به گزارش شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی به نقل از خبرگزاری دانشجویان ایران، زندگی بدون رنگ زیبایی و معنایی ندارد، لذا کاربرد رنگ در زندگی امروز نه تنها به عنوان یک نیاز بلکه به صورت یک ضرورت درآمده است. هر چند در این سال‎‎ها مواد شیمیایی، صنعت رنگ را در جهان متحول کرده است ولی برخی کشورهای توسعه یافته در حال بازگشت به استفاده از رنگ‎‎های سنتی و طبیعی هستند چرا که برخی مواد رنگزای طبیعی خاصیت ضدمیکروبی و ضد آلرژیکی دارند و علاوه بر اینها به لحاظ مسائل زیست محیطی بی‌خطر هستند.

یکی از این مواد رنگزای طبیعی، گیاه “روناس” است که ارتفاع بوته آن از یک تا ۱٫۵ متر و ریشه آن به عنوان مهمترین اندام زیرزمینی این گیاه دارای قطری بین ۰٫۸ تا ۲ سانتی‎‎متر و طول ۵۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر است که البته بهره‌‏‏وری روناس نیز از همین ریشه حاصل می‌شود. در ریشه این گیاه، ترکیبی از ماده “آلیزارین” قرار گرفته که در اثر ترکیب با اسیدهای فلزات مختلف، لاک‏‏های رنگین تولید می‎‎کند و در اسیدها و قلیاهای ضعیف، حل نمی‌‏‏شود. این گیاه بیشتر در اروپا و آسیا کاشت می‏‏شود ولی در ایران بیشترین کشت آن در استان یزد و در شهرستان‏‏های اردکان و بافق صورت می‏‏‌گیرد.

گیاه روناس در اراضی شور و آهکی که کمتر گیاهی در آنها قادر به رویش است، می‎‎روید و تجربه‎‎ای که از کاشت روناس در مناطق کویری به دست آمده است، نشان می‌دهد که کشت این گیاه علاوه بر مصرف صنعتی و اغذیه‎‎ای، عاملی برای رفع شوری خاک و آماده‎‎سازی تدریجی آن برای کشت سایر گیاهان زارعی است. علاوه بر اینها، زمینی که از آن روناس برداشت می‏‏‌شود به علت وجود خاصیت تثبیت ازت هوا در ریشه روناس، در کشت‎‎های بعدی که غالباً نیز در اردکان از نوع گندم است، نیاز به کود اوره ندارد.

اصلاح خاک‎‎های شور از طریق کشت روناس

محمدحسین وطن‎‎خواه، مدیر جهادکشاورزی اردکان در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنای منطقه یزد، از جمله فواید روناس و مهم‎‎ترین عوامل کشت آن را مقاومت به شوری، اصلاح خاک‏‎های شور، استفاده در صنایع رنگرزی و همچنین استفاده‏‏‌های دارویی، عنوان و خاطرنشان کرد: بیشترین فواید روناس در طب سنتی در رفع بیماری‏‏های پوستی، درمان گرفتگی عضلات بدن، ترمیم زخم، افزایش ترشح شیر و پایین آمدن اوره خون موثر است.

این مسئول، یکی از ویژگی‏‏های منحصر به فرد این گیاه را خاصیت انبارداری زیاد ریشه آن ذکر کرد و گفت: کشاورزان می‎‎توانند برای مدت طولانی، آن را در انبار نگهداری و در زمان مناسب به بازار عرضه کنند که البته نگهداری این گیاه نیز بیشتر به صورت فله‏‏‌ای است.

محرومیت روناس از سیاست خرید تضمینی

وطن‎‎خواه بیان کرد: روناس در گروه محصولاتی است که سیاست قیمت خرید تضمینی در مورد آن اعمال نمی‎‎شود و قیمت آن براساس مکانیزم بازار تعیین می‎‎شود. بیش از ۹۰ درصد فروش روناس استان به خریداران محلی و مازاری‎‎ها (صاحبان آسیابهای سنگی) صورت می‏‏‌گیرد. روناس تولیدی استان علاوه بر مصرف داخلی، به خارج کشور نیز صادر می‎‎شود.

این مقام مسئول، زمان کاشت، سال برداشت و تراکم و روش کاشت را در میزان برداشت محصول تاثیرگذار دانست و افزود: متوسط عملکرد برداشت ریشه روناس در هر هکتار ۸ تا ۱۰ تن ریشه خشک است. کشت روناس به دو روش کشت ریشه و بذر صورت می‏‏‌گیرد. سال برداشت محصول معمولاً ۲ یا ۳ سال است که علاوه بر ریشه، قسمت سبزینه گیاه نیز جهت تغذیه دام برداشت می‎‎شود.

وطن‏‏خواه خاطرنشان کرد: روناس علاوه بر مقاومت بر شوری آب و زمین در برابر امراض و آفات نیز مقاوم است به طوری که اراضی دارای آب شور دارای رنگ مرغوب‏‏تری است و علاوه بر این در مناطق گرمسیری نیز بیشتر از مناطق سردسیر، ریشه تولید می‏‏‌کند.

خشکسالی و کشاورزی سنتی بلای جان روناس اردکان

مرتضی افخمی، رییس اداره منابع طبیعی اردکان در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنای منطقه یزد، وضعیت کنونی کاشت روناس در اردکان را نامناسب ارزیابی کرد و کم آبی را یکی از مشکلات عرصه کشاورزی از جمله در کشت روناس برشمرد.

وی اظهار کرد: مشکل اصلی و عمده این محصول را می‎‎توان کاشت سنتی و مهم‎‎تر از آن برداشت سخت آن که به صورت دستی و سنتی انجام می‎‎شود، دانست. از دیگر مشکلات موجود در این رابطه، نبود قیمت تضمینی، خرید برای تولیدکنندگان و بروز مشکلات صادراتی این محصول در سال‏‏های اخیر است.

به گفته افخمی، تنها رقیب روناس در صنعت رنگرزی را مواد شیمیایی رنگی عنوان کرد و گفت: به دلیل اهمیت و ویژگی‏‏های خاص روناس در صنایع تولید فرش، محصولات دارویی و بهداشتی، افق روشنی در برابر تولید این محصول و حمایت از کشاورزان و صنایع تولیدی و سنتی وابسته به آن قرار دارد.

وی با بیان اینکه در حال حاضر تنها چهار مازاری هنوز به صورت سنتی و مداوم در این شهرستان مشغول به کار هستند، تصریح کرد: مازاری‎‎ها کار خرید و فروش و تمیز کردن محصول، پودر کردن و بسته‎‎بندی و درجه‌بندی روناس را برعهده دارند.

افخمی خاطرنشان کرد:‌ به منظور آسیب ندیدن مواد رنگی درون ریشه گیاه روناس، آن را از طریق قراردادن در زیر سنگ ایستاده و بزرگی که با سرعت پایین می‎‎چرخد، به پودر تبدیل می‏‏‌کنند و جالب توجه این است که اگر سرعت گردش زیاد باشد یا سنگ به صورت افقی حرکت کند، روناس گرم می‏‏‎شود و به هم می‏‏‌چسبد و قدرت پودر شدن از بین می‎‎رود.

روناس یکی از چهار گیاه اصلی در دست کاشت اردکان

علی اکبری، یکی از صاحبان مازاری‏‏های اردکان در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنای منطقه یزد با بیان اینکه تاریخ دقیقی از کشت روناس در اردکان در دسترس نیست، اظهار کرد: به نظر می‏‏‌رسد که همزمان با آغاز کشاورزی و سکونت مردم در این منطقه، کشت روناس که جزو چهار گیاه اصلی کشت شده در اردکان(گندم، جو، پنبه و روناس) محسوب می‎‎شود، رواج داشته است. کاشت روناس یکی از منابع اصلی درآمد کشاورزان اردکانی محسوب می‎‎شود به نحوی که در حال حاضر بیشتر مساحت زیرکشت این محصول در شهرستان‎‎های اردکان و بافق در استان یزد قرار دارد و استان یزد رتبه اول تولید روناس کشور را در اختیار دارد.

بحران مازاری‏‏های اردکان با افت تولید روناس

علی سپهری، محقق و نویسنده اردکانی که کتاب “روناس طلای سرخ” را تالیف کرده، در کتابش به شناسایی ۲۲ کارگاه مازاری در تاریخ اردکان اشاره کرده است که به نوشته وی، در حال حاضر تنها چهار کارگاه فعال است و دو کارگاه دیگر نیز به دلیل رکود بازار، فعالیتی ندارند.

وی در کتاب خود در مورد حال و روز مازاری‏‏های اردکان چنین توصیف می‎‎کند: “این روزها، مازاری‏‏ها با توجه به کاهش تولید روناس با بحران جدی روبرو هستند به طوری که از میزان روناس به کار گرفته شده در این مازاری‏‎‎ها ۵۰ درصد آن تولید اردکان و ۵۰ درصد بقیه آن از اطراف به اینجا آورده می‏‏‌شوند و عمده دلیل این کاهش نیز نبود زمین لازم و اشغال زمین‎‎های اطراف برای کشت درخت پسته است که جایگزین کشت روناس شده و از لحاظ درآمدی نسبت به روناس درآمدزایی بیشتری دارد.”

سپهری تصریح کرد: عمده دلایل کاهش کشت روناس در اردکان، کاشت و برداشت سنتی این محصول است که باعث افزایش هزینه‎‎های تولید و مقرون به صرفه نبودن تولید روناس می‌شود. علاوه بر آن آسانتر بودن و درآمدزایی بیشتر کشت‏‏های جایگزین روناس و به تبع آن تبدیل زمین‏‏های کشت روناس به باغات پسته، در این امر موثر است.

این محقق بیان کرد: فعالیت مازاری‏‏ها به میزان تولید روناس و تقاضای بازار بستگی دارد و متاسفانه این روند رو به کاهش است.

به نظر می‌‏‏رسد تامین امکانات مکانیزه برداشت این محصول، بازاریابی و خرید تضمینی این محصول، ایجاد صنایع جنبی به منظور تهیه ماده رنگی روناس، ایجاد تعاونی تولیدکنندگان روناس برای حمایت از تولید‏‏کنندگان و مازاری‏‏های موجود، برداشتن موانع صادراتی، حمایت از محصولات ارگانیک و ایجاد مرکز تحقیقاتی و پژوهشی در زمینه گیاه روناس می‏‎‏تواند در رونق کاشت و تولید این گیاه صنعتی موثر واقع شود.