آشنایی با مواد موثره و اندام های مورد استفاده در گیاهان دارویی و معطر

فهرست نام علمی و نام عمومی گیاهان دارویی و معطر

گیاهان دارویی ار نظر خواص درمانی به گروههای مختلفی طبقه بندی می شوند که در این مطلب به بررسی این گروهها و نمونه هایی از هر کدام می پردازیم.

شاید برای بسیاری از مردم قابل تصور نباشد که وجود انواع داروهای شیمیایی در بسته‌بندی‌های رنگارنگ حاصل تحقیق بر روی اجزای موثر گیاهان دارویی است.

شاید برای بسیاری از مردم قابل تصور نباشد که وجود انواع داروهای شیمیایی در بسته‌بندی‌های رنگارنگ حاصل تحقیق بر روی اجزای موثر گیاهان دارویی است. بد نیست بدانید حدود ۲۵ درصد از داروهای تجویز شده از سوی پزشکان در ایالات متحده شامل یک جزو مشتق از گیاهان است.

بعضی از این داروها از عصاره گیاهان تهیه شده و گروهی دیگر از ترکیبات شیمیایی با منشاء گیاهی ساخته می‌شوند. آمار استفاده از داروهای گیاهی در سال‌های اخیر قابل توجه است.

سازمان جهانی بهداشت تخمین می‌زند که در حال حاضر ۸۰ درصد جمعیت جهان یعنی حدود ۴ میلیارد نفر از طب گیاهی در درمان بیماری‌ها استفاده می‌کنند. WHO خاطر نشان می‌سازد که از حدود ۱۱۹ داروی گیاهی حدود ۷۴ مورد آن دقیقاً همانند کاربرد آن‌ها در طب سنتی مورد استفاده پزشکان قرار می‌گیرد. همین موضوع سبب شده که هم‌اکنون تحقیقات گسترده‌ای از سوی شرکت‌های داروسازی روی خواص درمانی گیاهان مناطق مختلف جهان انجام گیرد.

امروزه مواد مشتق از گیاهان نقش عمده‌ای در صنعت داروسازی دارند. چنین داروهایی برای درمان بیماری‌های قلبی، فشار خون بالا، انواع دردهای مزمن، آسم و دیگر بیماری‌ها به‌کار می‌رود. به عنوان مثال افدرا گیاهی است که در طب سنتی چین بیش از دو هزار سال برای درمان بیماری‌های تنفسی مورد استفاده بوده است. افدرئین که جزو فعال این داروی گیاهی است، سابقاً در تهیه داروهایی برای تسکین آسم به کار می‌رفت. مثال دیگر گل انگشتانه است که خواص درمانی آن از سال ۱۷۷۵ شناخته شده است، و در طب گیاهی استفاده فراوانی دارد.

●داروخانه طبیعت
انواع گیاهان دارویی در طبیعت به حدی است که دسته‌بندی علمی آن‌ها را به کاری مهم و در عین حال دشوار بدل می‌کند. یکی از روش‌های طبقه‌بندی گیاهان دارویی به شرح زیر است:

گیاهان مقوی: این گیاهان در شرایط خاصی برای تقویت بیمار تجویز می‌شود که عمدتاً می‌توان به دوران نقاهت پس از بیماری حاد اشاره کرد. برخی از این گیاهان حاوی انواع ویتامین‌ها، مواد معدنی و ترکیبات قندی هستند که در تامین انرژی مورد نیار بدن متعاقب بیماری و برقراری تعادل در عملکرد اندام‌ها نقش عمده‌ای دارند.

▪گیاهان مدر: مقدار آب موجود در بافت‌ها تحت تاثیر عوامل گوناگون دچار تغییر می‌شود. مثال واضح در این زمینه اختلال عملکرد قلب، ریه و کلیه‌ها است. علاوه بر این مواردی مثل عادت ماهیانه در خانم‌ها تجمع مایعات و ادم را به همراه دارد.

یکی از موثرترین راه‌‌های تعدیل آب موجود در فضای بین سلولی و بافت‌های مختلف بدن، استفاده از گیاهان مدر است که موجب تسکین عوارض ناشی از این بیماری‌ها می‌شود.
گیاهان مسهل و ملین: این گروه از گیاهان برای رفع یبوست و تسهیل دفع سموم به کار گرفته می‌شوند. گیاهان مسهل از طرق مختلف موجب برطرف شدن یبوست می‌شوند. برخی از این گیاهان نظیر ریشه ریوند از طریق افزایش ترشح صفرا و تحریک حرکات دودی روده، این کار را انجام می‌دهند و بعضی دیگر مثل ریشه شیرین‌بیان و روغن زیتون با تحریک جدار روده موجب برطرف شدن یبوست می‌شوند.

●از مصرف همزمان داروهای شیمیایی و گیاهی بپرهیزید
نکته مهمی که باید بر آن تاکید شود تصوری است که به اشتباه بین گروهی از مردم رایج است. بسیاری از بیماران، طبیعی بودن دارو را دلیلی برای بی‌ضرر بودن آن می‌دانند. مطابق این تفکر تمامی داروهای گیاهی و فرآورده‌های حاصل از گیاهان دارویی بی‌ضرر و فاقد عوارض جانبی هستند.متخصصان داروسازی یاد‌آوری می‌کنند که مصرف داروهای گیاهی همراه با سایر داروهای مورد استفاده بیمار می‌تواند عکس‌العمل‌ و عوارض جانبی خطرناکی به همراه داشته باشد. بنابر این توصیه می‌شود همواره و قبل از استفاده از داروهای گیاهی با پزشک خود در این باره مشورت کنید. بعضی از داروهای گیاهی موجب تداخل در قدرت جذب مواد غذایی مورد نیاز بدن می‌شوند. در حالی که انواع دیگری از داروهای مذکور موجب افزایش یا کاهش تاثیر یک داروی خاص می‌شوند.
در این زمینه می‌توان به داروی تئوفیلین اشاره کرد که برای درمان آسم استفاده می‌شود. این دارو حاوی گزانتین است که در چای، قهوه و شکلات نیز یافت می‌شود. مصرف این مواد غذایی به مقدار زیاد همراه با تئوفیلین ممکن است موجب ایجاد مسمومیت دارویی شود.بعضی از ویتامین‌ها و مواد معدنی هم، اثر داروها را تحت تاثیر قرار می‌دهند. مثلاً مقدار زیاد کلم بروکلی، اسفناج و دیگر سبزیجات حاوی ویتامین K کاهش اثر داروهای ضدانعقادی مثل هپارین و وارفارین را به دنبال دارد. این نکات هنگام مصرف داروها باید مورد توجه قرار گیرد. در این خصوص سالمندان و بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن که معمولاً دو یا چند دارو را به طور دایم استفاده می‌کنند و مبتلایان به دیابت، فشارخون بالا، افسردگی و بیماران قلبی از جمله بیمارانی هستند که باید درباره استفاده از داروهای گیاهی یا جوشانده‌ها و ترکیباتی که از گیاهان دارویی تهیه می‌شود، با پزشک خود مشورت کنید.

گیاهان دارویی دارای ترکیبات مؤثره مختلفی هستند که معمولا تعداد اندکی از ترکیبات هر گیاه دارای اهمیت بالاتری در صنایع دارویی هستند. در لیست زیر، مهمترین ترکیبات مؤثره در ۷۴ گونه گیاه دارویی در اختیار شما قرار می گیرد.

گیاهان دارویی به روشهای مختلفی همچون بذر، پاجوش، قلمه و.. تکثیر می شوند که در جدول زیر به منظور سهولت کسب اطلاعات در این باره، روش تکثیر برخی گیاهان دارویی مهم آورده شده است.

یکی از بخش‌های مهم بیوتکنولوژی “کشت بافت” است که کاربردهای مختلف آن در زمینه گیاهان دارویی، از جنبه‌های مختلفی قابل بررسی است: باززایی در شرایط آزمایشگاهی ( In-Vitro Regeneration ): تکثیر گیاهان در شرایط آزمایشگاهی، روشی بسیار مفید جهت تولید داروهای گیاهی باکیفیت است. روش‌های مختلفی برای تکثیر در آزمایشگاه وجود دارد که از جمله‌ […]

۱ – نکات لازم در بهره برداری گیاهان دارویی   تعداد گیاهانی که امروزه به عنوان گیاه دارویی مورد استفاده قرار می گیرد بسیار زیاد است ولی تنها عده ای از این گیاهان در فارماکوپه ها وکتب دارویی به عنوان گونه دارویی یا افیسینال ( officinal) قلمداد می شود و در بین این تعداد تنها گیاهانی […]

گیاهان دارویی به گیاهانی گفته می‌شود که دارای میزان مشخصی ماده موثره باشند. میزان ماده موثره موجود در گیاهان دارویی به عوامل مختلفی بستگی دارد. ژئوتیپ گیاه، محل رویش گیاه، پستی بلندی (ارتفاع از سطح دریا)، نور،رطوبت، واریته گیاه، مواد غذایی موجود در خاک و … از نظر کیفی یکی از مشخصات بارز گیاهان دارویی […]