به گزارش شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی به نقل از ایانا، وقتی که پاییز همه برگ‌ها و گل‌ها را با خود می‌برد، کمتر کسی فکر می‌کند در آغاز سرما دشت‌های وسیع و مسطح میزبان گل‌های ارغوانی و عطر مسحور‌کننده زعفران هستند. گل‌هایی که باید با زحمت و ظرافت بسیار پیش از طلوع آفتاب شروع به چیدن‌شان کرد و در نهایت تا پیش از اینکه آفتاب همه جا پهن شود چیدن‌شان تمام می‌شود و بقیه گل‌ها هم می‌مانند برای روز بعد. اما همین گل‌های ظریف ارغوانی که ایران بیش از ۸۴ درصد نیاز جهان را تأمین می‌کند، امروز با چالش‌های ریز و درشتی روبه‌روست که کمتر کسی از آن اطلاع دارد.

همه گیاه زعفران را یک کالای اختصاصی یا به عبارت بهتر یک برند ملی می‌دانند و به داشتن آن افتخار می‌کنند، اما مصائب واقعی این برند ملی را باید از درد آشنایان این صنعت پرسید و شنید. هرچند که از گوشه و کنار اخباری شنیده می‌شود که بخش‌های مختلف خصوصی عمومی و حتی دولتی به فکر این برند ملی هستند، اما باید دید این راهکارها تا چه اندازه می‌تواند به این صنعت کمک کند. در روزهای اخیر صحبت‌های زیادی در مورد تشکیل صندوق‌ کالایی زعفران در بورس کالا شده است. بورس کالا اعلام کرده، راه‌اندازی این صندوق هم به تعیین مرجع قیمت‌گداری کالا کمک می‌کند و از آنجا که ایران تولید‌کننده عمده این کالاست، می‌تواند اهمیت بسیاری داشته باشد. از طرف دیگر بورس کالا معتقد است که وجود صندوق کالایی می‌تواند خرید و فروش زعفران را تصحیح کرده و اجازه فعالیت دلالان و بازارگردانان این حوزه را به شیوه علمی فراهم می‌کند. این در حالی است که بسیاری از فعالان صنعت زعفران، کار را به این سادگی‌ها نمی‌دانند. حداقل معتقدند که آسیب‌شناسی تشکیل این صندوق هنوز نتایج مشخص و قابل توجهی را نداشته است.

عرضه چندین و چندباره

بورس کالا وقتی اقدام به برنامه‌ریزی برای صندوق کالایی زعفران کرد جلسات متعددی را با فعالان این حوزه برگزار کرد. اما به‌نظر می‌رسد فعالان واقعی این صنعت که به دنبال صنعت نوین و جدید زعفران در جهان و ایران هستند، این ایده را با کمی تردید نگاه می‌کنند یا اعتقاد دارند که باید برای این کار تحقیقات بیشتری انجام داد.

علی شریعتی‌مقدم، رئیس هیأت‌مدیره صندوق توسعه صادرات زعفران از جمله فعالانی است که تشکیل صندوق کالایی زعفران را خوب می‌داند منوط به اینکه تمام زوایای فعالیت و تاسیس این صندوق روشن و شفاف باشد. او دراین باره به خبرنگار خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا)می‌گوید: به‌نظر من بورس کالا یک بستر توسعه یافته در عرصه بین‌المللی با مختصات و مزیت‌های خاص خود است. این بستر می‌تواند برای هر محصول شفاف‌سازی قیمت و گسترش بازار و مزیت‌های مختلف و متعددی را به همراه داشته باشد. برای مثال در بحث قیمت و همین طور برای توسعه اقتصاد یک محصول بورس کالا می‌تواند بسیار مؤثر باشد.

او اضافه می کند: به‌نظر من اقتصاد زعفران به عنوان یکی از فعالان این بخش، هنوز به سایز و اندازه واقعی خودش نرسیده است. این محصول ظرفیت‌های بی‌شماری دارد. اگر ظرفیت‌ها، مصارف و کاربردهای آن شناخته شود، و بر همین اساس اقدام‌هایی برای بازار زعفران انجام شود، به طور حتم حجم و اندازه اقتصاد این کالا می‌تواند تا چند برابر افزایش پیدا کند.

عضو هیأت‌مدیره شورای ملی زعفران، ایجاد یک صندوق کالایی برای حضور و بهبود بازار زعفران در بورس کالا را یکی از مؤثرترین شیوه‌ها می‌داند و توضیح می‌دهد: در همان زمانی که بورس کالا با من و دوستان دیگر برای نحوه عرضه زعفران در بورس کالا صحبت کرد، ما به این نکته اشاره کردیم که برای نخستین بار نیست که زعفران در بورس کالا عرضه می‌شود. چندین بار عرضه شده، اما تا پیش از این تمام این عرضه‌ها موفق نبوده است.

او توضیح می‌دهد: اگر قرار است برای بازار زعفران یک کار اساسی و درست انجام شود، ابتدا باید برای این کار آسیب شناسی شود، چرا حضور زعفران در بورس کالا، با وجود ظرفیت‌های متعدد و مختلفی مانند جذب نقدینگی، شفافیت، نتوانسته موفق باشد!؟ البته تا جایی که اطلاع دارم، مطالعه دقیقی در این مورد انجام نشده است. به‌نظر می‌رسد انجام این مطالعه پیش نیاز ورود زعفران به بورس و ایجاد صندوق باشد. موفقیت عرضه زعفران در بورس کالا مزایای بسیاری برای ایران و کشورهای منطقه و همسایه ایران دارد.

شریعتی‌مقدم معتقد است صندوق کالایی زعفران می‌تواند به بازار انسجام کافی بدهد. او در این رابطه می‌گوید: با به وجود آمدن صندوق کالایی برای زعفران می‌توان امیدوار بود، کالایی که با شیوه و کیفیت‌های مختلف تولید می‌شود از طریق عرضه در بوس کالا و صندوق زعفران به یک استاندارد در این باره دست پیدا کنیم. به این ترتیب کالا و محصولی که ممکن در بخش‌های مختلف و در شرایط متفاوت پرورش یافته باشد، با این کار در یک رده و رسته قرار بگیرد و استاندارد شود و برای کیفیت‌های مختلف قیمت‌های مختلفی هم اعلام شود.

دلایل ضعف زعفران

زعفران و زیره ازجمله قدیمی‌ترین کالاهای کشاورزی هستند که با قوانین خاص خود معامله می‌شوند. اما شریعتی‌مقدم اعتقاد دارد که وقت تغییر و به روز شدن بازار و صنعت زعفران فرارسیده است. او می‌گوید: ساختارهای اقتصادی و معاملاتی سنتی زعفران به خصوص در بخش‌های عمده فروشی موجب شده با تمام قدرت و حجم معاملات، این کالا نسبت به سایر کالاهای مؤثر در حوزه کلان اقتصاد مثل ذرت و گندم نتواند جایگاه خودش را پیدا کند. همین مقاومت بخش‌های سنتی در بازار زعفران باعث شده تا مدرن شدن و راهکارهای جدید برای بهبود به آسانی در این بازار رواج پیدا نکند.

او اضافه می‌کند: نکته مهم دیگر آن است که امروز در زعفران صنعت داریم. برخی افراد به عنوان بخش خصوصی در این صنعت سرمایه‌گذاری کرده‌اند و توانسته‌اند در سطح بین‌المللی ایفای نقش کنند. این شرکت‌ها هستند که می‌توانند در آینده‌ای نه چندان دور قابلیت ورود به بورس اوراق بهادار را نیز پیدا کنند، بنابراین کالاهایشان نیز باید به نحوی باشد که بتواند در بورس کالا یا صندوق کالایی عرضه شود.

عضو هیأت‌مدیره شورای ملی زعفران توضیح می‌دهد: به‌نظرم اگر بازیگران اصلی این عرصه برایشان مزیت‌هایی ایجاد شود (به‌ویژه شرکت‌های خصوصی) این بازیگران می‌توانند نقش توسعه‌دهنده و شفاف‌کننده بازار را ایفا کنند. این روند به طور قطع در جهش اقتصاد محصول زعفران، اثرگذار است.

او یادآور می‌شود: به‌نظر می‌رسد برای این منظور اگر منابع خاصی به بخش خصوصی به شکل هدفمند و مشخص تزریق شود، گام مؤثری در جهت رسیدن به اهداف ملی خواهد بود. چراکه زعفران به عنوان یک الگو برای صادرات غیرنفتی مزیت‌های مختلفی برای توسعه بخش کشاورزی و صادرات غیرنفتی دارد. در عین حال تأثیر مستقیم و غیرمستقیم بر اشتغال و اقتصاد روستایی دارد.

شریعتی‌مقدم معتقد است، به وجود آمدن صندوق کالایی زعفران در بورس کالا و هم حضور شرکت‌های صنعت زعفران در بورس اوراق بهادار می‌تواند در آینده بازار جهانی و داخلی مؤثر باشد. او تاکید می‌کند: برای این کار لازم است ظرفیت‌های تولیدی و اقتصادی زعفران را به عنوان یک حرکت ملی نگاه کنیم و برای بهبود بازار و فضای فعالیت در این حوزه تلاش کنیم. تاکید می‌کنم که ورود شرکت‌های شبهه دولتی یا حتی دولتی به این عرصه فقط به صورت مقطعی و گذراست. این اتفاق در گذشته هم رخ داده و نتیجه مشخصی نداشته و فقط بازار را آشفته کرده است. امیدواریم تمامی مسئولانی که بر این حوزه اشراف دارند، مانند وزارت جهاد کشاورزی که به نوعی می‌تواند نقش محوری داشته باشند، وزارت اقتصاد که می‌تواند به توسعه این محصول کمک کند، سازمان توسعه تجارت که می‌تواند به گسترش بازارهای این کالا کمک کند و… همه این نهادها اگر دست به دست هم بدهند و براساس یک برنامه‌ریزی منسجم و منظم پیش بروند، زعفران به عنوان یک کالا و برند ملی برای ایران جایگاه شایسته‌ای پیدا می‌کند. در غیر این صورت این طرح هم با شکست مواجه خواهد شد.

شریعتی‌مقدم، رئیس هیأت‌مدیره صندوق توسعه صادرات زعفران عنوان می‌کند آنچه که ما در جلسات متعدد با مسولان متوجه شدیم این اراده در بخش‌های دولتی مثل سازمان توسعه تجارت، بانک توسعه صادرات، بانک کشاورزی و…. وجود دارد. مجلس هم در این اواخر توجه بیشتری به کالای زعفران و صادرات غیرنفتی نشان می‌دهد؛ اما این‌ها تا چه حد به طرح‌های عملیاتی نزدیک شوند، پرسشی است که همچنان برای بخش خصوصی بی‌ پاسخ مانده است. بخش خصوصی دراین محصول نقش مهمی ایفا می‌کند؛ دانستن پاسخ‌های پرسش‌هایی که مطرح شده می‌توان به ایفای نقش بخش خصوصی در اقتصاد مقاومتی کمک کند چون کاشت و تولید زعفران می‌تواند اشتغال و ارزآوری برای کشور بسیار مؤثر باشد.

حل مشکل جای دیگریست

صندوق کالایی در دسترس بودن همه کالا و انسجام قیمتی را حفظ می‌کند، اما این موضوع تنها چالش صنعت زعفران نیست. به‌نظر می‌رسد باید با احتیاط بیشتری در این حوزه قدم برداشت. محسن احتشام، رئیس شورای ملی زعفران است. او از پیشنهادهای مختلف برای تثبیت بازار یا بهبود وضنعیت صنعت زعفران استقبال می‌کند. او به خبرنگار خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) می‌گوید: یکی از پیشنهادهایی که برای ثبات بازار و کوتاه کردن دست دلالان و اختلال در قیمت زعفران پیشنهاد شده، صندوق کالایی زعفران است. در سال‌های گذشته بی‌ثباتی بازار زعفران که حاصل دخالت‌های نادرست دلالان بود، باعث لطمات جبران ناپذیری به بازار این محصول و صادرکننده‌های آن شد. صادرکنندگانی که بسیاری از آن‌ها بخش خصوصی واقعی بودند. بنابراین یکی از راه‌هایی که برای مدیریت بهتر بازار پیشنهاد شد تشکیل صندوق کالایی زعفران در بورس کالا بود. قرار بر این شد که ماهم پیشنهادات خود را برای این صندوق ارائه کنیم.

رئیس شورای ملی زعفران توضیح می‌دهد: در مورد اینکه این صندوق تا چه اندازه می‌تواند در بهبود بازار کمک کند، باید گفت بیش از آن که صندوق کالایی بتواند در تنظیم بازار یا کمک صادرکنندگان باشد، بازار زعفران به خصوص صادرکنندگان این کالا نیاز به حمایت‌های جدی دارند. یکی از نیازهای جدی در این بخش تغییر رویکرد در بازاریابی زعفران است.

احتشام توضیح می‌دهد: من به شخصه اعتقاد دارم که باید به دنبال مدل‌هایی بود که موجب رشد و بلوغ بازاریابی نوین در این بخش شود. بخش صادراتی زعفران در یافتن بازارهای جدید و بازار گردانی این محصولات جستجو کرد. در حال حاضر نه فقط در محصولی مانند زعفران (گران‌قیمت و خاص) بلکه در بقیه کالاهای دیگر هم وجود ندارد.

او اضافه می‌کند: اگر قرار است برای موفقیت صادرات زعفران کاری انجام شود، بهترین کار این است که واحدهای تخصصی صادرات و فراوری زعفران حمایت شوند. برای این کار باید مناطق کشت و زرع شناسایی شوند و در هر منطقه پایانه تخصصی زعفران شکل بگیرد. در واقع باید مشابه کاری که برای خاویار انجام شد، در پیش گرفته شود.

رئیس شورای ملی زعفران به یک نکته مهم و خلاء بزرگ که در این صنعت وجود دارد اشاره کرده و می‌گوید: در کنار تمام محصولات کشاورزی، صنایع تبدیلی و فراوری کار می‌کنند. اما در مورد زعفران به دلیل خاص بودن و گرانی کالا، صنایع تبدیلی یا وجود ندارد یا خیلی محدود و ضعیف است. در مورد صنایع بسته‌بندی که حرفی برای گفتن نداریم. ضمن اینکه صادرات زعفران نباید توسط هر کسی انجام شود. صادر‌کننده باید برای صادرات و خرید و فروش این کالا، اهلیت لازم را داشته باشد. باید برای این کالا بازارگردان و معامله‌گر حرفه‌ای تربیت کرد.

احتشام ایجاد بانک کالایی را راه‌حل مناسبی برای وضعیت کنونی زعفران نمی‌داند و می‌گوید: بانک کالایی آن هم در مورد کالایی که تولید آن بیش از ظرفیت بازار و مصرف آن است، راه حل درستی نیست و باید شیوه‌های دیگری در پیش گرفت. در شرایط کنونی که هم بازارها نابسامان هستند و دلالان نیز جولان می دهند، زعفران نیاز به بازارسازان حرفه‌ای و بازارگردانان قوی دارد که به فن بازار آشنا باشند و کالایی مانند زعفران را به خوبی بشناسند. امسال دو برابر ظرفیت صادرات مصرف زعفران تولید شده، یعنی تولید ۳۵۰ تن و میزان مصرف و صادرات حدود ۱۷۰ یا ۱۸۰ تن است.

او یادآور می‌شود: بنابراین بهترین راه نجات زعفران و ایجاد ارزش افزوده مطلوب در این صنعت، ساماندهی و ساختن یک بازار واقعی است. کسانی که زعفران را با کیلویی دو میلیون تومان سود می‌فروختند، امسال با دو میلیون تومان ضرر هم نمی‌توانند کالای خود را بفروشند.

احتشام پیشنهاد می‌دهد: برای کمک به این صنعت بهترین راه ابتدا ساماندهی بازار و ساخت یک بازار واقعی و معامله‌گری واقعی است. راه دیگر تقویت صنایع تبدیلی و فراوری زعفران است. امروزه با توجه به گران بودن تسهیلات امکان توسعه صنایع تبدیلی این کالا وجود ندارد. هیچ قشری هم حاضر به افزایش سرمایه‌گذاری بیشتر در این حوزه نیست. در واقع انگیزه سرمایه‌گذاری در این بخش وجود ندارد. هرچند که این موضوع در کل اقتصاد وجود دارد.

صندوق کجاست، شفافیت کجا؟

راه‌حل صندوق کالایی برای زعفران ممکن است یک راه‌حل پیشروانه تلقی شود، اما بسیاری از فعالان این صنعت مشکلات را عمیق‌تر و گسترده‌تر از ایجاد صندوق یا ثبات بازار و قیمت و… می‌دانند. علی حسینی، عضو هیات رئیسه شورای ملی زعفران مشکلات را بسیار عمیق‌تر از این می‌داند که با تشکیل صندوق چیزی تغییر کند. او در این باره به خبرنگار ایانا می‌گوید: صندوق کالایی برای کدام‌یک از مشکلات صنعت زعفران راه‌حل است؟ در گام نخست اگر این صندوق همه‌چیزش شفاف و روشن باشد خوب است. اما صندوقی که بیش از تولید‌کننده ممکن است به دلال‌ها ارزش و بها بدهد و جایی برای تولید‌کننده واقعی نداشته باشد، به چه کاری می‌آید؟

او اضافه می‌کند: این صندوق به واقع چه کمکی به تولید‌کننده واقعی و صادر‌کننده واقعی با همه مشکلاتش می‌کند. بیش از هر چیزی بیم‌ آن می‌رود که دلال‌های عمده و اصلی را تقویت کند.

حسینی به مشکل مهم دیگری نیز اشاره کرده و توضیح می‌دهد: از همه این مشکلات هم عبور کنیم، ما هنوز فرهنگ و اصول اولیه یافتن بازار جدید، بازاریابی، رقابت و … را نمی‌دانیم. وقتی هنوز افرادی وارد حوزه بازاریابی و بازارهای جدید می‌شوند که به جای بالا بردن بهره‌وری یا تولید محصول بهتر، سعی در تخریب رقبا -که بیشتر آن‌ها از ایران هستند- دارند؛ به‌نظر می‌رسد هنوز برای رفع مشکلات راه طولانی در پیش داریم که تا تشکیل صندوق کالایی را طولانی در پیش است./