تنها چند سال پیش بود که دانشمندان داروی ضدسرطانی به نام کَدسیلا را از یک گیاه آفریقایی از جنس مایتنوس جدا کردند.

در کنار قارچ‌ها، گیاهان منبع حیاتی برای کشف داروهای جدید هستند. به مناسبت نمایشگاه «مارک کوئین: نور به زندگی»، که مجسمه‌های گیاهان دارویی را به نمایش می‌گذارد، با برخی از گیاهانی که داروهای حیاتی به ما داده‌اند آشنا شوید.

سرخدار (Taxus brevifolia)

در نیمه دوم قرن بیستم، درختچه‌ای کوچک از سرخدار که در جنگل‌های شمال غربی اقیانوس آرام می‌رویید، به یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای درمان سرطان تبدیل شد.

پاکلیتاکسل، که به نام تاکسول نیز شناخته می‌شود، در پوست درخت سرخدار کشف شد و اثربخشی آن در درمان برخی از سرطان‌ها نشان داده شد.

متأسفانه، سرخدار از قبل به دلیل قطع درختان در معرض تهدید بود که به خطر افتادن داروی تحول‌آفرین را به همراه داشت. خوشبختانه، در اوایل دهه ۱۹۹۰، دانشمندان موفق شدند پاکلیتاکسل را از پیش‌ساز طبیعی در دسترس‌تر در آزمایشگاه سنتز کنند و از برداشت بیش از حد درخت جلوگیری کنند.

امروز، پاکلیتاکسل می‌تواند از پوست سرخدار ایرانی (Taxus baccata) سنتز شود، گونه‌ای که به طور گسترده‌ای در دسترس است و برداشت پایدار آن بدون خطر انقراض ممکن است.

پوست سرخدار منبع اصلی داروی پاکلیتاکسل است.

گل برفی (Galanthus nivalis) و نرگس‌ها (Narcissus) گل برفی‌های معمولی از اولین شکوفه‌های بهاری هستند که سطح جنگل‌ها، مراتع و باغ‌ها را با فرشی از رنگ سفید تزئین می‌کنند.

اما آیا می‌دانستید که گل برفی‌ها همچنین ماده‌ای دارند که می‌تواند به درمان زوال عقل کمک کند؟

گل برفی‌ها حاوی ترکیب گالانتامین هستند که در داروهای مدرن آلزایمر استفاده می‌شود و همچنین برای تسکین آسیب‌های حاد به سیستم عصبی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

گالانتامین همچنین در پیاز نرگس‌ها و دیگر اعضای خانواده آماریلیسیداسه یافت می‌شود. در سال ۲۰۲۲، یک کشاورز در ولز متوجه شد که نرگس‌های رشد یافته تحت استرس در شرایط باد شدید، گالانتامین بیشتری تولید می‌کنند که می‌تواند به افزایش تولید درمان‌های تحول‌آفرین کمک کند.

گل برفی‌ها و نرگس‌ها هر دو در طول ماه‌های بهاری در باغ گیاه‌شناسی کیو رایج هستند، به ویژه در باغ آلپ.

گل برفی (موکه)

گل پریوش یا پروانش (Catharanthus roseus)

گل پریوش یا پروانش که در ابتدا تنها در جزیره ماداگاسکار یافت می‌شد، اکنون به طور گسترده‌ای در سراسر جهان کشت می‌شود، زیرا در تولید داروهای ضدسرطانی ضروری است.

مانند بسیاری از گیاهان مورد استفاده برای داروها، تمام بخش‌های گل پریوش یا پروانش اگر خورده شوند، سمی هستند. ترکیبات دارویی که می‌توانند با سرطان مقابله کنند باید ابتدا در دوزهای ایمن جدا شوند تا در درمان‌ها استفاده شوند.

پریوش به طور طبیعی این ترکیبات را در دوزهای کوچک تولید می‌کند، به این معنی که کشت آن فرآیندی پرهزینه است. به همین دلیل، دانشمندان در تلاش‌اند تا بیشتر درباره چگونگی تولید این ترکیبات و چگونگی افزایش آن بیاموزند.

با وجود تهدیدات ناشی از فعالیت‌های انسانی بر بسیاری از گونه‌های بومی ماداگاسکار، گل پریوش همچنان به دلیل تمایلش به رشد در مناطق آسیب‌دیده به شکوفایی ادامه می‌دهد.

گل پروانش

گل حسرت یا سورنجان (Colchicum autumnale)

با وجود اینکه به لمس سمی است، گل حسرت در سراسر جهان به عنوان منبع ماده شیمیایی به نام کلشی‌سین به کار می‌رود.

این ماده به عنوان ضدالتهاب عمل کرده و تورم را کاهش می‌دهد و برای درمان نقرس زمانی که داروهای دیگر مناسب نباشند، استفاده می‌شود. کلشی‌سین در کُرمی، ساقه زیرزمینی که به شکل پیاز گیاه است، یافت می‌شود.

امروزه انواع و اقسام قرص سورنجان توسط شرکت های مختلف داروسازی چه در دنیا و چه در ایران تولید و روانه بازار شده است.

علاوه بر استفاده پزشکی، کلشی‌سین همچنین در میان باغبانان محبوب است، زیرا می‌تواند در پرورش گیاهان برای ایجاد گیاهان بزرگ‌تر و سریع‌تر رشد کننده استفاده شود.

نام انگلیسی آن «بانوی عریان» است و به دلیل ظاهر گل‌ها که قبل از برگ‌ها ظاهر می‌شود و به آنها ظاهری «برهنه» می‌دهد، انتخاب شده است.

گل حسرت (سورنجان)

خشخاش (Papaver somniferum) گل‌های درخشان خشخاش زیبا هستند، اما پشت گلبرگ‌ها دارویی نهفته است که هم نعمتی بوده و هم نفرین.

تُرکیبی که از خشخاش استخراج می‌شود، از شکاف دادن کپسول‌های دانه گیاه و جمع‌آوری لاتکس سفیدی که تولید می‌شود، به دست می‌آید. این ماده به عنوان دارو و داروی تفریحی به مدت هزاران سال استفاده شده و در قرن هفدهم بسیار سودآور بوده است و باعث چندین جنگ بر سر فروش آن شد.

نام علمی خشخاش، «سومنفیروم»، به ویژگی‌های مسکن آن اشاره دارد، به معنای واقعی «خواب آور».

امروز، خشخاش هنوز در تولید داروهای مسکن اوپیوید از جمله مورفین و کدئین استفاده می‌شود و همچنین منبع داروی هروئین است. اوپیویدها به شدت اعتیادآور هستند و در حالی که در مدیریت درد مفیدند، باید با احتیاط استفاده شوند.

غوزه تیغ خورده خشخاش

این پنج مثال تنها نوک قله کوه یخ هستند و در مورد صدها گونه‌ای که ما از آنها برای دارو استفاده کرده‌ایم، فقط نگاهی سطحی به حساب می‌آیند. و حتی به میزان حیاتی بودن درمان‌هایی که از گونه‌های قارچ به دست آمده‌اند، اشاره نکرده‌ایم. به همین دلیل است که درک آنچه که وجود دارد، بسیار مهم است.

در گزارش «وضعیت گیاهان و قارچ‌های جهان ۲۰۲۳» کیو، فاش کردیم که دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند که سه چهارم از گونه‌های گیاهی ناشناخته در معرض تهدید هستند. به علاوه، تنها ۰.۴٪ از گونه‌های قارچ شناخته شده برای وضعیت حفاظتی در فهرست سرخ IUCN ارزیابی شده‌اند. ما در معرض از دست دادن این گونه‌ها قبل از اینکه حتی آنها را شناسایی کنیم، هستیم که به معنای از دست رفتن داروهای تحول‌آفرین بالقوه برای همیشه است.

به همین دلیل است که کار کیو بیشتر از همیشه ضروری است. ما در تلاش برای شناسایی بیشتر گیاهان و قارچ‌ها و درک چگونگی حفاظت از آنها از انقراض هستیم و از این طریق، از دستاوردهای پزشکی آینده محافظت می‌کنیم.