به گزارش شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی به نقل از ایسنا، از نظر تاریخی، گیاهان اهمیت فراوانی در توسعه جوامع مختلف داشته‎اند. در همین راستا استفاده از بعضی گیاهان دارویی به صورت سنتی مرسوم بوده و هنوز هم رواج دارد به همین دلیل همیشه تحقیقات وسیعی جهت یافتن فراورده‌ها و مواد طبیعی دارویی گیاهان در حال انجام است. امروزه اهمیت گیاهان دارویی و شناساندن نقش حیاتی آن‌ها در پیشبرد اهداف ملی، منطقه‌ای و جهانی برای تحقق سلامت، خودکفایی دارویی، ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی بر کسی پوشیده نیست. به همین دلیل ایسنا قصد دارد تا به معرفی یکی دیگر از گونه‌های بومی ایران بپردازد.

برگ، میوه، دانه، پوست و ریشه گیاه مسواک مصارف درمانی بسیاری دارد

گیاه مسواک (.Salvadora persica L) درختچه ای از خانواده «سالوادوراسه» با نام علمی سالوادورا پرسیکا و نام عمومی مسواک (Miswak, Meswak) است و در زبان فارسی آنرا اراک (Arak ) می‌خوانند. این گیاه بومی نواحی جنوبی ایران بوده است. برگ، میوه دانه، پوست و ریشه آن مصارف درمانی بسیار دارد. ریشه این گیاه چوبی مانند رشته‌های مسواک است و سابقاً به جای مسواک امروزی برای پاکیزه سازی دندان از آن استفاده می‌شده است».

در این تحقیق عنوان شده است: «برگ‌های این گیاه کامل، متقابل،کمی غضروفی و بیضی سرنیزه‌ای و گل‌های آن کوچک و به رنگ زرد روشن هستند. میوه‌ای سفت گوشتی و آبدار کروی کوچک و به رنگ قرمز مایل به سفید دارد. ریشه تازه درخت به رنگ قهوه‌ای بسیار روشن و تا حدودی نرم و شکننده است. از ریشه و ساقه‌های کوچک درخت جهت مصارف بهداشت دهان و دندان استفاده می‌شود».

پژوهشگران بیان داشته اند: «این گیاه از ابتدا بومی ایران بوده و سپس به کشورهای همسایه از جمله عربستان، انتشار یافته است، در واقع واژه Persica از واژه Persian اشتقاق یافته است و توسط لینه، گیاه‌شناس معروف جهان درحدود ۴۰۰ سال قبل بر روی گونه این گیاه گذاشته شده است، سابقه استفاده از چوب و ریشه گیاهان به عنوان مسواک به بابلیان و حدود ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد باز می‌گردد. در زمینه بهداشت دهان و دندان در متون اسلامی بر استفاده از گیاه مسواک بسیار تأکید شده است».

چوب مسواک اثرات ضد التهابی، آنتی اکسیدان ، ترمیم کننده زخم و اثرات آرام بخش دارد

نتایج این تحقیقات نشان داده است: «چوب مسواک یکی از مواد مؤثر در بهداشت دهان و دندان است که سازمان بهداشت جهانی  (WHO) استفاده از آن را توصیه و ترغیب نموده است. تأثیر چوب مسواک بر پاتوژن‌های پوسیدگی دندان ثابت شده است. سایر اثرات فارماکولوژیک چوب مسواک از جمله اثرات ضد التهابی، آنتی اکسیدان، ترمیم‌کننده زخم و اثرات آرام‌بخشی آن به اثبات رسیده است.

درخت مسواک، تری متیل آمین، الکالوئیدهای سالوادرین، کلراید، فلوراید، سیلیکا، سولفور، روغن خردل، ویتامین C، صمغ، مقدار کمی تانین Saponine و استرول دارد. این ترکیبات اثر ضد باکتری، ضد تب و ضد تحریک لثه دارند. بعضی از چوب‌های جویدنی ترکیبات قلیایی ضد باکتری دارند. نتایج اخیر روی اثر میکروبیولویک درخت مسواک درباکتری‌های دهانی نشان داد که عصاره خاماین چوب اثربازدارندگی از رشد باکتری‌ها دهانی دارد و با اطلاعاتی که راجع به ترکیبات شیمیایی و خصوصیات دارویی آن ارائه کرده‌اند گزارش شده است چوب مسواک  به خاطر فلوراید زیاد آن اثر ضد پوسیدگی قوی دارد. همچنین استفاده منظم و مرتب از چوب‌های مسواک ممکن است کنترل تشکیل و فعالیت پلاک را به عهده داشته باشد.

با وجودی که روز به روز بهداشت دهان و دندان درجهان مطلوب‌تر می‌شود به عکس پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه بیشتر می‌گردد. مهم‌ترین علل این امر استفاده وسیع قندها در مواد خوراکی، کمبود فلوراید و کلسیم در تغذیه و عدم مراقبت‌های بهداشتی است.  گیاه مسواک که جهت تمیز کردن، استحکام و جلوگیری از پوسیدگی دندان توصیه شده بیش از ۱۴۰۰ سال است که در بسیاری از کشورها مورد مصرف است».

مطالعات زیادی نشان داده است: «اثر ضد باکتری، ضد پوسیدگی، ضد پلاک و ضد قارچی این چوب‌ها از طریق واکنش‌های مکانیکی و شیمیایی عمل می‌کنند، در مطالعه‌ای اثر ضد میکروبی شگفت‌انگیز سالوادورا پرسیکا روی استرپتوکوک موتان و استرپتوکوک فکالیس بسیار قابل توجه بود. ساقه‌ها و ریشه‌های این گیاه بافت لیفی دارد و به راحتی روی دندان‌ها ساییده می‌شود».

گیاه مسواک نقش مؤثرتری نسبت به مسواک معمولی دارد

در این پژوهش‌ها آمده است: «هیچ تفاوت آشکاری از نظر مطالعات جدید در بین افراد استفاده کننده از این گیاه، مسواک معمولی و افرادی که از هر دو روش استفاده می‌کنند وجود ندارد. این موضوع ثابت می‌نماید که افراد استفاده کننده از این گیاه، همانند افراد دو گروه دیگر به خوبی در حفظ و نگهداری بهداشت دهان خود توانا هستند و این امر، بیانگر اهمیت مکانیسم اثر و نقش چوب مسواک است. اراک نقش مؤثرتری در کاهش التهاب لثه و بافت‌های اطراف آن نسبت به مسواک معمولی دارد که ممکن است ناشی از اثرات مکانیکی و مهارکنندگی تشکیل پلاک آن باشد».

به طور کلی بررسی‌ها نشان داده‌اند: «استفاده‌های دارویی از گیاه مسواک بسیار موفقیت آمیز بوده و در صنایع داروسازی بسیاری از کشورها نظیر انگلیس سوئد و پاکستان بسیار مورد توجه قرار گرفته است. مطالعات علمی و امکان پرورش این گیاه در پهنه عظیمی از نقاط کشور ایران سرمایه گذاری و درآمدزایی را در جهت پرورش، تولید و صادرات محصولات دارویی حاصل از گیاه مسواک به خوبی توجیه می‌کند. توجه به این گیاه بومی توسط مسئولان و متخصصان امر جهت تولید و فرآوری آن نویدی بر ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب به خصوص در جنوب کشور و مناطق حاشیه جنوب است».

منابع:

*جوان، ن و دیگران. (۱۳۹۳). «سلامت دهان و دندان از آموزه‌های اسلامی تا صنایع بزرگ داروسازی (مطالعه موردی: سالوادورا پرسیکا) ». نشریه اسلام و سلامت. شماره ۳. صص: ۳۴-۲۳.

*کنشلو، ه و دیگران. (۱۳۹۴). « بررسی آت اکولوژی گونه توج (Salvadora oleiodes Decne )  در ایران».  فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران. جلد ۲۲. شماره ۱. صص: ۹۹-۸۶.

*رضایی، ص و دیگران. (۱۳۹۴). « مقایسه تأثیر دهان‌شویه حاوی عصاره چوب مسواک/ آلوئه ورا و کلرهگزیدین بر شاخص لثه در بیماران دارای لوله تراشه». فصلنامه علمی  پژوهشی طب مکمل. شماره ۲. صص: ۱۱۶۶-۱۱۵۵.

*بیگلری، ح. (۱۳۹۳). «بررسی پتانسیل تجاری سازی گیاه مسواک معجزه درمان بیماری‌های دهان و دندان». همایش علمی پژوهشی کشاورزی، مهندسی ژنتیک و گیاه پزشکی ایران. صص:۴-۱.

*عزالدینی اردکانی، ف. (۱۳۸۵). «مقایسه کارآیی مسواک طبیعی (Persica Salvadora) با مسواک‌های معمول در پیشگیری از پوسیدگی دندان». مجله دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد. شماره ۴. صص:۳۱-۲۴.