سرخدار با نام علمی (. Taxus baccata L) نام درختی است که از قدیم الایام مورد توجه انسان بوده و شواهد تاریخی نشان می دهد که استفاده از چوب و قسمت های مختلف این گیاه برای درمان بیماری ها در بین مردم موسوم بوده است.

در زمان های گذشته از سرخدار برای معالجه دیفتری، غش و صرع و همچنین به عنوان ماده مغذی قلب استفاده می شده است.

از چوب سرخدار نیز در ساخت اسکلت خانه ها، زین و برگ اسب و سایر وسایل جنگی و خانگی (مانند شانه های چوبی) استفاده می شده است.

نام این درخت از کلمه توکزیک (Toxic) به معنای سم گرفته شده که نشان دهنده سمی بودن سرخدار است. به طوری که در زمان های گذشته برای سمی کردن نیزه های جنگی از مواد سمی حاصل از این درخت استفاده می کرده اند.

تئوفراست حکیم نامدار یونان باستان، در قرن سوم قبل از میلاد مسیح از سمی بودن سرخدار برای اسب و سایر موجودات (مانند موش و خرگوش) مطلع بوده و در نوشته های خود نیز به این موارد اشاره کرده است.

کلمه «باکاتا» از ریشه «بو» به معنای کمان گرفته شده است که نشان می دهد در زمان های گذشته از چوب سرخدار، کمان تهیه می کرده اند.

از سال ۱۹۴۵ تحقیقات گسترده ای روی سرخدار انجام شد و محققان به وجود مواد مؤثره بسیار ارزشمندی در پوست و برخی دیگر از اندام های سرخدار پی برده و متوجه اثرات فیزیولوژیکی و بیواکتیویتی آن ها بر پیکر موجودات زنده شدند.

برای اولین بار در سال ۱۹۷۱ یک دی ترپنوئید به نام «تاکزول» از پوست این درخت استخراج شد که بعدها به عنوان یک ماده ضد سرطانی بسیار مهم، مورد توجه قرار گرفت.

درحال حاضر در اکثر مراجع علمی و فارماکوپه های معتبر از چوب، شاخه های جوان و برگ های سوزنی سرخدار به عنوان دارو یاد شده و خواص دارویی آن ها مورد تأکید قرار گرفته است.

مواد مؤثره سرخدار به عنوان ماده ضد سرطانی بسیار مهم مورد توجه است. تاکزول (تاکسول) بدون اینکه تأثیری بر روی سنتز DNA، RNA و پروتئین ها داشته باشد از عوامل بازدارنده ی تقسیم سلولی است، از این رو هم اکنون داروهایی برای درمان سرطان های خون، ریه، سینه و رحم از سرخدار تهیه می شود.

میوه های فاقد دانه سرخدار نرم کننده بوده و از آن برای معالجه سرفه و همچنین به عنوان ماده ای ملین استفاده می شود. همچنین این میوه اثر ضد قارچی دارد.

مواد مؤثره استخراج شده از سرخدار به لحاظ اثرات درمانی بسیار ارزشمند، مقدار بسیار کم آن ها در پوست، کارایی بسیار مؤثر در درمان سرطان و همچنین ساختمان شیمیایی پیچیده، بسیار گران می باشد.

از مواد مؤثره سرخدار داروهای مختلفی تهیه و به بازار دارویی عرضه شده است که مهمترین آن ها داروی تاکزول (Taxol) (ساخت شرکت بریستول مایرز اسکوئیب آمریکا) و داروی آنزاتاکس (ساخت شرکت ماین فارمای استرالیا) می باشند.

در کشور ژاپن نیز از طریق کشت تعلیقی همه ساله مقادیر قابل توجهی تاکزول تولید می شود.

در حال حاضر در برخی نقاط جهان، بعضی از گونه های سرخدار به عنوان درخت زینتی در پارک ها و باغ ها کشت می شود.

منبع:

امیدبیگی، رضا. ۱۳۹۲. تولید و فرآوری گیاهان دارویی. جلد چهارم. انتشارات به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی). صفحات ۵۰-۳۸٫