شناسنامه
نام لاتین: Cnicus benedictus
نام انگلیسی : Blessed thistle
نام فارسی: اشترخار، خارمقدس، خارعلیص
نام عربی: الشوکه المبارکه
شرح گیاه
گیاهی است یکساله به ارتفاع ۴۰ تا ۶۰ سانتی متر (گاهی بیشتر) که به طور خودرو در جنوب اروپا، مخصوصاً در مناطق رویشی درختان زیتون و همچنین در غالب نواحی ایران می روید. ریشه کوچک، ساقه راست و زاویه دار و برگهائی بزرگ، متناوب و به رنگ سبز روشن و با کناره های منقسم دندانه دار و منتهی به یک خارنوک تیز در هر دندانه دارد. برگهایش حالت شکننده و رگبرگهای منشعب به رنگ سفید دارد. سطح تحتانی پهنک برگهای آن نیز پوشیده از تارهای پنبه ای است. مجاورت برگها نسبت به هم در اطراف کاپتیولها به نحوی است که یک حالت فشردگی خاص در آنها مشاهده می شود و این خود نه تنها باعث مخفی ماندن کاپیتولها در داخل برگها می شود بلکه با وجود آمدن این وضع تشخیص آن از گونه های مجاور آسان می گردد. گلهای آن عموماً بزرگ و به رنگ زرد و به صورت کاپیتولهای منفردی است که در سطح نهنج هر یک، ۲۰ تا ۲۵ گل لوله ای دیده می شود. از بین این گلها ، منحصراً ردیف خارج آنها غیر زایا است. میوه آن فندقه ، حنائی رنگ، دراز ، شیاردار و منتهی به یک کناره نازک غشائی ، همراه با دسته تاری واقع در دو ردیف است در هر یک از این دو ردیف نیز معمولاً ۱۰ تار دندانه دار دیده می شود.
نیاز اکولوزیکی
خار مقدس را تقریباً در هر نوع اقلیمی می توان کشت نمود گیاه در طول رویش به مواد و عناصر غذایی خاصی نیاز ندارد. و آنرا در خاکهای غیر حاصلخیز هم می توان کشت کرد البته در صورت کشت انبوه این گیاه باید از خاکهای حاصلخیز استفاده شود تا محصولی با کیفیت مطلوب حاصل گردد.خاکهای شنی یا خاکهای با بافت شنی – رسی برای کاشت گیاه مناسب می باشند. خشکی و کم آبی طولانی برای گیاه مطلوب نیست و سبب کاهش عملکرد می گردد.
آماده سازی خاک
برای تولید گیاه در مقیاس وسیع توصیه می شود پس از انجام شخم عمیق در فصل پائیز ۴۰ تا ۶۰ کیلوگرم در هکتار ازت، ۴۰ تا ۴۵ کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به خاک اضافه شود. چنانچه زمین خالی از ازت باشد در فصل بهار، قبل از کاشت گیاه باید ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم در هکتار ازت به خاک نیز اضافه نمود. بستر خاک را بعد از زدن دیسکی مناسب در اوایل بهار برای کاشت گیاه آماده می کنند.
تاریخ و فواصل کاشت
خار مقدس دوره رویشی کوتاهی دارد از این رو می توان آنرا با هر گیاهی به تناوب کشت کرد گیاهانی که سبب افزایش مواد غذائی خاک شوند گیاهان مناسبی برای تناوب کشت با خار مقدس می باشند. گیاه خار مقدس را می توان در فصول مختلف کشت کرد در برخی کشورها این گیاه را در پائیز یا زمستان کشت می کنند در حالیکه در اکثر کشورها آنرا در فصل بهار (اواخر اسفند ، اوایل فروردین یا حتی اواخر فروردین) کشت می نمایند.
کاشت
کاشت اشترخار توسط بذر و با استفاده از بذر کار به صورت ردیفی انجام می گیرد. بذر در ردیفهایی به فاصله ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر کشت می شود.تعداد مناسب گیاه در هر متر طولی ۷ تا ۱۰ بوته و عمق بذر گیاه در هنگام کشت باید ۳ تا ۴ سانتی متر باشد. برای هر هکتار زمین به ۱۷ تا ۲۰ کیلوگرم بذر با کیفیت مناسب نیاز است.
داشت
مدت زمان لازم برای جوانه زدن بذر متفاوت است و بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش دارد. بذور ۸ تا ۱۴ روز پس از کاشت سبز می شوند و ردیفها به آسانی قابل تشخیص می گردند. گیاهان را در دو مرحله ۲ تا ۳ برگی باید به تعداد دلخواه در طول ردیفها تنک کرد. برای مبارزه با علفهای هرز می توان قبل از کاشت از علف کش مرکازین به مقدار ۵/۴ تا ۵ کیلوگرم استفاده نمود. این گیاه پس از رویش سطح زمین را کاملاً می پوشاند و مانع گسترش علفهای هرز می شود. از این رو در طول رویش تنها یکبار مبارزه شیمیایی با علفهای هرز این گیاه کافی است برگردان کردن خاک بین ردیفها در تهویه خاک و در نتیجه در افزایش عملکرد مؤثر است از آفات مهم خار مقدس می توان نوعی پروانه بنام روزپرک (pyrameis cardui) نام برد که برای مبارزه با آن در مرحله لاروی از آفت کشهای ۲/۰ درصد فوسدرین (phosdrin) یا از محلول ۲/۰ درصد بی – آی ۵۸ (Bi58 EC) بصورت محلول پاشی استفاده نمود.
برداشت
پیکررویشی اشترخار را می توان ۲ یا حتی ۳ بار در سال برداشت کرد. اولین برداشت در مرحله گل دهی (اولین گلها در اواسط خرداد ظاهر می شوند) انجام می گیرد. در کشتهای کوچک محصول را با داس و با استفاده از دستکش های مخصوص برداشت می کنند. در مقیاس وسیع کشت عمل برداشت فقط با استفاده از ماشین امکان پذیر است هنگام برداشت محصول ساقه ها از فاصله ۸ تا ۱۰ سانتی متری سطح زمین بریده می شوند. پس از اولین برداشت گیاهان مجدداً رشد می کنند بطوریکه نیمه دوم مرداد زمان مناسبی برای برداشت مجدد محصول خواهد بود. توصیه می شود برای افزایش عملکرد، خاک بین ردیفها پس از اولین برداشت با کولتیواتور برگردان شود. در صورتیکه دما مناسب و آبیاری (بارندگی) کافی باشد می توان برای سومین بار محصول را برداشت نمود. پس از برداشت محصول آنها را خشک می کنند رنگ گیاهان پس از خشک شدن باید سبز روشن باشد. عملکرد این گیاه بستگی به شرایط اقلیمی و زمان کشت آن دارد و بین ۱/۱ تا ۲/۲ تن در هکتار (وزن خشک) است نسبت وزن تازه به خشک ۵ به ۱ می باشد. تذکر : در صورتیکه به بذر گیاه نیاز باشد پس از رسیدن گلها و تشکیل دانه های آن (بدون اینکه پیکر رویشی گیاهان برداشت شود) بذرها را جمع آوری می کنند. گیاهان پس از اولین برداشت مجدداً به گل خواهند نشست ولی مقدار بذر حاصله بسیار کم خواهد بود. برای جمع آوری بذر از همان روش برداشت پیکر رویشی استفاده می شود. اندام های بریده شده برای مدتی روی زمین باقی می مانند سپس دانه ها را با خرمن کوب جدا می سازند.عملکرد بذر ۳۵/۰ تا ۵/۰ تن در هکتار می باشد.
دامنه انتشار
آذربایجان (تبریز ، ماکو، ارومیه، جنوب سلماس) دشت مرغان ، گرگان ، مازندران (آمل) رستم آباد، گیلان ، تهران ، شهرستانک، دماوند، آبگرم، هشتگرد ، سرخه حصار ، بین آبعلی و تهران ، بین کرج و تهران ، قزوین ، کرمانشاه ، همدان ، لرستان، بختیاری ، خوزستان ، فارس (شیراز) مهارلو، جهرم ، دشت ارژن بوشهر، بین بوشهر و برازجان ، کرمان ، خراسان.
برگها و سرشاخه های این گیاه در مرحله گلدهی چیده میشوند و به دلیل دارا بودن ترکیب کنی سین در طب گیاهی به صورت دم کرده به عنوان تب بر، اشتها آور، تصفیه کننده خون، تقویت کننده معده و ضد نفخ مورد استفاده قرار می گیرند. این ترکیب در داروسازی نیز کاربرد وسیعی دارد.
دانه خار مقدس حاوی ۲۸-۲۴ % روغن است و مواد کنسانتره روغنی آن یکی از مواد غذایی با ارزش برای تغذیه دام به خصوص گاو به شمار می رود.
این گیاه پراکندگی وسیعی داشته و رستنگاه آن در تبریز، ماکو، ارومیه، سلماس،مازندران، گلستان، رشته کوههای البرز، اطراف تهران،دماوند، هشتگرد، کرج، قزوین، کرمانشاه، قصر شیرین، همدان، لرستان، خوزستان، شیراز، بوشهر، جهرم، کرمان و خراسان گزارش شده است.
https://medplant.ir/?p=1666
