کاشت، داشت و برداشت زیره سیاه اروپایی
Umbelliferae تیره :
Carum carvi,Apium carvi Crantzنام علمی :
Caraway,carweyنام انگلیسی:
نام فارسی :زیره سیاه- زیره کرمانی – زیره رومی
شرح گیاه
گیاهی دو ساله ، بی کرک ، به ارتفاع ۳۰ تا ۶۰ سانتی متر و دارای ساقه توخالی ، شیاردار و منشعب از قاعده است، ریشه ای راست، دوکی شکل ، گوشتدار و برگهائی با بریدگیهای نازک ، نخی شکل و به رنگ سبز روشن دارد. برگهای قاعده ساقه آن به دمبرگ کوتاه و منتهی به غلاف مشخص ، ختم می شود به علاوه بریدگی پهنک برگها، به صورتی است که کوتاهتر و نازک تر از بریدگی نازک، برگهای فوقانی جلوه می کند. گلهای آن کوچک ، سفید یا صورتی و مجتمع به صورت چتر مرکب است.میوه اش بیضی شکل از نوع شیزوکارپ به طول ۴ تا ۶ میلیمتر به قطر ۱ تا ۵/۱ میلی متر ، بی کرک ، به رنگ قهوه ای شکلاتی یا قهوه ای مایل به زرد و شفاف است. میوه زیره سیاه بوی مطبوعی دارد که ناشی از وجود اسانس در آنها می باشد. اسانس پس از ساخته شدن در حفره های مخصوص ( از نوع شیزون) ذخیره میشود.
نیاز اکولوژیکی
زیره سیاه اغلب بطور وحشی در نواحی مرتفع و مرطوب می روید. بذور در دمای ۷ تا ۹ درجه سانتی گراد شروع به رویش می کنند. این گیاه در طول رشد و نمو به درجه حرارت زیاد نیاز ندارد. درجه حرارت مطلوب برای گل دهی و تشکیل میوه بین ۱۶ تا ۲۰ درجه سانتی گراد است. زیره سیاه در طول رویش به آب فراوان نیاز دارد. در صورتیکه آب کافی به آن نرسد در سال دوم رویش محصولی حاصل نخواهد شد. بیشترین نیاز گیاه به آب در مرحله ساقه دهی و تشکیل گل می باشد. زیره سیاه را تقریباً در هر نوع خاکی می توان کشت کرد. اما برای تولید انبوه گیاه به مقادیر فراوان مواد و عناصر غذایی، ضخامت زیاد سطح زمین و رطوبت کافی نیاز دارد. خاکهای اسیدی و همچنین خاک های بسیار نرم شنی که قادر به حفظ آب نیستند برای کشت این گیاه مناسب نمی باشند. خاکهای با بافت متوسط (رسی – شنی) برای تولید انبوه این گیاه توصیه می شود. گیاهان یکساله در مقایسه با گیاهان دو ساله با تاخیر به محصول می نشینند. همچنین گیاهان یکساله به گرما و آب بیشتری نسبت به گیاهان دو ساله نیاز دارند. PH خاک برای زیره سیاه بین ۸/۴ تا ۸/۷ مناسب است.
آماده سازی خاک
زیره سیاه به خاکهای مرطوب و با ساختمانی نرم و یکنواخت نیاز دارد. انجام شخم عمیق در فصل پائیز و افزودن مواد و عناصر غذایی مورد نیاز به زمینهایی که این گیاه در آن کشت می شود ضروری است. لذا در فصل پائیز هنگام آماده ساختن خاک ۵۰ تا ۷۰ کیلوگرم در هکتار فسفر و ۵۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار پتاس به زمین می افزایند. اوایل بهار پس از شکستن سله ها و خرد کردن کلوخه ها با دیسک نسبت به تسطیح زمین و افزودن ۵۰ تا ۶۰ کیلوگرم در هکتار ازت اقدام می نمایند و بستر خاک را برای کاشت بذور کاملاً آماده می نمایند. بطورکلی خاک سطحی که در مجاورت بذور قرار می گیرد باید دارای ذراتی کوچک و متراکم و خاک عمقی نرم و پوک باشد. همواره باید توجه داشت که هنگام کار در فصل بهار از وسایلی که سبب کاهش رطوبت خاک می گردند استفاده نشود.
تاریخ و فواصل کاشت
کاشت این گیاه در زمان مناسب نقش موثری در افزایش عملکرد دارد. در بعضی از کشورها زیره سیاه را معمولاً اوایل تابستان و یا حتی اواخر تابستان (مرداد – شهریور) کشت می کنند ولی اوایل بهار (یا اواخر اسفند) زمان مناسب تری برای کاشت زیره سیاه است. تاخیر کاشت سبب میشود که برگهای طوقه ای در سال اول رویش به اندازه نهائی خود نرسند که در چنین شرایطی از مقدار محصول بشدت کاسته خواهد شد. به هر حال کاشت زیره سیاه بستگی به کیفیت کاشت (به صورت منفرد یا مخلوط) دارد. چنانچه کاشت زیره سیاه ه صورت منفرد و بدون کاشت توام با گیاه دیگر انجام شود(گیاه دو ساله) معمولاً فاصله ردیفهای کاشت بین ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر مناسب است و تعداد ۸۰ تا ۱۰۰ بذر در هر متر طول ردیف نیز مناسب خواهد بود. در این شرایط مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار زمین ۱۰ تا ۱۲ کیلوگرم کافی خواهد بود. برای کشت زیره سیاه یکساله ، معمولاً فاصله ردیفهای کاشت بین ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر مناسب است. تعداد بذر در هر متر طول ردیف همان مقدار که برای گیاهان دو ساله بیان شد، مناسب است. کشت گیاهان دو ساله در ردیفهای کمتر از مقدار ذکر شده (۳۰ تا ۴۰ سانتی متر) و همچنین استفاده از مقدار بیشتری بذر برای هر هکتار زمین مناسب نیست و درعملکرد محصول تاثیر چندانی نیز نخواهد داشت. عمق بذر در هنگام کاشت باید دو سانتی متر باشد کاشت بذور در اعماق بیشتر سبب رشد نامناسب و ناهمگون
کاشت
در صورتیکه زیره سیاه به صورت مخلوط با گیاهان دیگر (نظیر شوید) کشت شود باید در دو مرحله انجام گیرد. در مرحله اول باید شوید را کشت نمود و سپس زیره های دو ساله را کاشت. فاصله ردیفهای کاشت برای شوید ۲۰ سانتی متر و میزان بذر مورد نیاز ۱۰ تا ۱۵ کلیوگرم در هکتار مناسب بنظر می رسد.پس از آن زیره سیاه را در ردیفهای به فاصله ۴۶ تا ۵۰ سانتی متر می کارند. مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار زمین ۸ تا ۱۰ کیلوگرم خواهد بود. در صورتیکه کاشت زیره دو ساله به شکل مخلوط با زیره یکساله انجام پذیرد می توان با مخلوط کردن بذور این دو گیاه (حتی الامکان سعی نمود که وزن خزه دانه از هر دو گیاه به هم نزدیک باشند)آنها را به صورت ردیفی کشت کرد.پس از کاشت انجام غلتکی سبک سبب تراکم بخشیدن به بستر سطحی خاک می شود.
داشت
آماده سازی خاک و افزودن مواد عناصر غذایی مورد نیاز گیاه به خاک در فصل پائیز و همچنین مبارزه شیمیایی و مکانیکی با علف های هرز در سال اول رویش ضروری می باشد. در سال اول رویش باید بین ردیف ها را کولتیوار زد تا تهویه خاک به سهولت انجام گیرد و بقایای علف هرز نیز از بین برود. در سال دوم رویش مبارزه شیمیایی با علفهای هرز و همچنین مبارزه با آفات و بیماریهای این گیاه ضرورت دارد. در فصل بهار سال دوم نیز باید بین ردیف ها را کولتیوار زد تا تهویه خاک با سهولت بیشتری انجام گیرد. کولیتوار نقش موثری در افزایش عملکرد دارد. در صورتیکه زیره سیاه به صورت مخلوط با گیاهان یک ساله دیگر کشت شده باشد پس از برداشت این گیاهان باید بین ردیف ها را کولتیوار زد. قبل یا بعد از کاشت و قبل از رویش بذر می توان از علف کش مرکازین به مقدار ۴ تا ۵ کیلوگرم در هکتار استفاده کرد. وقتی ارتفاع گیاهان به ۱۰ تا ۲۰ سانتی متر رسید می توان از علف کش آفالون به مقدار ۱ تا ۲ کیلوگرم در هکتار استفاده نمود. در صورت کشت مخلوط با شوید برای مبارزه با علف های هرز قبل از کاشت می توان از علف کش مالوران به مقدار ۳ تا ۴ کیلوگرم در هکتار استفاده کرد. در سال دوم رویش در بهار (اوایل فروردین) می توان استفاده از علف کش ها راتکرار نمود. علف کش مناسب در این مرحله آفالون به مقدار ۱ تا ۲ کیلوگرم در هکتار می باشد در سال دوم رویش باید موارد غذایی و عناصر مورد نیاز گیاه را به خاک اضافه نمود.مبارزه با بیماریهای قارچی و کنه و علف های هرز زانگلی باید در برنامه کاشت این گیاه مد نظر قرار گیرد.
برداشت
برداشت محصول در سطوح کوچک با دست امکان پذیر است ولی در سطوح وسیع کشت برداشت محصول تنها با استفاده از ماشین میسر خواهد بود. برداشت محصول گیاهان دو ساله در دو مرحله صورت می گیرد. مرحله اول از بدو تشکیل میوه شروع می شود ( از اوایل مرداد میوه ها می رسند) در این مرحله ساقه های گلدار را با ماشین مخصوص برداشت جدا می کنند و آنها را ۵ تا ۶ روز روی زمین قرار می دهند. در مرحله دوم برداشت نهایی انجام می گیرد صبح زود یا بعد از ظهر زمان مناسبی برای برداشت محصول در مرحله دوم است. در صورتیکه هوا بارانی و نامساعد باشد نمی توان محصول را در دو مرحله برداشت کرد،زیرا ممکن است هنگامی که گیاهان روی زمین قرار دارند. بر اثر بارندگی یا عواملی نامساعد جوی خسارات سنگینی به محصول وارد شود از این رو برداشت یک مرحله ای محصول مناسب تر است. پس از برداشت ، دانه ها را خشک می کنند برای این عمل می توان از خشک کن های الکتریکی و یا از هوای آزاد استفاده نمود بذور را پس از خشک کردن تمیز و بسته بندی می نمایند و چنانچه بذور خوب خشک نشده باشند به سهولت به عوامل بیماریزای قارچی آلوده می شوند و به اصطلاح کپک می زنند و غیر قابل استفاده و گاهی سمی می شوند. چون بذور گیاهان یکساله پس از رسیدن بسرعت به اطراف پراکنده می شوند توصیه می شود که برداشت محصول در یک مرحله انجام گیرد. هنگام برداشت محصول باید دقت نمود که بذور بعضی گیاهان سمی نظیر بذر البنج ، تاتوره و شوکران کبیر با زیره سیاه مخلوط نشوند زیرا جدا کردن آنها از زیره سیاه یا غیر ممکن است یا مشکل و متحمل کار زیادی خواهد بود.عملکرد زیره سیاه بسیار متفاوت است و بستگی به شرایط آب و هوایی وهمچنین نحوه مراقبت و نگهداری از گیاهان در طول رویش دارد. عملکرد زیره دو ساله از ۵/۰ تا ۹/۱ تن به تفاوت گزارش شده است.عملکرد زیره یکساله ۱ تا ۶/۱ تن در هکتار گزارش شده است.
دامنه انتشار
مازندران(جنگل کندوان،دره لار،کجور) گیلان(رودبار) آذربایجان(تبریز بین مرند و صوفیان،کوههای سبلان) زنجان،همدان،کرمان، تهران،شاهرود،بسکام،قزوین،گچسر،شمال کرج.
https://medplant.ir/?p=8278