به گزارش شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی به نقل از ایسنا، گیاهان یک منبع با ارزش و طیف گسترده‌ای از متابولیت‌های ثانویه هستند، که به عنوان دارو، طعم دهنده، رایحه، رنگ‌ها، سموم دفع آفات بیولوژیکی و مواد افزودنی غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرند. امروزه گیاهان دارویی نقش مهمی در رژیم غذایی افراد دارند. با افزایش مقاومت دارویی ناشی از مصرف بیش از حد آنتی بیوتیک‌ها و داروهای شیمیایی یافتن داروهای جایگزین با خواص ضد میکروبی و دارای کمترین عوارض جانبی بر سلامت انسان ضروری به نظر می‌رسد.

گیاه علف مار یا کبر با نام علمی Capparis spinosa .L گیاهی بوته‌ای تک پایه و چند ساله است که متعلق به راسته میخک سانان است. علف مار جز گیاهانی است که در اوایل تیر تا اواخر شهریور، درست زمانی که دمای هوا بالا و رطوبت خاک در کمترین حد خود است گل می‌دهد و دوره رشد زایشی آن تکمیل می‌شود. گونه‌های Capparis   در نواحی گرمسیری دنیا رشد می‌کند و شامل بیش از ۲۵۰ گونه است. کبر گیاهی سازگار با خاک‌های فقیر بوده و قادر است در مکان‌هایی با محدودیت آب و مواد غذایی رشد کند. این گیاه مقاوم به خشکی و گرمای شدید است و اغلب به صورت آویزان و خزنده در لابه لای خاک و صخره‌ها دیده می‌شود . در ایران این گونه در بخش‌های شمالی، شمال غرب، مرکز، و شرق کشور پراکنش دارد.

از بخش‌های مختلف گیاه کبر برای اهداف دارویی، غذا و لوازم آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود

گیاه کبر با قدمت چند هزار ساله از زمان‌های بسیار قدیم مورد توجه دانشمندان و حکمای کهن بوده است و آنان ضمن آشنایی با خواص دارویی و درمانی این گیاه، از قسمت‌های مختلف این گیاه نظیر ریشه، برگ، ساقه، میوه و بذر در درمان بسیاری از امراض، به خصوص امراض کبد و طحال بهره می‌برده‌اند. در زمان‌های قدیم ریشه‌های گیاه کبر توسط مصر باستان و اعراب برای درمان بیماری‌های کلیوی، کبد و مشکلات معده‌ای، نیش عقرب استفاده شده است. برگ‌ها توسط اعراب برای بیماری‌های پوستی و درمان گوش درد و شکوفه‌های آن برای درمان بیماری‌های طحال و فلجی در روم باستان استفاده می‌شد. در مراکش میوه کبر برای درمان دیابت و در الجزایر به عنوان ضد التهاب و برای درمان سردرد و معده درد استفاده شده است .

استفاده دارویی از این گیاه به دلیل غنی بودن ریشه‌ها و جوانه‌های مولدگل و میوه‌ها از ترکیبات دارویی مانند فلاونوئیدها، ساپونین‌ها، پکتین‌ها، اسانس‌ها و به ویژه گلیکوزیدها و گلیکوزینولات‌ها است. پوست ریشه گیاه به عنوان ماده مقوی، مدر و قابض کاربرد سنتی دارد و همچنین، در درمان بسیاری از بیماری‌ها مانند بیماری‌های پوستی، کلیه، کبد، طحال، کم خونی، اعصاب، نقرس، دیابت و روماتیسم استفاده می‌شود.

ترکیبات زیست فعال زیادی شامل آلکالوئیدها، گلیکوزیدها، اسپریمدین، روتین، کامفرول، استیگما استرول، کامپیسترول، توکوفرول، فالونوئیدها، ترپنوئیدها و طیف وسیعی از موادمعدنی و عناصر ریز مغذی در گیاه کبر وجود دارد. اثرات دارویی شامل خواص ضد میکروبی، ضدانگلی، ضددیابت، ضد التهاب، آنتی اکسیدانی و اثرات زیاد دیگری نیز از آن استخراج شده است. پژوهش‌های اخیر نشان داده است که این گیاه خاصیت ضد میکروبی و ضد قارچی قوی دارد. همچنین حاوی مقدار زیادی آنتی اکسیدان بیوفلاونوئید روتین است. اخیراً تولید وسیع و تجاری این گیاه در کشورهای مختلف مورد توجه قرار گرفته اما مشکلات و موانعی به علت درصد کم جوانه زنی دانه‌ها وجود دارد.

گیاه کاپاریس به دلیل داشتن مقادیر زیادی  کوئرستین می‌تواند خاصیت ضد سرطانی داشته باشد

مطالعات تجربی نشان داده که برخی گیاهان شناخته شده، تاثیرات ضد سرطانی دارند. گیاه کاپاریس یا کبر یکی از گیاهانی است که به دلیل داشتن مقادیر زیادی از ترکیبی فلاونوئیدی به نام کوئرستین می‌تواند خاصیت ضد سرطانی داشته باشد. فلاونوئیدها از مهمترین ترکیبات گیاهی هستند که خاصیت آنتی اکسیدانی دارند و می‌توانند رادیکال‌های آزاد درون سلول‌ها را حذف کنند. بنابراین نقش مهمی در محافظت بدن در برابر سرطان دارند.

کبر ریشه‌ای بلند دارد که در اعماق خاک نفوذ می‌کند. این گیاه، پوششی برای خاک محسوب می‌شود که علاوه بر افزایش ظرفیت خاک در نگهداری آب از فرسایش خاک نیز جلوگیری می‌کند. پس از شناسایی این گیاه مهم و پی بردن به ارزش اقتصادی و اشتغال‌زایی آن کشاورزان محلی در صدد کاشت این گیاه ارزشمند جهت صادرات هستند. شکل و مزه میوه آن شبیه هندوانه ولی به اندازه فندق و در برخی موارد بزرگتر است. پراکندگی گیاه کبر در ایران گسترده است بطوری که مقاومت این گیاه به خشکی، شوری، گرما و آفتاب شدید سبب شده که این گیاه در سراسر ایران پراکنش داشته باشد.

اسپانیا بزرگترین تولید کننده کبر در دنیاست که حدود ۳۰۰۰ هکتار از اراضی خود را به کشت این گیاه اختصاص داده است

دامنه‌های البرز، آذربایجان غربی، اردبیل (دشت مغان)، اراک، گلپایگان، کرمانشاه، شیراز، یزد، کرمان، سیستان و بلوچستان و هرمزگان محل‌های رویش این گیاه است. غنچه‎های باز نشده گیاه از اردیبهشت ماه به بعد و میوه‌ها در مرداد و شهریور به صورت دستی برداشت می‌شوند. بهترین زمان برای برداشت غنچه‌ها در روزهای خشک، صبح هنگام و قبل از تبدیل به گل است. کشور اسپانیا بزرگترین تولید کننده کبر در دنیاست که حدود ۳۰۰۰ هکتار از اراضی خود را به کشت این گیاه اختصاص داده و تقریباً نیمی از تولید جهانی این محصول را در اختیار دارد و کشورهای دیگر همچون ایتالیا، فرانسه، آمریکا، یونان، ترکیه و الجزایر از مهمترین تولیدکنندگان کبر هستند.

با توجه به اطلاعات و تحقیقات انجام گرفته در مورد گیاه کبر که دارای ویژگی‌های منحصر به فرد گیاهی و دارای خواص بالقوه درمانی و دارویی و داشتن ترکیبات ثانویه زیست فعال مانند فالونوئیدها، توکوفرول‌ها و اثرات آنتی اکسیدانی، ضد التهابی، ضد انگلی و ضد سرطانی که می‌تواند اثرات سودمندی در سلامت و تغذیه انسان داشته باشد. لذا نیاز به تحقیقات و کارهای آزمایشگاهی بیشتر برای کشف هرچه بیشتر ابعاد دیگری از خصوصیات درمانی آن است. همچنین به سبب رویش و پراکنش بالای آن در سراسر ایران فرصت‌های مناسب برای سرمایه گذاری و بهره برداری را فراهم می‌کند.

منابع:

*شیخی حموله، م  و دیگران. (۱۳۹۸). «کالوس زائی و اندام زائی از جدا کشت‌های مختلف گیاه علف مار ( spinosa.L  Capparis) تحت شرایط درون شیشه ای». نشریه پژوهش‌های تولید گیاهی. شماره۱٫ صص:۸۸-۷۵٫

*اخوان مغانلو، ص و دیگران. (۱۳۹۸). «بررسی ترکیبات شیمیایی و خصوصیات گیاه کبر و تأثیر استفاده از آن بر درمان امراض مختلف». دومین کنفرانس بین‌المللی و ششمین کنفرانس ملی کشاورزی ارگانیک و مرسوم. صص: ۹-۱