قدمت شناخت خواص دارویی گیاهان، شاید بیرون از حافظه تاریخ باشد. یکی از دلایل مهم این قدمت، حضور باورهای ریشه دار مردم سرزمین­ های مختلف در خصوص استفاده از گیاهان دارویی است. اطلاعات مربوط به اثرها و خواص دارویی گیاهان، از زمان­ های بسیار دور به تدریج سینه به سینه منتقل گشته، با آداب و سنن قومی درآمیخته و سرانجام در اختیار نسل­ های معاصر قرار گرفته است. طبق برخی «سنگ نبشته ­ها» و شواهد دیگر، به نظر می ­رسد مصریان و چینیان در زمره ­ی نخستین اقوام بشری بوده باشند که بیش از ۲۷ قرن قبل از میلاد مسیح، از گیاهان به عنوان دارو استفاده کرده و حتی برخی از گیاهان را برای مصرف بیشتر در درمان دردها کشت داده ­اند.

امروزه گیاهانی به عنوان گیاه دارویی شناخته می­ شوند که دارای صفات زیر باشند:

۱- در پیکر این گیاهان مواد خاصی ساخته و ذخیره می شود به نام «مواد مؤثره» (مواد فعال) که این مواد تأثیر فیزیولوژیکی بر پیکر موجود زنده برجا می­ گذارند. این گیاهان برای مداوای برخی از بیماری­ ها مورد استفاده قرار می­ گیرند. مواد فعال مذکور در طی یک سلسله فرآیندهای ویژه و پیچیده بیوشیمیایی، به مقدار بسیار کم (معمولاً کمتر از وزن خشک گیاه) ساخته می­ شوند و به «متابیولیت­ های ثانوی» نیز معروف­ اند.

۲- کاشت، داشت و برداشت گیاهان دارویی، صرفاً به دلیل استفاده از مواد مؤثره آن­ ها صورت می­ گیرد.

۳- ممکن است اندام خاصی چون ریشه، ساقه، برگ­ ها، گل و… حاوی مواد مؤثره مورد نظر باشد. از این رو نمی توان تمام اندام­ های گیاه مربوط را منبع دارویی مورد نظر دانست.

۴- معمولاً از اندام­ های مورد نظر به صورت تازه استفاده نمی­ شود (و بهتر است نشود). یعنی، اندام­ های مورد نظر باید تحت تأثیر عملیات خاصی چون: تمیز شدن، هوا خوردن، خشک گردیدن، پالودگی و … قرار گیرند و پس از آن مورد استفاده واقع شوند.

۵- گیاهان دارویی حاوی مواد مؤثره، در مقایسه با عموم گیاهان مورد عمل در کشاورزی چون غلات و سبزی­ ها که به طور عام و روزمره مورد استفاده انسان­ اند، در موارد خاصی قابل استفاده اند. (برای تولید آن­ ها سطوح زراعی نسبتاً محدودی نیز کفایت می­ کند.)

اساساً از گیاهان دارویی حاوی مواد مؤثره استفاده­ های مختلفی به عمل می­ آید و این گیاهان به سه گروه اصلی شامل: گیاهان دارویی، گیاهان ادویه ­ای و گیاهان عطری طبقه بندی می­ شوند:

الف) گیاهان دارویی: مواد مؤثره موجود در این گیاهان به صورت مستقیم یا غیر مستقیم اثر درمانی دارد و به عنوان دارو مورد استفاده قرار می­ گیرند.

ب) گیاهان ادویه ­ای: از مواد مؤثره فعال موجود در این دسته از گیاهان، در صنایع غذایی (کنسرو سازی، نوشابه سازی و…) به منظور بهبود در رنگ، طعم و مزه آن­ ها استفاده می­ شود.

ج) گیاهان عطری: اندام­ های خاصی در این گیاهان حاوی اسانس­ اند و اسانس از راه تقطیر با بخار آب، از آن اندام استخراج می­ شود.

گاهی اوقات از یک گیاه به تنهایی می­ توان هر سه استفاده را نمود؛ مثلاً نعناع هم در صنایع دارویی مورد استفاده قرار می­ گیرد (زیرا خاصیت ضد باکتریایی و ضد قارچی دارد، همچنین تب بر است و سبب کاهش درد نیز می­ گردد)، هم حاوی اسانس است و به عنوان یکی از گیاهان عطری معرفی می­ شود و هم در صنایع غذایی از این گیاه به عنوان ادویه (برای بهبود در طعم مواد غذایی) استفاده می­ شود.

منبع:

امیدبیگی، رضا. ۱۳۹۲. تولید و فرآوری گیاهان دارویی. جلد اول. انتشارات به نشر. صفحات ۳۱ تا ۳۴٫