
مقدمه
بابونه (Matricaria chamomilla)، گیاهی دارویی با شهرت جهانی، به دلیل خواص درمانی گسترده خود مانند ضدالتهابی، ضد میکروبی و آنتیاکسیدانی شناخته شده است. به طور سنتی، تمرکز تحقیقات و تلاشهای صنعتی بر اسانسها و ترکیبات زیستفعال این گیاه بوده است. با این حال، ضایعات بابونه—که شامل پسماندهای حاصل از اسانس گیری یا عصاره گیری میباشد—به عنوان منبعی نویدبخش با پتانسیلهای زیستمحیطی، اقتصادی و صنعتی قابلتوجه شناخته شده است. با تأکید جهانی بر پایداری و جایگزینهای زیستفعال مقرونبهصرفه، ضایعات بابونه فرصتهایی برای همافزایی بین منافع اقتصادی و حفاظت از محیط زیست فراهم میکند.
اهمیت اقتصادی و تولیدکنندگان اصلی
بازار جهانی بابونه تحت سلطه چین، هند و کنیا قرار دارد که مجموعاً بخش عمدهای از تولید جهان را تشکیل میدهند. چین با تولید سالانه ۲.۲ میلیون تن در رتبه اول، هند با ۱.۲ میلیون تن در رتبه دوم، و کنیا با ۴۳۲ هزار تن در جایگاه سوم قرار دارد. این کشورها سالانه حدود ۱.۴ میلیون تن ضایعات بابونه تولید میکنند که چالشهای اقتصادی و زیستمحیطی قابلتوجهی را ایجاد میکند. بازده پایین اسانس بابونه (۰.۳ تا ۰.۴۵ درصد از ماده خشک) منجر به انباشت پسماند زیادی میشود که اغلب به عنوان زباله کشاورزی در نظر گرفته میشود.
هزینههای بالای دفع این ضایعات و تأثیرات زیستمحیطی آنها فشار اقتصادی زیادی بر تولیدکنندگان وارد میکند. با بازتولید ضایعات بابونه، تولیدکنندگان میتوانند هزینههای دفع را کاهش دهند و در عین حال از طریق ارزشافزایی به این پسماندها، جریانهای درآمدی جدیدی ایجاد کنند. این رویکرد با اصول اقتصاد دایرهای همسو است و یک چالش را به یک منبع اقتصادی تبدیل میکند.
غنای فیتوشیمیایی ضایعات بابونه
ضایعات بابونه حاوی ترکیبات زیستفعال فراوانی از جمله ترپنوئیدها، فلاونوئیدها، کومارینها و پلیساکاریدها است. ترکیبات کلیدی مانند α-بیزابولول، کامازولن، آپیژنین و کوئرستین به دلیل خواص ضدالتهابی، آنتیاکسیدانی و ضد میکروبی، کاربردهای گستردهای دارند. پلیساکاریدها که به میزان قابلتوجهی یافت میشوند، بهعنوان مکملهای فیبر غذایی و در فرمولاسیون مواد غذایی کاربرد دارند.
کاربردهای اقتصادی و صنعتی
استفاده از ضایعات بابونه میتواند منافع اقتصادی در صنایع مختلف ایجاد کند:
- صنعت داروسازی: با استفاده بهعنوان منبعی مقرونبهصرفه از ترکیبات زیستفعال، ضایعات بابونه وابستگی به مواد اولیه گرانقیمت را کاهش میدهد. ترکیبات استخراجشده میتوانند در فرمولاسیون داروهای ضدالتهابی، ضد میکروبی و محافظتکننده عصبی استفاده شوند.
- صنعت آرایشی و بهداشتی: خواص ضدالتهابی و آنتیاکسیدانی ترکیبات ضایعات بابونه مانند فلاونوئیدها و ترپنوئیدها، آن را به گزینهای ایدهآل برای محصولات مراقبت از پوست تبدیل میکند.
- صنعت غذایی: ترکیبات فنولیک موجود در ضایعات بابونه میتوانند مواد غذایی و نوشیدنیهای عملکردی را غنیسازی کرده و وابستگی به افزودنیهای مصنوعی را کاهش دهند.
- کشاورزی: خاصیت علفکشی زیستی ضایعات بابونه میتواند نیاز به علفکشهای شیمیایی را کاهش دهد و هزینههای کشاورزی را کم کند.
- تولید انرژی (سوخت زیستی)
پایداری و اقتصاد چرخشی
بازتولید ضایعات بابونه به محصولات ارزشمند، اقتصاد چرخشی را با تبدیل محصولات جانبی تولید به جریانهای درآمدی جدید تقویت میکند. این رویکرد به تولیدکنندگان کمک میکند تا هزینههای دفع را کاهش داده، کارایی منابع را افزایش داده و به اهداف پایداری دست یابند. علاوه بر این، استفاده از ضایعات بابونه در تولید انرژیهای تجدیدپذیر (مانند تولید بریکتها) به تقویت بیشتر اقتصادی بودن آن کمک میکند.
ملاحظات ایمنی
با وجود وعدههای اقتصادی، ضایعات بابونه نگرانیهای ایمنی را نیز ایجاد میکند، از جمله وجود آلکالوئیدهای پیرولیزیدین که در مقادیر بالا سمی هستند. اقدامات نظارتی سختگیرانه برای اطمینان از انطباق محصولات مشتق شده از ضایعات بابونه با استانداردهای ایمنی انسان و حیوان ضروری است. این شامل نظارت بر آلایندههایی مانند آفتکشها و فلزات سنگین بهویژه در مناطق تولید اصلی است. آلودگی چایهای کیسهای بابونه با این ترکیبات نیز در برخی از مطالعات گزارش شده است. بهعنوان مثال، در یک مطالعه نشان داده شده که میزان قابلتوجهی از این ترکیبات در نمونههای چای بابونه وجود دارد که احتمالاً ناشی از آلودگی در زمان برداشت گیاه است.
تحقیقات آینده
پتانسیل اقتصادی ضایعات بابونه هنوز به طور کامل بررسی نشده است. تحقیقات باید بر توسعه تکنیکهای استخراج پیشرفته برای بهینهسازی بازده و کارایی هزینه تمرکز کنند. علاوه بر این، ارتقای مشخصهسازی پروفایل زیستفعال ضایعات بابونه میتواند درهای جدیدی به کاربردهای صنعتی باز کند و رشد اقتصادی پایدار را تقویت کند.
منبع:
Drača, N., Aladić, K., Banožić, M., Šubarić, D., Jokić, S., & Nemet, I. (2024). Chamomile Waste: A Comprehensive Insight on Phytochemical and Safety Profile, Extraction Techniques and Potential Application. Biocatalysis and Agricultural Biotechnology, 103468.
https://medplant.ir/?p=37650