از دیرباز مردمانی که در دامنه دشت‌ها و کوهپایه‌ها زندگی می‌کردند، با خواص و اثرات درمانی گیاهان طبیعی آشنا بوده و داروی دردهای جسمانی خود را در گونه‌های مختلف گیاهی می‌یافتند. امروزه نیز بیمارانی که از داروهای شیمیایی مایوس می‌شوند، به افراد مطلع گیاهی مراجعه کرده و مداوای خود را از نسخ گیاهی آنان می‌جویند.

بنابر عقیده کارشناسان این گیاهان همچون بومادران، خاکشی، خطمی،‌ رازیانه، ریحان و … در مداوای انواع امراض عفونی، داخلی، ریوی، عصبی، کلیوی‌ و … کاربرد دارد. 

در حالی که در کشورهای اروپایی و صنعتی، کار شناسایی و تولید گیاهان دارویی، گسترش یافته؛ هنوز در ایران که منشا بسیاری از گیاهان است، اقدامات جدی در این‌باره صورت نگرفته است. از سوی دیگر رویکرد به داروهای گیاهی در ایران، همچون برخی موارد دیگر، فارغ از ابعاد فکری بوده و حتی رشد قارچ‌گونه عطاری‌های لوکس در گوشه و کنار شهرها در حالی صورت می‌گیرد که بسیاری از افراد تجویزکننده داروهای گیاهی، فاقد دانش مورد نیاز بوده و اطلاعات لازم و کافی در مورد گیاهان دارویی و عوارض سوء برخی از آن داروها ندارند.

صفایی یکی از کسانی است که چندین سال در زنجان به کار فروش گیاهان دارویی مشغول است. وی در این زمینه می‌گوید: علم تهیه گیاهان دارویی به شکل تجربی و سینه‌به‌سینه به نسل امروز منتقل شده است. از سویی دیگر افراد با تجربه، فنون کار را کمتر در اختیار افراد بی‌تجربه قرار می‌دهند و بر همین اساس علم داروهای گیاهی به شکل کاملا نهفته باقی مانده است. 

وی طول مدت درمان با گیاهان دارویی را عامل اصلی گرایش مردم به سوی داروهای شیمیایی عنوان می‌کند و می‌افزاید: با توجه به این که کشورهای اروپایی حدود ۷۰ درصد داروهای مورد نیاز خود را از داروهای گیاهی تامین می‌کنند، ولی در جامعه ما که زمانی مردم از داروهای شیمیایی فراری بودند، به دلیل تسکین درد توسط داروهای شیمیایی که در واقع پوشش موقتی بیماری است، به این داروها تمایل دارند. 

در ایران طبیبان و پزشکان توانمندی همچون رازی، اهوازی، بیرونی، ابوعلی سینا و سایرین بوده‌اند که استفاده دارویی فراوانی از این گیاهان برده‌اند، ولی متاسفانه ظهور طب نوین در غرب و بسط و گسترش آن در نقاط مختلف دنیا، باعث شد تا دانش و مهارت استفاده از طب سنتی و گیاهان دارویی تحت‌الشعاع آموزه‌های جدید قرار گرفته و به کلی از برنامه‌های آموزش پزشکی حذف شود. 

با این حال رویکرد دوباره بشر به این روش درمانی زمینه‌ای ایجاد کرد که امروزه بیش از ۸۰ درصد تحقیقات در مراکز تحقیقاتی دارویی دنیا، معطوف به استفاده از مواد گیاهی و طبیعی است.

امروزه شاهد آن هستیم که گیاهان دارویی از ارزش و اهمیت خاصی در تامین بهداشت و سلامت افراد، هم به لحاظ درمان و هم پیشگیری از بیماری‌ها برخوردار بوده و در این میان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان متولی امر می‌بایست بر نحوه ارایه داروهای گیاهی توسط عطاری‌ها نظارت کند. 

در همین رابطه معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی زنجان، فعالیت برخی از داروخانه‌های گیاهی را غیرقانونی عنوان کرده و می‌گوید: اکثر مواد دست‌سازی که تحت عنوان گیاه‌دارویی در داروخانه‌ها ارائه می‌شود، به هیچ عنوان از نظر بهداشتی دارای سلامت دارویی نیست و امکان اینکه مصرف کننده دچار بیماری‌های میکروبی، قارچی و انگلی شود، وجود دارد.

در بسیاری از موارد گزارش‌هایی به مرکز بهداشت شده که فروشندگان داروهای گیاهی، به دلیل نداشتن تخصص لازم و نیز تشخیص نادرست، داروهایی به افراد تجویز کرده‌اند، که بیمار را با مشکلات عدیده‌ای مواجه کرده است.

این مقام مسوول یادآور می‌شود: عطاری‌ها تحت نظارت مجمع امور صنفی فعالیت می‌کنند، ولی تولید برخی داروهای دست‌ساز، همچون چاق یا لاغرکننده، ترک اعتیاد و غیره، بدون صدور مجوز از جانب وزارت بهداشت به فروش می‌رسند و مردم می‌بایست در زمان خرید داروهای مورد نظرشان حتما مجوز تولید، پروانه ساخت و علامت استاندارد محصول را مورد بررسی قرار دهند.

دکتر آیت‌الهی، در پاسخ به این پرسش که آیا جامعه پزشکی، استفاده از داروهای گیاهی را در بخش درمان مورد تایید قرار می‌دهد و در صورت تایید چرا از این شیوه استفاده نمی‌شود، اظهار می‌کند: در این‌که تعدادی از گیاهان دارویی اثر شفابخشی دارند و در تسکین و درمان آلام بیماران موثرند، مشکلی نیست، چنانکه بیش از صد قلم از داروهای گیاهی موجود در داروخانه‌های تحت نظارت وزارت بهداشت، مجوز صدور دارند و حتی پزشکان اقدام به تجویز این داروها می‌کنند.

ولی عدم رغبت پزشکان ایرانی در تجویز داروهای گیاهی را شاید بتوان در نبود اعتماد کافی جامعه پزشکی به این نوع داروها دانست. زیرا در حوزه آموزش پزشکی، طب سنتی و استفاده از داروهای گیاهی از جایگاه مطلوبی برخوردار نیستند و می‌توان گفت که پزشکان ایرانی با گیاهان دارویی کاملا غریبه و ناآشنا هستند.

از نقطه‌نظر تاریخی، گیاهان دارویی از اهمیت فراوانی در جهت توسعه علم‌پزشکی برخوردارند ولی نکته حائز اهمیت در این است که هم‌اکنون تنها کمتر از ۱۰ درصد از مجموع ۲۵۰ هزار گونه گیاهان دارویی جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در طول سال‌های اخیر، با اثبات اثرات مخرب داروهای شیمیایی از یک سو و آلودگی‌های زیست‌محیطی از سوی دیگر، گرایش مردم به گیاهان دارویی افزایش پیدا کرده است، از سویی دیگر استفاده مطلوب و منطقی از داروهای گیاهی، شاید بسیار کم‌هزینه‌تر از صنایع دارویی شیمیایی باشد و این اقدام شاید بتواند ضمن تامین بخشی از نیازهای عمده بهداشتی ـ درمانی جامعه، از خروج مقادیر متنابهی ارز، جلوگیری نموده و به نوعی از وابستگی کشور در بسیاری از موارد دارویی به خارج ممانعت به‌عمل‌آورد.

همچنین مسئولین بهداشت و درمان کشور بایستی تلاش کنند تا بین پزشکان و داروهای گیاهی به عنوان جایگزین مواد شیمیایی آشتی برقرار کنند تا شاید عوارض جانبی داروهای شیمیایی بر روی افراد به مقدار فراوانی کاهش یابد.

پایگاه اطلاع‌رسانی درمانگر