شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی ضمن تشکر فراوان از زحمات آقای دکتر فرهاد خورسندی، کتاب ارزشمند و جامع “ظرفیت های اقتصادی و توسعه کشت مورینگا در ایران” را به شما مخاطبین گرامی تقدیم می نماید. این کتاب در اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ منتشر شده است و دارای ۳۷۷ صفحه می باشد.

دانلود

پیشگفتار
مورینگا اولیفرا به عنوان گونه ای بومی یا وارداتی، در بیش از ۷۰ کشور دنیا در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری قاره های آسیا، آفریقا، آمریکای شمالی، آمریکای مرکزی و دریای کارائیب، آمریکای جنوبی و اقیانوسیه رشد میکند. پراکنش گونه بومی مورینگا پرگرینا شامل مناطق نیمه خشک و خشک خاورمیانه و شمال شرقی آفریقا است، و پس از اولیفرا، دومین گونه اقتصادی و تجاری مورینگا میباشد. ایران از معدود کشورهایی است که هر دو گونه اقتصادی مورینگا در آن وجود داشته و رشد میکند.
درختان متحمل به شوری و خشکی پرگرینا و اولیفرا با داشتن ارزش های اقتصادی و محیط زیستی، تولید برگ خوراکی، تولید علوفه، مصارف دارویی و بهداشتی و روغن ممتاز با کاربردهای خوراکی، دارویی و صنعتی، میتوانند نقشی کلیدی در توسعه کشاورزی پایدار و پیشرفت های اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی در جنوب کشور ایفا کنند. این درختان محصولاتی امیدوارکننده برای کشاورزی در مناطق گرم و خشک ایران، به ویژه برای تولید مقادیر قابل توجهی از روغن نباتی در نواحی جنوبی کشور، میباشند. لذا، هدف اصلی این کتاب معرفی ظرفیتها و مزایای اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی درختان ارزشمند مورینگا اولیفرا و مورینگا پرگرینا به عنوان محصولات جدید کشاورزی، و همچنین، اشاعه و ترویج باغات و مزارع تجاری مورینگا در مناطق مستعد ایران میباشد.

مهمترین دستاوردهای این مسیر ایجاد اشتغال و فرصت های جدید کسب درآمد برای طیف متنوعی از افراد جامعه، اعم از کشاورزی تا صنعت و تجارت، تأمین برخی از کالاهای اساسی کشور به ویژه روغن نباتی و کنجاله، ارتقاء کیفیت سبد غذایی مردم، توسعه پایدار مناطق روستایی، مقابله با بیابانزایی و حفاظت از محیط زیست میباشد. برنامه های توسعه کشت مورینگا در ایران، به اندازه کافی برای منافع ملی و ایجاد فرصتهای کلان اقتصادی و اجتماعی مفید و ارزشمند است تا به عنوان یکی از برنامه های راهبردی بخش کشاورزی کشور مد نظر قرار بگیرد. نیاز به ایجاد فرصتهای جدید شغلی، مبارزه با بیابانزایی، افزایش بهره وری از منابع آب و خاک، و ارتقاء امنیت غذایی و اقتصادی در کشور، توجه به برنامه های راهبردی توسعه کشت درختان پرگرینا و اولیفرا در کشور را ضروری و توجیه پذیر میسازد. ایجاد، توسعه و پویایی اینگونه فعالیتها بی شک مستلزم حمایتهای جدی مادی و معنوی دولت جهت ایجاد باغات نمونه و بومی سازی دانش فنی، جلب مشارکتهای مردمی و سرمایه گذاری توسط بخش خصوصی و کارآفرینان است.
کشور ایران با توجه به شرایط اقلیمی، و زیرساختهای مناسب پژوهشی، صنعتی و تجاری، ظرفیتهای نهفته قابل توجهی برای بهره مندی از منافع اقتصادی و اجتماعی توسعه مورینگا، و ورود به بازارهای جهانی محصولات پرگرینا و اولیفرا دارد. در این نوشتار سعی شده است تا از دیدگاهی علمی و کاربردی، کشاورزان، کارشناسان حوزه کشاورزی و صنایع روغن، متخصصان اقتصادی و صنایع غذایی، کارآفرینان بخش تجارت و بازرگانی، و متولیان بخش توسعه پایدار کشور را با توانمندیها و نیازهای توسعه این دو گونه ارزشمند مورینگا جهت فعالیتها و اقدامات مقتضی، بیشتر آشنا سازد. معرفی مورینگا پرگرینا و مورینگا اولیفرا به عنوان محصولات کشاورزی و غذایی سازگار با اقلیم خشک کشور، و متعاقب آن، ترویج و توسعه باغات تجاری آنها، گام مهمی در راستای ارتقاء امنیت غذایی و اقتصادی کشور، به ویژه در مناطق روستایی جنوب ایران، به شمار میرود.
بدیهی است که این نوشتار خالی از کاستی نبوده و بدون شک، نظرات، تذکرات، انتقادات و راهنماییهای ارزنده کشاورزان، اندیشمندان، کارشناسان و اساتید محترم میتواند به بهبود محتوای آن کمک شایانی بنماید. در پایان از کلیه بزرگوارانی که با ارائه تجربیات و راهنماییهای ارزشمند و مؤثر خود، به ویژه سرکار خانم دکتر مریم مُکاریان فرد جهرمی و جناب آقای مهندس محمدرضا خاکباز، برای تهیه این کتاب یاری رسان بودند، کمال تشکر و قدردانی خود را تقدیم داشته، و توفیق روزافزون آنها را آرزومندم. به رسم احترام و تقدیر، اسامی بزرگوارانی که از تجربیات و حسن همکاری آنها بهرهمند شدم، به شرح زیر تقدیم میشود.
خانم دکتر مریم مُکاریان فرد جهرمی، مدیر عامل شرکت تکثیرکنندگان گیاه معجزه و فناور برتر سال ۱۴۰۲ دانشگاه علوم پزشکی جهرم، از پژوهشگران و فعالان، پیشرو در صنعت فرآوری مورینگای کشور، که اقدامات ارزشمند ایشان در توسعه کشت و فرآوری مورینگا در ایران، بارز و قابل تقدیر میباشد.
آقای مهندس محمدرضا خاکباز، فعال صنعت مورینگا، که اقدامات و تلاشهای مهم و ارزشمند ایشان در زمینه تأسیس و ثبت انجمن مورینگا ایران، توسعه تجاریسازی مورینگای برند ایران، و همچنین، آشنایی بیشتر جامعه با مورینگا و پیشرفت این صنعت در ایران، چشمگیر و قابل تقدیر است. کشاورزان زحمتکش و مورینگاکار، آقایان یحیی دهقانی، قنبر تاجدار و حسین پیشوایی، کشاورزان زحمتکش موینگا کار در منطقه بشاگرد استان هرمزگان، که تجربیات گرانبهای خویش را بدون چشمداشت در اختیار اینجانب قرار دادند. همچنین، از زحمات آقای مهندس فاضل غیبی، از مسئولین جهاد کشاورزی شهرستان بشاگرد، تشکر و قدردانی مینمایم.
مسئولین شرکت ایران مورینگا در اصفهان که از شرکتهای پیشرو در کشت، فرآوری و تجاریسازی مورینگا در کشور میباشند.
آقای دکتر سید محمد مهدی حسینی، مسئول گروه جهادی شهید حججی، و همکار ایشان آقای مهندس محمد کاظم مرشدی تنکابنی، که چندین سال است در زمینه توسعه کشت مورینگا و حمایت از کشاورزان مورینگاکار در بشاگرد فعالیتهای مستمری دارند.
دکتر فرهاد خورسندی
۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۳

فصل اول: مورینگا

خانواده مورینگا

اولیفرا و پرگرینا

فصل دوم: گیاهشناسی

ویژگی های مورفولوژیک

جوانه زنی مورینگا

فنولوژی و چرخه رشد

مورینگا پرگرینا

مورینگا اولیفرا

فیزیولوژی تنش رطوبتی در مورینگا

فصل سوم: بوم شناسی

مورینگا اولیفرا

مورینگا پرگرینا

فرسایش ژنتیکی پرگرینا در رویشگاه های طبیعی

بوم شناسی کشاورزی مورینگا

فصل چهارم: مورینگا و تغذیه انسان

ارزش غذایی مورینگا

مورینگا اولیفرا

مورینگا پرگرینا

مورینگا و مواد ضدمغذی

عوامل ضدتغذیه ای در مواد غذایی

عوامل ضدتغذیه ای در مورینگا

روشهای کاهش ضدمغذی ها در مورینگا

مباحث ایمنی در مصرف غذایی مورینگا

فصل پنجم: محصولات و فرآورده های اقتصادی

برگ مورینگا

گل و عسل مورینگا

غلاف های سبز

دانه و روغن مورینگا

کنجاله مورینگا

ریشه مورینگا

هورمونهای محرک رشد

مواد منعقدکننده

فصل ششم: روغن مورینگا

خصوصیات فیزیکی و شیمیایی دانه مورینگا

خصوصیات فیزیکی و شیمیایی روغن مورینگا

ترکیب اسیدهای چرب در روغن مورینگا

ترکیبات توکوفرول و توکوترینول

ترکیبات فیتواسترول

اثرات روش های آماده سازی و پیش تیمار دانه بر عملکرد و کیفیت روغن

اثرات روش های روغنگیری و فرآوری بر عملکرد و کیفیت روغن

پایداری اکسیداتیو و کیفیت روغن مورینگا در پخت غذا

اثرات تنش های خشکی و شوری بر عملکرد و کیفیت روغن مورینگا

تنش خشکی

تنش شوری

فصل هفتم: مورینگا و تغذیه دام

ارزش غذایی مورینگا برای تغذیه دام

برگ مورینگا

کنجاله مورینگا

مورینگا در تغذیه دام

نشخوارکنندگان

مرغهای گوشتی و تخمگذار

آبزیان

مورینگا و مدیریت انتشار گاز متان در تغذیه دام

علوفه مورینگا و مواد ضدتغذیه

فصل هشتم: بازار و تجارت فرآورده های مورینگا

اقتصاد و تجارت فرآورده های مورینگا در دنیا

مورینگا اولیفرا

مورینگا پرگرینا

اقتصاد و تجارت فرآورده های مورینگا در ایران

فصل نهم: مورینگا و شوری

مرحله جوانه زنی

مرحله استقرار و نونهالی

پس از استقرار تا یک سالگی

مرحله بلوغ

تحمل به شوری پرگرینا و اولیفرا

فصل دهم: تغذیه و آبیاری در کشت مورینگا

تغذیه مورینگا

نهالستان و مراحل اولیه استقرار مورینگا

مزارع برگ و علوفه مورینگا

کاربرد نانوکودها

حد بحرانی نیتروژن در برگ اولیفرا

اهمیت هماهنگی بین زمان کوددهی و آبیاری

آبیاری مورینگا

مورینگا و تنش های خشکی و ماندابی

کشت دیم مورینگا

ضریب گیاهی مورینگا

آبیاری مورینگا در مراحل اولیه رشد و استقرار

روشهای آبیاری و کارآیی مصرف آب

مراحل حساس مورینگا به تنش خشکی و برنامه ریزی آبیاری

فصل یازدهم: مدیریت زراعی تولید مورینگا

عملیات مطلوب زراعی

مدیریت زراعی در مرحله قبل از کاشت

انتخاب زمین

انتخاب گونه مورینگا

انتخاب محصول

تکثیر نهال مورینگا در نهالستان

آمادهسازی زمین اصلی

حفاظت خاک و آبخیزداری در مزرعه

مدیریت زراعی در مرحله کاشت

زمان کاشت

تراکم و فواصل کاشت

روش کاشت

مدیریت زراعی در مرحله داشت

عملیات هَرَس و شکل دهی درختان

کوددهی

آبیاری

مدیریت آفات، بیماریها و علفهای هرز

مدیریت زراعی در مرحله برداشت

زمان و روش برداشت محصولات

عملکرد محصولات

عملیات پس از برداشت

مدیریت زراعی کشت علوفه مورینگا

مرحله قبل از کاشت

مرحله کاشت

مرحله داشت

مرحله برداشت

مرحله پس از برداشت

مورینگا و کشت گلخانه ای

اصلاح نژاد و ارقام مورینگا

کشت مورینگا در مناطق سردسیر

سرما و مناطق مستعد کشت مورینگا

حفاظت از مورینگا در برابر سرما

فصل دوازدهم: مبانی فرآوری مورینگا

برگ مورینگا

شستشو

جداسازی برگها از ساقه

خشک کردن برگها

آسیاب و الک کردن برگها

شرح تصویری فرآوری برگ تازه مورینگا

دانه روغنی مورینگا

خشک کردن غلافها

غلافگیری و جداسازی دانه ها

خشک کردن دانه های روغنی و انبارداری

پوسته گیری از دانه ها

روغن کشی از دانه ها

انواع ماشینهای روغن کشی

فیلتراسیون روغن

شرح تصویری فرآوری دانه مورینگا پرگرینا

فصل سیزدهم: مورینگا و اکولوژی گیاهان مهاجم

تعاریف و مفاهیم در اکولوژی گیاهان مهاجم

اکولوژی گیاهی مورینگا اولیفرا

وضعیت تهاجمی مورینگا اولیفرا در جهان

ارزیابی ریسک مورینگا اولیفرا در ایالت کوئینزلند، استرالیا

مورینگا اولیفرا و دگرآسیبی

گونه غیربومی مورینگا اولیفرا در ایران

جایگاه تهاجمی اولیفرا در ایران

چالشها و رویکرد جامع نگر

فصل چهاردهم: توسعه کشت مورینگا در ایران

منافع و مزیت های توسعه کشت مورینگا در ایران

برنامه های توسعه کشت مورینگا در سطح بین المللی

برنامه استراتژیک توسعه مورینگا اولیفرا در استرالیا

توسعه مورینگا پرگرینا در عربستان

آموزه هایی از تجربیات بین المللی توسعه کشت مورینگا

وضعیت موجود صنعت مورینگا در ایران

راهبرد توسعه صنعت مورینگا در ایران

تولیدات کشاورزی

فرآوری

تجاری سازی

سرمایه گذاری

تحقیق و توسعه

تقویت سرمایه های اجتماعی

تثبیت صنعت مورینگا

ارزیابی اقتصادی تولید مورینگا

طرح محوری مورینگا در ایران

وضعیت روغن خوراکی در کشور

طرح محوری مورینگا برای تأمین روغن خوراکی کشور

اجرای طرح محوری مورینگا

مراحل اجرایی پروژه های پرگرینا و اولیفرا

ارزش اقتصادی بالقوه طرح محوری مورینگا

نکته ها و توصیه های اجرایی

سخن آخر