همگان از تنوع آب‌وهوایی استان خراسان رضوی در کشور مطلع هستند و می‌دانند که گیاهان دارویی این استان نیز بسیار متنوع است اما حتی مردم استان خراسان رضوی نیز کمتر از فروش فرآوری‌ها و بسته‌بندی‌های تولیدشده گیاهان دارویی در این استان شنیده‌اند.
این در حالی است که رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی به این مهم تاکید کرده و می‌گوید: استان خراسان رضوی رتبه اول را در سطح زیر کشت گیاهان دارویی دارد اما مادامی که در کشور ما امکان فرآوری در حد بالا وجود نداشته باشد باید الزاما به صورت فله‌ای این گیاهان را صادر کرد تا بازار آن از دست نرود.
البته خرید گیاهان دارویی توسط شهروندان آن هم به صورت فله‌ای، این گفته راضیه علیرضایی را تایید می‌کند اما این پرسش مطرح می‌شود که دلیل نبود فرآوری و بسته‌بندی گیاهان دارویی در خراسان رضوی چیست؟

 عوامل نبود بسته‌بندی
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز در گفت‌وگو با صمت می‌گوید: به‌دلیل استفاده از این گیاهان دارویی در صنعت داروسازی و ترکیب آنها با یکدیگر، این گونه گیاهان دارویی بیشتر به صورت فله‌ای صادر می‌شوند، البته در رابطه با بسته‌بندی و فرآوری گیاهان دارویی نیز نگاهی ویژه وجود دارد که تدریجا به ثمر خواهد نشست.
راضیه علیرضایی، تنوع بیش از ۷هزار نوع گیاهان دارویی را که در کشور شناسایی شده یادآوری می‌کند و ادامه می‌دهد: درحال‌حاضر رویکرد کشاورزان نیز نسبت به گیاهان دارویی و محصولات کشاورزی تغییر زیادی کرده است.
البته با توجه به بحران آبی موجود در کشور که استان نیز از این بحران بی‌نصیب نیست آینده روشنی برای گیاهان دارویی و محصولات کشاورزی نمی‌توان متصور شد.
البته وی با بیان اینکه سطح زیر کشت گیاهان دارویی در کشور حدود یک‌سوم آن در این استان است، می‌گوید: از آنجائی که بیشتر صادرات گیاهان دارویی از گمرکات تهران که کارشناس گیاهان دارویی داشته انجام می‌شود و شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی که کار با اروپا را انجام می‌دهند بیشتر در مرکز مستقرند، لذا آمار قابل ملاحظه‌ای در این ارتباط در استان موجود نیست، البته سهم ایران از تجارت گیاهان دارویی بسیار نازل بوده و حداکثر تا ۳درصد تجارت جهانی این نوع گیاهان است و با توجه به آمار گمرکات، میزان صادرات کشور در حد یکصد میلیون دلار است.
وی ادامه می‌دهد: بازار هدف این گیاهان درحال‌حاضر کشورهای اروپایی به‌ویژه آلمان و برخی کشورها مانند (ترکیه، پاکستان و…) هستند. ضمن اینکه صدور برخی از این گیاهان نیز به‌صورت مجاز مشروط است، به عبارت دیگر اقلامی چون کتیرا، باریجه و… مجوز منابع طبیعی و بهره مالکانه را نیاز دارد.

تجارت غیرقانونی باندهای مافیایی
در همین زمینه، عضو هیات علمی گروه پژوهشی گیاه شناسی، پژوهشکده علوم گیاهی و دانشگاه فردوسی مشهد در گفت‌وگو با صمت می‌گوید: چون مقادیر قابل توجهی از گیاهان دارویی استان بدون مجوز یا نظارت دستگاه‌های متولی به روش‌های سنتی یا غیرعلمی از عرصه‌های طبیعی به‌دست آمده و به مصارف داخلی یا صدور به سایر استان‌ها رسیده و یا از طریق واسطه‌ها یا باندهای مافیایی این تجارت به‌صورت قانونی یا غیرقانونی به خارج از کشور صادر می‌شوند بنابراین آمار موثقی قابل ارائه نیست اما در مواردی که از مجاری قانونی یا با اطلاع دستگاه‌های ذی‌ربط این فرآیند انجام می‌شود می‌توان به آمارهای نه‌چندان دقیق ارائه‌شده استناد کرد که در این حالت استان موقعیت نسبتا مناسبی دارد. ولی ظرفیت‌های موجود بیش از این است و می‌تواند قابل ارتقا باشد و موقعیت‌های بهتری را فراهم کند.
محمدرضا جوهرچی با اشاره به اینکه یکی از چالش‌های مهم گیاهان دارویی در بازار ایران از جمله خراسان رضوی صحت، اصالت و خالص بودن گیاهان دارویی است که باید به‌صورت علمی ماهیت آن مورد تایید قرار بگیرد، ادامه می‌دهد: توجه به تاریخ تولید و مشخص‌شدن تاریخ انقضای آن سبب می‌شود استفاده این نوع گیاهان از حالت فله‌ای درآمده و به‌صورت بسته‌بندی‌های استاندارد در اختیار مصرف‌کننده قرار گیرد که این امر فقط از طریق صنایع فرآوری گیاهان دارویی و زیر نظر کارشناسان وزارت بهداشت و آموزش پزشکی امکانپذیر خواهد بود.
وی با بیان اینکه از حدود ۷۵ گونه گیاه دارویی مهم که در استان خراسان رضوی وجود دارد، فقط ۲۵ گونه آن در عرصه‌های طبیعی می‌رویند و بقیه به‌صورت کشت و کار به‌دست می‌آیند و یا به‌صورت خودرو یا علف هرز در حاشیه مزارع، باغ‌ها و فضاهای سبز خارج از حوزه عرصه‌های طبیعی رویش دارند، می‌افزاید: آنقوزه، آویشن، استوخدوس، بادرنجبویه، باریجه، پرسیاوشان، زیره سیاه، قره‌قات، کاکوتی، کلپوره و گل زوفا بارزترین گیاهان دارویی استان هستند که در عرصه‌های طبیعی خراسان رضوی می‌رویند.
عضو هیات علمی گروه پژوهشی گیاه‌شناسی پژوهشکده علوم گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد تاکید می‌کند: اهلی‌سازی و کشت انبوه گیاهان دارویی قطعا باید در اولویت‌های کشاورزی استان قرار گیرد تا هم از فشار مضاعف بر مراتع کاسته شود و هم با کشت جایگزین در اراضی کشاورزی بتوان ضمن صرفه‌جویی در ذخایر بسیار محدود آب‌ها به اقتصاد کشاورزی نیز کمک کرد تا جایی که برداشت محصول از مراتع طبیعی را محدود کرده و به صفر رساند.
جوهرچی علت این ضرورت را مراتع طبیعی می‌داند که ذخیره‌گاه ژنتیکی هستند و باید حفظ شوند و می‌گوید: در شرایط حاضر به طرز فاجعه‌آمیزی نسبت به غارت منابع طبیعی به‌ویژه گیاهان دارویی مبادرت می‌شود به‌طوری‌که در صورت استمرار این امر در آینده‌ای نزدیک شاهد محو برخی از این ثروت‌های خدادادی که جزو انفال هم است، خواهیم بود.
به گفته وی، با توجه به حجم تولیدات گیاهان دارویی در استان وجود ۲۶ مرکز فرآوری برای آن کافی نیست، بنابراین دست‌اندرکاران باید شرایطی را فراهم آورند تا ضمن آموزش‌های لازم نسبت به توسعه صنایع فرآوری گیاهان دارویی و ایجاد اشتغال جوانان جویای کار اقدام شایسته‌ای به‌عمل آورده شود.