از آنجا که انسان جزئی از طبیعت است به طور یقین برای هر بیماری آن، در طبیعت گیاهی برای مداوا عرضه شده ‌است. وجود این گیاهان دارویی در کشور و استان لرستان از اهمیت خاصی برخوردار است بطوری که در صورت توجه بیشتر می‌توان گستره درخور توجهی از این گیاهان را در استان تولید و حتی صادر کرد.

امروزه اغلب شرکت‌های داروسازی معتبر کشورهای مختلف از گیاهان دارویی برای‌ تهیه انواع دارو استفاده می‌کنند که این، دلیلی برای اثبات اهمیت گیاهان دارویی است.

در این باره عضو جامعه جنگلبانی ایران، گفت: کشور ایران نیز با توجه به شرایط جغرافیایی و آب و هوایی، جایگاه ارزشمندی در تولید انواع گیاهان طبی و دارویی دارد.

“علی حسین بیرانوند”، افزود: شرایط اقلیمی متفاوتی در ایران وجود دارد که موجب شده گیاهان طبی و دارویی در این سرزمین رشد کنند. به طوری که منطقه زاگرس که استان لرستان در آن واقع شده، با داشتن رویشگاه‌های گیاهی مرتعی و جنگلی متنوع، دارای انواع مختلف محصولات جنگلی و مرتعی است.

برای بررسی گیاهان دارویی باید به دو ویژگی مهم استان توجه داشت؛ اول سابقه کهن زندگی بشری در این منطقه که خواه ناخواه استفاده از گیاهان را نیز دارای همین سابقه خواهد کرد و دوم، نوع اقلیم و آب و هوا در این منطقه است به نحوی که امکان رشد بسیاری از گونه‌های گیاهی را در استان فراهم می‌سازد. به عنوان مثال کمترین ارتفاع از سطح دریا ۳۵۰ متر در حسینیه از توابع شهرستان پلدختر در جنوب استان قرار دارد و بالاترین ارتفاع با ۴۰۵۰ متر اشترانکوه از توابع الیگودرز در شرق استان قرار دارد. این اختلاف ۳۷۰۰ متری از سطح دریا باعث ایجاد رویشگاههای متنوعی شده است.

زاگرس یک اکوتوم بی‌نظیر جهانی است، محل تلاقی چند جبهه آب و هوایی متعدد، دریای سیاه و مدیترانه از غرب و اقیانوس هند از شرق و دریای سرخ از جنوب در زاگرس به هم می‌رسند و مجموعه بی‌نظیری از انواع گیاهان و جانوران را در این ناحیه ایجاد می‌کند. لرستان در قلب زاگرس، مرکزیت این مجموعه نفیس طبیعت است.

به گفته “قربانی” رئیس مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، بیش از۱۲۰۰ گونه گیاهی در ایران وجود دارد که ۱۶۷ گونه آنها شناسایی و جمع‌آوری شده است که از این تعداد ۲۷ گونه خاص استان لرستان است.

رئیس جهاد کشاورزی استان نیز سطح زیر کشت گیاهان دارویی در استان را ۳۵۷ هکتار عنوان کرد و گفت: از این مقدار سطح زیر کشت، ۴۱۵۰ تن گیاه دارویی تولید می‌شود.

“طاهری مقدم” در ادامه افزود: از میان هشت هزار گونه گیاهی دنیا تعداد ۲۵۰۰ گونه در رویشگاههای بومی استان وجود دارد که بخش عمده‌ای از این گونه‌ها، دارویی محسوب می‌شوند. وجود این تنوع از داده‌های طبیعی در تنوع تولیدی استان موثر است.

وی عمده گیاهان دارویی زیر کشت در لرستان را از نوع بابونه، آرتیشو، نعنا، شوید، کاسنی، بادرنجبویه، بیدمشک، گشنیز، زیره، مرزه، رازیانه، کنجد، شاتره، شقایق، خاکشیر، گاوزبان، غاریایتی، شیرین بیان، ختمی، پنج انگشت، خار مریم، شنبلیه، علف هفت بند، مورد، مریم گلی و جعفری دانست.

این در حالی است که به گفته خانم احمدی از اعضای هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان، برخی از گونه ها مانند اَنشک، مرزه خوزستانی (از این گیاه می‌توان در تولید مرغ سالم (بدون آنتی بیوتیک)، پیشگیری از هایپر لپیدمیا و عوارض ناشی از آن استفاده کرد) خاص منطقه لرستان هستند.

این در شرایطی است که پراکنش تولید گیاهان دارویی در سطح شهرهای الیگودرز، کوهدشت، خرم‌آباد، کوهدشت، پلدختر، چگنی، دلفان و سلسله است و سال گذشته ۴۶۰ میلیون ریال اعتبار برای کاشت گیاهان دارویی در نظر گرفته شده است.

“خادمی”، رئیس بخش تحقیقات منابع طبیعی مرکز تحقیقات کشاورزی لرستان نیز با اشاره به اهمیت گیاهان دارویی در تولید دارو می‌گوید: ۵۰۰۰ فرآورده دارویی با منشاء گیاهی تولید می‌شود که در کشور این رقم کمتر از ۱۰ درصد داروهاست، یعنی کمتر از ۱۰ درصد داروها منشاء گیاهی دارند و ۹۰ درصد آنها منشاء شیمیایی دارند.

این در حالی است که به گفته “صالح‌نیا” رئیس هیات مدیره شرکت داروسازی خرمان، در کنار استفاده از گیاهان دارویی، برای فرآورده‌های شیمیایی می‌توان از خود آنها برای درمان بیماریها استفاده کرد. به عنوان مثال مرزه کوهی در درمان بیماریهای چربی خون و فشار خون موثر است و گیاه موردسبز برای درمان همه بیماریها و التهابات پوستی، مخاط و برونشیت موثر است، نعنا نیز در درمان بیماریهای عفونی، گوارش و سیستم اداری موثر است و این تنها گوشه‌ای از خواص برخی گیاهان دارویی است.

اما به گفته صالح نیا بر اساس اعلام بخش داروهای طبیعی و مکملهای وزارت بهداشت، بیشتر از ۷۰۰ محصول گیاهی در حال حاضر مجوز اخذ کرده‌ و در چرخه مصرف دارویی قرار گرفته‌اند.

رئیس هیات مدیره شرکت داروسازی خرمان می‌گوید: در حال حاضر یک سوم داروهای مورد استفاده بشر را داروهای با منشاء گیاهی تشکیل می‌دهد و این میزان بی‌تردید رو به افزایش است و طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، رشد مصرف گیاهان دارویی نسبت به داروهای شیمیایی ۱۵ به ۳ است، این موارد وجود کشش مناسب و افزایش مداوم گردش مالی این محصولات در سطح بین المللی را در پی خواهد داشت.

وی کیفیت گیاهان دارویی که ماده اولیه زنجیره ارزش فرآوری، تولید دارو تجاری سازی هستند را وابسته به محیط و شرایط جغرافیایی دانست و گفت: تولید داروهای گیاهی از این گیاهان در صورتی که با بازاریابی و برندسازی بتواند سهم مناسبی از بازارهای پر کشش بین المللی را به خود اختصاص دهد، شرایط بی نظیری نسبت به سایر کالاهای صنعتی شده در بخش رقابت پذیری بین المللی خواهند داشت.

بهاروند مدیر باغبانی جهاد کشاورزی استان نیز با اشاره به تولید ۴۱۵۰ تنی گیاهان دارویی در لرستان، گفت: ۱۸۰ نفر به صورت مستقیم در تولید گیاهان دارویی نقش دارند.

بازگیرمدیر کل محیط زیست استان هم با بیان اینکه کشت و پرورش گیاهان اعم از دارویی و غیر دارویی حتی با بذور بومی و غیر بومی زمینه ترا ریختگی در آنها را فراهم می کند، گفت: این اداره کل برای حفظ خلوص ژنتیکی، از هر گونه کشت و برداشت در مناطق تحت مدیریت خود ممانعت می‌کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس تهران در حاشیه جلسه کارگروه گیاهان دارویی استان لرستان، کار تحقیق و پژوهش در زمینه شناسایی گیاهان دارویی عرصه زاگرس را فعالیتی علمی، منطقی و اجرایی دانست که نیازمند تلاش بی‌وفقه و تعهد مجریان این کار است.

وی تصریح کرد: در اولین گام برای کار عملی در این بخش، شناسایی گیاهان و منطقه ضروری است که این امر باید بر روی نمونه‌هایی که با اطلاعات دقیق کشاورزی همراه است، انجام گیرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس تهران بر ضرورت حمایتهای دولت در این بخش تاکید کرد و گفت: حمایتها موجب می‌شود که کشاورز با اطمینان از اینکه می‌تواند گیاهان دارویی بکارد و سازمانی وجود دارد که گیاهان تولید شده‌ی او را بخرد، کارش را به نحوه احسن و با علاقه انجام دهد.

مظفریان یادآور شد: باید میزان تولید در این زمینه در حد مزرعه باشد تا پس از اینکه بذر و نهال و قلم برای کشاورز فراهم شد و محصول به مرحله تولید رسید پس از آن بتوانیم محصول را به مرحله صنعتی شدن ببریم.

وی اضافه کرد: با تهیه “فلور” استان لرستان که در آن ارزش مرتعی و جنگلی گونه‌های مختلف این استان آورده می‌شود افراد می‌توانند هر اطلاعاتی راجع به کاشت و داشت یک گیاه را به دست آورند و شناخت کافی از هر گونه گیاهی موجود در لرستان برای همه علاقمندان فراهم شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس تهران، ادامه داد: استان لرستان پس از استانهای ایلام، خوزستان، یزد و چهار محال و بختیاری، پنجمین استانی خواهد بود که می‌تواند به این فلور دست پیدا کند.

نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که متأسفانه سودآوریهای کلان اقتصادی و توجه روز افزون به تجارت جهانی گیاهان دارویی، مشکلات و مسائل ناگواری برای این منابع به وجود آورده و نسل گونه‌های گیاهی را با خطر انقراض مواجه ساخته است. چرا که بخش عظیمی از تجارت، مربوط به گونه‌های گیاهی دارویی است که از طبیعت جمع‌آوری شده و بعضا با شیوه‌های نادرست، نه تنها به انقراض نسل گونه‌ها می‌انجامد بلکه تنوع زیستی منطقه و جهان را نیز با خطر نابودی مواجه می سازد.

گفتنی است؛ بر اساس سخنان “احمدوند” مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان، بازار محصولات دارویی از قبیل مورد، گزانگبین، کتیرا، آویشن، کرفس کوهی، ختمی، بادامک و سایر گیاهان خوراکی عمدتا بازارهای داخلی است ولی محصولات سقز، آنغوره، باریجه، کاپاریس و علف گاوزبان به کشورهای آسیایی و اروپایی صادر می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس تهران در این زمینه، گفت: لرستان استانی با تنوع گیاهی منحصر به فرد با گستردگی و موقعیت اقلیمی خوب آن هم در مناطق گرمسیری و هم در مناطق سردسیری است و گیاهان دارویی بسیاری در سطح این استان پراکنده هستند که ما بنا داریم در سه اکوسیستم گرمسیری و سردسیری و میان‌بند یعنی سردسیری متوسط در زمینه تولید گیاهان دارویی فعالیت کنیم.

“مظفریان” درباره استفاده نامناسب مردم از گیاهانی مانند موسیر و سایر گیاهان عرصه زاگرس که جنبه دارویی دارند، معتقد است که طبیعت یک پتانسیل طبیعی دارد و زمانی می‌تواند این پتانسیل استمرار داشته باشد که بر اساس ارزش تولید شده از آن استفاده کنیم. یعنی فرصت جایگزینی به بخشی که از آن استفاده کرده‌ایم را باید بدهیم.

وی همچنین در این زمینه به افزایش جمعیت انسانی و دامی در این منطقه اشاره کرد و یادآور شد: افزایش جمعیت انسانی و دامی باعث شده ما از پتانسیل‌های ذاتی طبیعت بیش از حد ظرفیت آنها استفاده کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس تهران، تصریح کرد: یکی از علتهای ایجاد مزرعه برای تولید گیاهان دارویی این است که به کشاورز یاد بدهیم چطور می‌شود از مزارع طبیعی استفاده کرد و با این روش از تخریب و ویرانی طبیعت جلوگیری کنیم، چرا که باید در حد پتانسیلهای تولیدی برداشت کرد و به گیاه فرصت رشد را داد.

مظفریان خاطرنشان کرد: هدف از ایجاد مزارع‌ها تولید گیاهان دارویی، به منصه ظهور رساندن اوج رویش و تولید گیاهی در حد مزارع است.

به هر حال استفاده مطلوب، منطقی و بهینه از این منابع طبیعی و خدادادی که به لحاظ فناوری بسیار کم هزینه‌تر و ساده‌تر از صنایع دارویی شیمیایی است، می‌تواند ضمن تامین بخشی از نیازهای عمده بهداشتی و درمانی جامعه، از خروج مقادیر بسیاری ارز جلوگیری کند. بنابراین با اتخاذ سیاستها و راهکارهای مناسب و مبتنی بر یک شناخت واقع گرایانه از وضعیت موجود این منابع و کاربرد روشهای علمی و صحیح در تمام ابعاد اعم از کاشت، داشت، برداشت و بهره‌برداری صنعتی و اقتصادی آن، چه از طبیعت و چه به صورت کشت مکانیزه، می‌توان به درکی واقعی و اصولی درباره نقش و بازدهی گیاهان دارویی در لرستان رسید و علاوه بر حفظ و حراست از این سرمایه‌های ملی، به شکوفایی و توسعه پایدار جامعه نیز دست یافت.

خلاصه اینکه تنوع اقلیمی، کوهستانی و دارا بودن شرایط خاص رویش گیاه در لرستان می‌تواند این استان را به قطب تولید گیاه دارویی تبدیل کند و زمینه اشتغال خیل عظیم فارغ‌التحصیلان بخش کشاورزی را فراهم کند.