جنبه های زیست محیطی تولید گیاهان دارویی و معطر می تواند از دیدگاه های مختلف مورد بررسی قرار گیرد. اما بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی و آلودگی محیط زیست، دو موضوع مهم و مرتبط با این مبحث می باشند.
افزایش تقاضای گیاهان دارویی و معطر در بازارهای جهانی سبب افزایش برداشت این گیاهان از منابع طبیعی گردیده است و در نتیجه، گونه های گیاهی که پرطرفدار هستند به شدت مورد بهره برداری قرار گرفته اند و اکنون در فلورگیاهی به صورت کمیاب یا منقرض شده می باشند. نتیجه ی این اتفاق این است که مجبور به استفاده از گونه های دیگری گردیده اند و فرآیند های کشت و کار به مناطق بکر تغییر مکان داده شده است. در گزارشات مختلف، تعداد گونه های در حال خطر انقراض گیاهان دارویی و معطر را بین ۴۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ گونه ذکر نموده اند.
نتیجه ی اصلی بهره برداری بی رویه، آسیب دیدن کامل یا بخشی از فلور گیاهی است که بطور طبیعی قادر به احیاء شدن نیست. بطور مثال می توان به برداشت مکرر و فراوان پوست درختانی که در بازار تقاضای زیادی دارند اشاره نمود. اگرچه گفته می شود که بیشتر این درختان می توانند بطور کامل پوست خودشان را بازسازی کنند ولی این مورد یک استثناء است. در بسیاری از گزارشات، درخت Prunus africana به عنوان یک مثال مهم در رابطه با برداشت پوست تنه عنوان شده است. استفاده ی دارویی از این گیاه در آفریقا سبب شده است که نظر متقاضیان بیشماری در بازارهای جهانی به آن جلب شود و افزایش سریع تقاضای آن سبب تخریب جمعیت های این درخت گردیده است. درختان پوست کنده شده برای کنترل حمله ی حشرات و قارچ ها بسیار سودمند هستند. علاوه بر این، احیاء بسیاری از گیاهان صدمه دیده به دلیل برداشت بی قاعده و بدون مدیریت به کندی صورت می گیرد و این گیاه در معرض انقراض قرار دارد. همچنین این پدیده اثرات منفی بر امنیت غذایی حیوانات میوه خوار گذاشته است. بایستی از طرف سازمان های غیر دولتی تلاش های فراوانی جهت حفاظت تمام گونه های در معرض خطر صورت گیرد. امروزه بسیاری از گیاهان دارویی و معطر هنوز به عنوان گونه های در معرض خطر شدید انقراض مطرح می شوند. با توجه به مباحث ذکر شده، کشت و کار گیاهان دارویی و معطر از نقطه نظر کمیت و کیفیت ضروری به نظر می رسد. اما تصدیق می کنیم که همچنان برداشت نامطلوب، غیر قانونی و مخرب گیاهان از طبیعت وجود دارد. جهت کاهش اثرات منفی برداشت گیاهان از طبیعت، اصطلاح برداشت پایدار توسط کارشناسان مختلف پیشنهاد شده است. مفهوم اصلی برداشت پایدار گیاهان دارویی و معطر، برداشت غیرمخرب گیاهان از طبیعت همراه با حفظ تنوع ژنتیکی اکوسیستم است.
معمولا عقیده بر این است که محصولات ساخته شده از گیاهان دارویی و معطر، ایمن و بدون سمیت هستند. اما چنانچه گیاهان از مناطقی که آب، خاک و هوای آنجا دارای مقادیر بالایی از ترکیبات آلوده کننده ی سمی است برداشت شوند یا در این مناطق مورد کشت قرار گیرند، ترکیبات سمی به بدن انسان و حیوانات منتقل می شوند. بنابراین نباید امکان کنار گذاشتن آلوده کننده های سمی را نادیده گرفت. آلودگی در گیاهان دارویی و معطر از منابع زیر منشأ می گیرد:
– مصرف بدون نظارت آفت کش ها، علف کش ها و کودها
– تجمع فلزات سنگین در خاک و آب های زیرزمینی و انتقال آن ها به گیاه
– گیاهان مجاور و گیاهانی که قبلا در آن منطقه کشت شده اند.
– گازهای سمی موجود در اتمسفر که از جاده ها و کارخانه های مجاور منشاء می گیرند و همچنین باران های اسیدی
میزان باقیمانده ی ترکیبات شیمیایی در گیاهان دارویی و معطر به عوامل متعددی بستگی دارد که برخی از آنها عبارتند از: میزان مصرف، مدت زمان بین مصرف ترکیب شیمیایی و برداشت گیاه و موارد مشابه. به همین دلیل نتوانسته اند یک حکم کلی برای باقی مانده ی ترکیبات شیمیایی در گیاهان دارویی و معطر وضع نمایند. برای هر گونه ی گیاهی و هر ترکیب شیمیایی پژوهش های اختصاصی مورد نیاز است.
منبع:
نجفی، فرزاد.، عبادی، محمدتقی.، عباسیان، جلال. ۱۳۹۰. فرایندهای برداشت، خشک کردن و فرآوری گیاهان دارویی و معطر. انتشارات دانشگاه شهید بهشتی تهران. صفحات۱۸-۱۹٫
https://medplant.ir/?p=32985
