استان همدان دارای یک هزار و ۵۰۰ گونه گیاهی است که شماری از آنها از گذشته برای مردم شناخته شده هستند و بیشتر شهروندان با توجه به آشنایی با مصارف این گیاهان با آغاز فصل بهار و رویش گیاهان دست به دامن طبیعت می شوند.
همدان از گذشته های دور تاکنون به عنوان یکی از قطب های کشت گیاهان دارویی شناخته می شده است بگونه ای که این ظرفیت عظیم، اندشمند بزرگ و حکیم حاذقی همچون بوعلی سینا را به همدان کشاند.
طبق آخرین یافته های دفتر تحقیقات بیش از ۳۱۵ گونه دارویی خودرو در اراضی ملی استان همدان شناسایی شده است که مهمترین آنها رازیانه ، پنیرک، آویشن، بابونه، اسپند، گاوزبان، ریواس، کنگر، گلپر، بومادران، خاک شیر، سماق، نسترن وحشی و مریم گلی است.
علاوه بر این، گونه های معطر، دارویی و صنعتی به صورت پراکنده در اراضی همدان یافت شده و بخشی از آنها نظیر سیر، رازیانه، گشنیز، کلزا و سیاهدانه در بخش کشاورزی به صورت انبوه تولید می شوند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان در این ارتباط به ایرنا گفت: تاکنون استفاده از گیاهان دارویی در استان تنها در قالب برداشت از اراضی طبیعی صورت می گرفت و کشت گیاهان دارویی بسیار اندک و به میزان یک درصد تولیدات گیاهان دارویی استان است.
محمدرضا همتی گفت: کشت گیاهان دارویی مریم گلی، اسطوخودوس، نعناع، بادرنجبویه، گل راعی، گل همیشه بهار، گشنیز، سیاه دانه و رازیانه در همدان در عرصه های زراعی و محدوده باغ گیاهان دارویی نشان می دهد که نسبت به کشت گندم و جو از عملکرد دو تا سه برابر اقتصادی برخوردار است.
وی اجرای کشت مصنوعی گیاهان دارویی را از منظر زیست محیطی ، اقتصادی دانست و گفت: یکی از مشکلات فعلی مراتع استان همدان که منجر به تخریب بخشی از اراضی ملی شده است از بین رفتن مراتعی است که دارای گیاهان دارویی است ضمن آنکه هرساله شاهد نابودی بخشی از گونه های باارزش مرتعی به علت بهره برداری بی رویه هستیم.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری همدان اظهار کرد: برخی از گونه های دارویی همدان به علت بی توجهی به آنها به ندرت در مراتع قابل مشاهده است و ادامه این روند می تواند در آینده منجر به نابودی کامل این ذخیره های ژنتیکی و ناشناخته شود.
وی تاکید کرد: بهره برداری از گیاهان دارویی در خارج از عرصه های طبیعی باعث کاهش بهره برداری گیاهان دارویی مراتع می شود که این امر با توجه به ضرورت حفظ آب و خاک و جلوگیری از تخریب های بی رویه، حفظ و صیانت از رویشگاه های طبیعی گیاهان دارویی را منجر می شود.
وی از منظر اقتصادی این موضوع را اینگونه تشریح کرد که در سال های اخیر با کاهش میزان بارندگی های فصلی و افت سفره های آب زیرزمینی در کنار کاهش حاصل خیزی خاک اراضی کشاورزی ، اقتصادی بودن کشت بسیاری از محصولات زراعی کاهش یافته است.
به گفته این مقام مسوول، عملکرد اقتصادی بالای کشت گیاهان دارویی و صنعتی – محصولات جنگلی و مرتعی – که دو تا سه برابر زراعت غلات است، مصرف کم آب و همچنین قیمت بالای محصولات گیاهی دارویی که برخی اوقات قیمت یک کیلوگرم آن به دو میلیون ریال می رسد کشت این نوع گیاهان را به طور کامل قابل صرفه کرده و می تواند جایگزین خوبی برای محصولات زراعی محسوب شود.
وی اضافه کرد: به علت ارزشمند بودن محصولات جنگلی و مرتعی -گیاهان دارویی و صنعتی- امکان احداث صنایع تبدیلی و واحدهای کوچک اقتصادی در استان امکان پذیر بوده و توجه به این موضوع علاوه بر دو چندان کردن ارزش افزوده محصولات موجب ایجاد بازار اشتغال مناسب می شود.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان نیز در زمینه چالش ها و مشکلات فراروی کشت ، توسعه و تولید گیاهان دارویی اظهار کرد: آشنا نبودن تجار و فعالان اقتصادی با این بخش ، فقدان صنایع تبدیلی، فراوری و بسته بندی گیاهان دارویی موجب شده تولید کننده نتواند محصول تولیدی را به قیمت مناسب به فروش برساند.
عیسی بختیاری اضافه کرد: آشنا نبودن کشاورزان و زارعان از اصول صحیح کشت و بهره برداری ، خشک کردن ، سیستم بسته بندی ، انبارداری، انبارسازی به خصوص در گونه های با ارزش اقتصادی بالا و عدم معرفی گونه های مناسب کشت در استان و مناطق به صورت دیم و آبی به کشاورزان از دیگر چالش های این حوزه است.
وی معتقد است : خشکسالی ها و مشکلات توسعه کشت به صورت دیم و حمایت نکردن بیمه محصولات کشاورزی از این بخش، ضعف درفناوری و تهیه داروهای گیاهی و فقدان مکانیزاسیون پیشرفته، نبود استانداردهای ملی کافی برای گیاهان دارویی و فرآورده های و در نهایت نبود بازار داخلی مناسب به علت تجویز نکردن گیاهان دارویی از سوی پزشکان این حوزه را با مشکلاتی مواجه ساخته است.
وی تشکیل کمیته راهبردی گیاهان دارویی، انجام مطالعات پایه توسط مرکز تحقیقات در زمینه گیاهان دارویی، احداث باغ گیاهان دارویی بوعلی سینا، ایجاد رشته گیاهان دارویی و معطر در دانشگا علمی کاربردی، استعداد مناطق مختلف همدان برای کشت گیاهان دارویی، وجود سابقه طولانی مصرف گیاهان دارویی در قالب عرقیات، دمنوش ها و داروهای ترکیبی را از پتانسیل های موجود در استان برای توسعه کشت گیاهان دارویی برشمرد.
وی گفت: یکی از مشکلات پیش روی توسعه کاشت گیاهان دارویی مصرف کم این گیاهان و داروهای استحصالی از آنها در کشور است بنابراین ترویج فرهنگ استفاده از گیاهان دارویی با استفاده از شگردهای مختلف نظیر برگزاری جشنواره ها و تبلیغات رسانه ای ضروری است.
وی اضافه کرد: باید با تشویق و ترغیب پزشکان به ارائه نسخه های دارویی با منشاء گیاهی در کنار راه اندازی رشته های تحصیلی یا پودمانی مرتبط با گیاهان دارویی در مراکز آموزشی، پژوهشی و علمی و کاربردی استان مانند طب سنتی، تولیدات گیاهان دارویی، فراوری و استحصال مواد موثر گیاهی گام مهمی در توسعه کشت این گیاهان برداشت.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی همدان بیان کرد: باتوجه به بازار روز افزون مصرف داروهای گیاهی و عدم تکافوی گیاهان موجود در مراتع برای مصرف ، تنها راه جلوگیری از تخریب مراتع در اثر برداشت بی رویه این گونه های باارزش ، حمایت در راستای کشت زراعی و خارج از عرصه های طبیعی است.
بختیاری تاکید کرد: باید توجه داشت که برداشت بی رویه گیاهان دارویی و معطر و صنعتی ارزشمند از عرصه های طبیعی باعث ایجاد خطر و از بین رفتن ذخایر ژنتیکی این استان می شود.
وی افزود: همچنین شاهد کاهش برداشت بی رویه گیاهان دارویی با توسعه کشت این گونه ها در اراضی زراعی خواهیم بود و از طرفی با تهیه مواد اولیه گیاهان دارویی برای بسیاری از کارخانجات و شرکت های داخلی و خارجی از خروج ارز جلوگیری می شود.
وی اظهار کرد: در شهرستان های بهار و همدان برای زراعی کردن موسیر اقدامات مناسبی صورت گرفته است بگونه ای که هم اینک از هر یک هکتار زمین زراعی ۳۰ تا ۴۰ تن موسیر برداشت می شود.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی همدان خواستار زراعی کردن گونه های در معرض انقراض شد و بیان کرد: گونه های دارویی از گونه های کم آب بر به شمار می روند و می توان با سه نوبت آبیاری زمین از محصول بهره مند شد.
https://medplant.ir/?p=20924