مقدمه

تجارت صمغ‌های گیاهی، به‌ویژه صمغ عربی، از دیرباز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های بازار محصولات طبیعی شناخته شده است. این مواد طبیعی که از درختان و گیاهان مختلف استخراج می‌شوند، به دلیل ویژگی‌های کاربردی و سازگاری با استانداردهای بهداشتی، جایگاه ویژه‌ای در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی یافته‌اند. صمغ عربی، که عمدتاً در کشورهای آفریقایی مانند سودان و چاد تولید می‌شود، به‌عنوان پرفروش‌ترین و پرکاربردترین صمغ گیاهی در بازار جهانی مطرح است. با افزایش تقاضا برای محصولات طبیعی و پایدار، تجارت صمغ‌های گیاهی در سال‌های اخیر رشد چشم‌گیری داشته و به یکی از محورهای اصلی تجارت بین‌المللی محصولات کشاورزی تبدیل شده است. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف تجارت جهانی صمغ‌های گیاهی، از جمله تولیدکنندگان اصلی، کشورهای واردکننده و صادرکننده، و تأثیرات اقتصادی آن می‌پردازد.

صمغ‌های گیاهی به عنوان مواد طبیعی که از گیاهان به دست می‌آیند، در صنایع مختلف به ویژه صنایع غذایی، دارویی، و آرایشی کاربردهای گسترده‌ای دارند. مهم‌ترین انواع صمغ‌های گیاهی عبارتند از:

1. صمغ عربی (Gum Arabic):
   • منبع: بیشتر از درختان اقاقیا در مناطق خشک آفریقا به ویژه سودان و چاد به دست می‌آید.
   • کاربردها: به عنوان تثبیت‌کننده، امولسیفایر و ضخیم‌کننده در صنایع غذایی (مانند نوشیدنی‌ها، آب‌نبات‌ها، و پودرهای نوشیدنی) و دارویی استفاده می‌شود. همچنین در صنایع چاپ و رنگ نیز کاربرد دارد.
2. صمغ کتیرا (Tragacanth Gum):
   • منبع: از گونه‌های مختلف گیاهان Astragalus به دست می‌آید که بیشتر در مناطق خاورمیانه به ویژه کشورمان ایران و آسیای مرکزی رشد می‌کنند.
   • کاربردها: به عنوان امولسیفایر، تثبیت‌کننده و ضخیم‌کننده در صنایع غذایی و دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین در تولید لوازم آرایشی و محصولات بهداشتی به کار می‌رود.
3. صمغ گوار (Guar Gum):
   • منبع: از دانه‌های گیاه گوار که در هند و پاکستان رشد می‌کنند، به دست می‌آید.
   • کاربردها: به عنوان عامل ژل‌ساز، ضخیم‌کننده و تثبیت‌کننده در صنایع غذایی (مانند بستنی و لبنیات) و همچنین در تولید محصولات کاغذی و نساجی کاربرد دارد.
4. صمغ کارایا (Karaya Gum):
   • منبع: از گونه‌های مختلف درختان Sterculia به دست می‌آید.
   • کاربردها: به عنوان ملین طبیعی، ضخیم‌کننده و تثبیت‌کننده در صنایع غذایی و دارویی استفاده می‌شود.

البته در سال های اخیر صادرات صمغ زدو (بادام کوهی) از کشورمان به اروپا رونق بیشتری پیدا کرده است و به عنوان صمغ فارسی و رقیب صمغ عربی مطرح می باشد.

تجارت جهانی

در سال ۲۰۲۲، تجارت جهانی صمغ‌های گیاهی (به ویژه صمغ عربی) به ۵۰۶ میلیون دلار رسید. سودان با ۱۸۳ میلیون دلار بزرگ‌ترین صادرکننده صمغ عربی بود، در حالی که فرانسه با ۱۰۷ میلیون دلار بیشترین واردات را داشت. کشورهای چاد، سنگال، و آلمان نیز از صادرکنندگان بزرگ این محصول بودند. از سوی دیگر، ایالات متحده با ۹۵٫۹ میلیون دلار، هند با ۴۴٫۲ میلیون دلار، و آلمان با ۳۱٫۸ میلیون دلار از بزرگترین واردکنندگان صمغ‌های گیاهی در جهان بودند​. اگرچه داده‌ها بیشتر روی صمغ عربی متمرکز هستند، اما این آمار نشان‌دهنده حجم و ارزش کلی تجارت صمغ‌های گیاهی در سطح جهانی است.

در سال ۲۰۲۲، ۱۰ کشور برتر صادرکننده و واردکننده صمغ‌های گیاهی (به ویژه صمغ عربی) به شرح زیر بوده‌اند:

۱۰ کشور برتر صادرکننده:

1. سودان: ۱۸۳ میلیون دلار
2. فرانسه: ۱۸۱ میلیون دلار
3. چاد: ۳۰٫۶ میلیون دلار
4. سنگال: ۲۰٫۲ میلیون دلار
5. آلمان: ۱۸ میلیون دلار
6. مصر: ۸٫۱۶ میلیون دلار
7. نیجریه: ۷٫۲ میلیون دلار
8. نیجر: ۶٫۹ میلیون دلار
9. هند: ۶٫۷ میلیون دلار
10. چین: ۶٫۵ میلیون دلار

۱۰ کشور برتر واردکننده:

1. فرانسه: ۱۰۷ میلیون دلار
2. ایالات متحده: ۹۵٫۹ میلیون دلار
3. هند: ۴۴٫۲ میلیون دلار
4. آلمان: ۳۱٫۸ میلیون دلار
5. بریتانیا: ۱۹ میلیون دلار
6. ژاپن: ۱۶٫۱ میلیون دلار
7. چین: ۱۵٫۸ میلیون دلار
8. ایتالیا: ۱۲٫۵ میلیون دلار
9. مکزیک: ۱۰٫۴ میلیون دلار
10. هلند: ۹٫۸ میلیون دلار

در صنعت تولید، فرآوری و تجارت صمغ‌های گیاهی (به ویژه صمغ عربی)، چندین شرکت بزرگ جهانی فعالیت دارند که به عنوان برترین شرکت‌ها در این حوزه شناخته می‌شوند. این شرکت‌ها در تولید، فرآوری و تجارت صمغ‌های گیاهی نقش کلیدی ایفا می‌کنند. در ادامه، ۱۰ شرکت برتر در این زمینه معرفی شده‌اند:

۱٫ Alland & Robert (فرانسه)

• یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان صمغ عربی در جهان.
• این شرکت بیش از یک قرن سابقه در صنعت صمغ دارد و محصولات خود را به بیش از ۷۰ کشور صادر می‌کند.

۲٫ Nexira (فرانسه)

• یکی از شرکت‌های پیشرو در تولید و عرضه صمغ عربی و محصولات فیبر گیاهی.
• دارای یک زنجیره تأمین گسترده و عملیات جهانی است.

۳٫ Gum Arabic Company (سودان)

• بزرگترین تولیدکننده صمغ عربی در سودان، که بیش از ۵۰ درصد صادرات جهانی صمغ عربی را تأمین می‌کند.

۴٫ TIC Gums (ایالات متحده)

• بخشی از گروه Ingredion، که به تأمین و توزیع صمغ‌های گیاهی برای صنایع غذایی و نوشیدنی مشغول است.

۵٫ Agrigum International (بریتانیا)

• یک تولیدکننده و صادرکننده بزرگ صمغ عربی با تمرکز بر بازارهای اروپایی و آمریکای شمالی.

۶٫ Kerry Group (ایرلند)

• یکی از شرکت‌های بزرگ جهانی در صنایع غذایی، که در زمینه صمغ‌های گیاهی و مشتقات آن‌ها نیز فعالیت می‌کند.

۷٫ Farbest Brands (ایالات متحده)

• این شرکت محصولات صمغ گیاهی از جمله صمغ عربی را به صنایع غذایی و دارویی عرضه می‌کند.

۸٫ Progum International (فرانسه)

• تولیدکننده و عرضه‌کننده محصولات صمغ عربی و مشتقات آن در بازارهای جهانی.

۹٫ Colloides Naturels International (CNI) (فرانسه)

• این شرکت متخصص در تولید و فرآوری صمغ‌های گیاهی برای صنایع مختلف، به ویژه در اروپا است.

۱۰٫ Dansa Foods (نیجریه)

• یکی از شرکت‌های بزرگ نیجریه در حوزه تولید و صادرات صمغ‌های گیاهی، به ویژه صمغ عربی.

این شرکت‌ها به عنوان بازیگران اصلی در صنعت صمغ‌های گیاهی شناخته می‌شوند و تأثیر بسزایی در بازار جهانی دارند.