خلاصه

این تحقیق شامل معرفی گیاهان دارویی منطقه کوه آشتیان واقع در استان مرکزی، ۱۷ کیلومتری شمال شهرستان آشتیان می‌باشد. ارتفاع منطقه m3020-2200 از سطح دریا، وسعت آن ۹۶۴ هکتار و متوسط بارندگی و دمای منطقه طی یک دوره ۱۰ ساله mm348 و c ۴۷/۱۲ می‌باشد. مجموعه عوامل فوق سبب شده تا فلور منطقه غنی و بالغ بر ۲۶۱ گونه گردد که از این تعداد بر اساس منابع موجود ۳۵ گونه متعلق به۱۴ خانواده دارای خواص دارویی می‌باشند.
واژه‌های کلیدی: گیاهان دارویی، معرفی، آشتیان


مقدمه

گیاهان به عنوان موجودات پایه در زنجیره غذایی و در مواردی فرآورده‌های دارویی از ابتدای برخورد انسان با طبیعت توجه او را به خود جلب کرده‌اند. وابستگی شدید انسان به گیاهان به ویژه از جنبه‌های غذایی و دارویی او را وادار کرده است تا در هر مرحله از تمدن خود به اشکال مختلف نسبت به شناسایی و جمع‌آوری گیاهان اقدام کند. هم‌اکنون نیز با توجه به افزایش جمعیت و نیاز بیشتر انسان به طبیعت به ویژه منابع طبیعی تجدید شونده به نظر می‌رسد که ادامه این گونه مطالعات ضروری باشد تا بر اساس اطلاعات بدست آمده بتوان به استفاده صحیح از این منابع و ارائه الگویی دقیق به منظور توسعه پایدار اقدام نمود. منطقه کوه آشتیان که در شرق استان مرکزی واقع شده، با وسعت ۹۶۴ هکتار ارتفاع m3020-2200 از سطح دریا، متوسط بارندگی سالیانه mm348، متوسط دمای سالیانهC۴/۱۲،در ۱۷ کیلومتری شمال شهرستان آشتیان و ۹۵ کیلومتری شمال شهر اراک مرکز استان قرار دارد. با توجه به کوهستانی بودن، بارندگی و دمای مناسب و همین طور قرق فصلی این منطقه دارای تنوع گیاهی و غنای گونه‌ای بالا می‌باشد. به طوری که مطالعه گیاهان دارویی این منطقه و نتایج حاصل از آن بدون تردید می‌تواند مورد استفاده دستگاههای اجرایی و سایر محققان قرار گیرد.

مواد و روشها

به منظور آشنایی اولیه با منطقه مورد مطالعه در ابتدا اطلاعات پایه جمع‌آوری گردید. چندین بازدید اولیه از منطقه بعمل آمد و وسائل مورد نیازبرای جمع‌آوری نمونه‌های گیاهی تدارک دیده شد. بعد از اقدامات اولیه به دفعات جهت جمع‌آوری گیاهان به منطقه مراجعه شد و در خاتمه نمونه‌های جمع‌آوری شده پس از آماده‌سازی بر اساس روشهای مرسوم و با استفاده از منابع موجود شناسایی شدند (۷ و ۵ و ۴) و گیاهان دارویی آنها تشخیص داده شد (۶ و ۳ و ۲ و ۱).

نتایج و بحث

حاصل کار هفت ماهه جمع‌آوری گیاهان منطقه شناسایی ۲۶۱ گونه گیاهی بود که از این تعداد بر اساس منابع در دسترس ۳۵ گونه واجد خاصیت دارویی می‌باشند. این گونه‌ها ۱۴ تیره گیاهی تعلق داشته و تیره‌های Lamiaceae (نعناع) و Asteraceae (کاسنی) به ترتیب با ۹ و۴ گونه دارویی در مکان بالاتری جای دارند (جدول شماره ۱). با توجه به مشاهدات فوق می‌توان گفت که منطقه کوه آشتیان با وجود وسعت کم به دلیل اعمال مدیریت جلوگیری از چرای بی‌رویه، قرق طولانی مدت و شرایط خاص اکولوژیکی دارای غنای گونه‌ای بالایی می‌باشد به‌طوری که می‌توان از برخی گونه‌های دارویی با پراکنش وسیع و فراوانی بالا به‌طور مستقیم بهره‌برداری نمود و یا با جمع‌آوری بذرهای گیاهان دارویی منطقه و کشت آنها در مناطقی با شرایط اکولوژیکی مشابه به غنی‌سازی پوشش گیاهی و فلور گیاهان دارویی مناطق تخریب شده کمک نمود.

جدول شماره ۱: اسامی علمی و فارسی گیاهان دارویی کوه آشتیان
نام فارسی و نام علمی
فراسیون سفید Marrubium vulgare L.
بونه Mentha longifolia (L.) Hudson
چای کوهی Stachys lavandulifolia Wahl.
آویشن Thymus fallax Fisch. & C. A. Mey.
آویشن Thymus fedtschenkoi Ronniger
کاکوتی کوهی Ziziphora clinopodioides Lam.
کاکوتی Ziziphora tenuir L.

Liliaceae

موسیر Allium hirtifolium Boiss.
گل حسرت Colchicum Sp.

Malvaceae

ختمی بری Alcea neglecta Wallr.
پنیرک Malva neglecta Wallr.

Plantaginaceae

بارهنگ سرنیزه‌ای Plantago lanceopata L.

Poaceae (Graminae)

مرغ Cynodon dactylon (L.) Pers.

Polygonaceae

ریواس Rheum ribes L.
ترشک Rumex crispus L.

Rosaceae

شیر خشت Cotoneaster mummularia Fisch. & C. A. Mey.
رز سفید Rosa beggeriana Schrenk
نسترن وحشی Rosa canina L.
توت روباه Sanguisorba minor Scop.

Asteraceae (Compositae)

بومادران Achillea wilhelmsii C. Koch
بابونه بهاری Anthemis cotula L.
کاسنی Cichorium intybus L.
گل قاصد Taraxacum Sp.

Berberidaceae

زرشک وحشی Berberis integrrima Bunge & Beach

Brassicaceae (Cruciferae)

قدومه Alyssum campester L.
کیسه کشش Capsella bursa – pastoris L.
خاکشیر Descurainia sophia (L.) Schur.

Caryophyllaceae

چوبک Acanthophyllum microcephalum Boiss.
علف قناری Stellaria media Vill.

Convolvulaceae

پیچک صحرای Convolvulus arvensis L.
Ephedraceae
ریش بز – علیجانک Ephedra intermedia Schrenk & C.A. Mey

Fabaceae (Legominosae)

گون کتیرایی Astragalus gossypinus Fich
گون Astragalus verus Oliver
یونجه زرد Lotus corniculatus L.
اکلیل الملک Melilotus officinalis (L.) Desr. 

Lamiaceae (Labiatae)

لبدیسی Ajuga chamecistus Ging.
گزنه سفید Lamium album L.

سپاسگزاری

بدین‌وسیله از کلیه افرادی که مرا در انجام این تحقیق یاری نمودند به ویژه جناب مهندس گودرزی و میرداوودی از مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی استان مرکزی کمال تشکر و قدردانی را دارم.

منابع 

۱- تحقیقات گیاهان دارویی و معطر، ۱۳۷۹-۱۳۷۷٫ جلد ۶ و ۵ و ۲ و ۱٫ مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، تهران.
۲- زرگری، علی، ۱۳۷۷-۱۳۶۵٫ گیاهان دارویی ۵-۱٫ انتشارات دانشگاه تهران
۳- زمان، ساعد، ۱۳۷۴٫ گیاهان دارویی، انتشارات صنوبر، تهران.
۴- مبین، صادق، ۱۳۷۴-۱۳۵۰٫ رستنی‌های ایران، ۴-۱٫ انتشارات دانشگاه تهران
۵- مظفریان، ولی‌الله، ۱۳۷۳٫ رده‌بندی گیاهی، ۲-۱٫ نشر دانش امروز، تهران.
۶- میرحیدر، حسین، ۱۳۷۲٫ معارف گیاهی، ۷-۱ دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران.

Presentation Of Medicinal Plants In The Preserved Area Of Ashtian Mountain

Nasser Hosseini
Department of Medicinal plants, Arak University 
email: n-hosseini@araku.ac.ir 

Abstract
This investigation concerns the floristic study of the Ashtian Mountain, 17 and 110 km north of Ashtian and Arak, respectively. 2200 – 3080 m above sea level and about 964 acres, this area is located between 50◦۱َ ۲۰ً to 50◦۳َ ۲۵ eastern longitudes and 34 33 50ً to 34 37 36 northern latitudes.In order to conduct this research the area was surveyed and plant specimens were collected and dried based on custom methods. After seven months of work. It was found, based on the literature that, 261 existing species belonging to 178 genera and 46 flowering plant families. In addition, based on the literature 35 species were had medicine properties. These species were belonging to 14 families. Lamiaceae and Asteraceae families with 9 and 4 medicine species, respectively were found to be commonest families. 
Keywords: Ashtian Mountain, Medicinal species