به گزارش شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی به نقل از فارس، بهره‌برداری غیر اصولی انسان از ذخیره گاه‌های جنگلی به خصوص در فصل بهار که این ذخیره گاه‌ها محل رویش گیاهان دارویی و محصولات فرعی شامل ریواس، قارچ، کنگر و … است سبب شده تا این ذخیره گاه‌ها با مشکلات متعددی مواجه شوند.

ذخیره گاه‌های جنگلی استان آذربایجان غربی گنجینه‌ای از ذخایر ژنتیک گونه‌های نادر و کمیاب بوده که نیاز به توجه و حمایت ویژه‌ای دارند.

ذخیره‌گاه به منطقه یا مناطقی از عرصه خشکی یا دریا اطلاق می‌شود که از اکوسیستم‌ها یا گونه‌های نمونه و استثنایی برخوردار بوده و ذخیره‌گاه‌های جنگلی الگوهای کوچک شده ذخیره‌گاه‌های بیوسفر هستند که در آن گونه‌های منحصر به فرد، کمیاب و گونه‌ها‌ی رو به انقراض به صورت طبیعی رویده‌اند با این تفاوت که ذخایر بیوسفر جغرافیایی زیستی بوده و معمولاً با در نظر گرفتن جمعیت وابسته به این اکوسیستم‌ها و رعایت اصول حفاظت از نوع سیستم و تولید مستمر منابع در راستای توسعه پایدار به طور جدی مد نظر بوده ولی ذخیره‌گاه‌های جنگلی در ابعاد کمی کوچک‌تر تابع رویشگاه‌های گونه‌های بومی که از نظر ژنتیکی در مقایسه با رویشگاه‌های دیگر همان گونه دارای برتری هستند.

با توجه به اینکه حفظ این گونه‌های با ارزش در محیط‌های طبیعی تنها در سایه حفاظت جدی و مدیریت علمی اکوسیستم امکان پذیر بوده و می‌توان گفت که مطلوب‌ترین روش به منظور حفظ گونه‌های نادر، در حال انقراض و در معرض تهدید با صفات ژنتیکی برتر‌، حفاظت از آن‌ها در رویشگاه‌های اصلی و طبیعی بوده و مهم‌تر از آن بالا بردن دانش و آگاهی عموم مردم، فرهنگ‌سازی و استفاده از مشارکت مردمی در راستای حفظ این منابع با ارزش طبیعی است. 

بحث پیرامون ذخیره‌گاه‌های جنگلی از موضوعات مهمی بوده که در دهه گذشته به جهت اهمیت حفظ تنوع بیولوژیکی، تنوع گیاهی و ژنتیکی به منظور برقراری تعادل و پایداری اکوسیستم‌ها از یک سو و از سوی دیگر انقراض تعداد زیادی از گونه‌های مهم گیاهی در اثر دخالت‌های غیر معقول و غیر مسئولانه انسان مورد توجه برنامه‌ریزان قرار گرفته و ذخیره‌گاه‌های جنگلی به سبب برخورداری از گونه‌های با ارزش ژنتیکی نادر و نیز حساسیت بالای مدیریتی از ظرافت، دقت نظر و پیچیدگی خاصی برخوردار هستند.

در ضمن با توجه بر اینکه اهمیت مدیریت بهینه عرصه‌های ذخیره‌گاهی در سطح دنیا مطرح است، پس حفاظت از ذخیره‌گاه‌های جنگلی حائز اهمیت بوده و این امر نیازمند عزم و مشارکت دسته‌جمعی و همکاری دستگاه‌های دولتی، سازمان‌های غیر دولتی، دوستداران طبیعت و… است که این امر لزوم تخصیص اعتبار مورد نیاز در راستای حفاظت بیشتر و افزایش دانش مردمی در زمینه اهمیت این ذخیره‌گاه‌های جنگلی را می‌طلبد.

ذخیره‌گاه‌های جنگلی استان آذربایجان غربی از اهمیت ویژه‌ای در زمینه تأمین اکسیژن مورد نیاز موجودات زنده، تعدیل و تنظیم درجه حرارت، تغذیه سفره آب‌های زیر زمینی و ذخیره نزولات آسمانی، حفاظت خاک و جلوگیری از فرسایش آن، جذب گازهای آلاینده محیط زیست، پناهگاه حیات وحش و غنی بودن از لحاظ محصولات فرعی جنگلی و گیاهان دارویی برخوردار است.

ذخیره‌گاه‌های موجود در آذربایجان غربی لکه‌های ناپیوسته جنگل‌های زاگرسی به شمار می‌روند که گونه‌های موجود در آن نیز موید این مطلب است؛ در واقع ناحیه رویشی زاگرس از جنوب سردشت و پیرانشهر در استان آذربایجان غربی شروع و در امتداد رشته کوه‌های زاگرس به طول تقریبی یک هزار و ۳۰۰ کیلومتر تا حوالی فیروز آباد فارس کشیده شده است.

نقطه قابل توجهی که در خصوص ذخیره‌گاه‌های جنگلی استان آذربایجان غربی وجود دارد تخریب این عرصه‌ها، بهره‌برداری غیر اصولی، چرای بی رویه دام و عدم آگاهی عموم مردم از اهمیت این عرصه‌ها بوده که تا کنون بخشی از این منابع با ارزش طبیعی توسط اداره منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان غربی حفاظت شده و مطالعات مقدماتی بخشی دیگر هم توسط این اداره انجام شده است.

نکته حائز اهمیت در این زمینه فرهنگ‌سازی و تخصیص اعتبار مورد نظر برای بالا بردن سطح دانش عموم مردم و به‌کارگیری مشارکت مردمی در راستای حفظ و مراقبت از این گونه‌های نادر و با ارزش است.

 

انجام مطالعات حفاظت ۲۴۰۰ هکتار ذخیره‌گاه جنگلی در آذربایجان غربی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان غربی در این زمینه به اقدامات انجام شده در زمینه حفاظت از ذخیره‌گاه‌های جنگلی اشاره کرد و گفت: در استان آذربایجان غربی ۱۴ منطقه حفاظت‌شده با عنوان ذخیره‌گاه جنگلی وجود دارد که مساحت آن بیش از یک هزار و ۹۵۸ هکتار بوده و ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار هم شناسایی و مطالعات آن انجام شده که اگر اعتبارات لازم در این زمینه تخصیص یابد حفاظت از این مناطق حائز اهمیت است.

علی پیر مرادی بر ادامه حفاظت از این ذخیره‌گاه‌ها تاکید کرد و اظهار داشت: عموماً «ذخیره‌گاه‌های جنگلی محل وجود گونه‌های درختان نادر جنگلی و مرتعی بوده که اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان غربی در راستای حفاظت از این گونه‌ها اقدام به ایجاد کمربند حفاظتی کرده و این ذخیره‌گاه‌ها از اهمیت ویژه‌ای در تکثیر و رشد گونه‌های نادر درختان جنگلی و مرتعی برخوردارند که این اقدام در راستای ماده یک قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر جنگلی مصوب ۱۲ مهر سال ۱۳۷۱ صورت می‌گیرد.»

وی با اشاره به اینکه این ذخیره‌گاه‌های جنگلی در ۱۴ منطقه حفاظت‌ شده آذربایجان غربی اعم از شهرستان‌های ارومیه، اشنویه، بوکان، چالدران، پیرانشهر، خوی، سردشت، سلماس، ماکو، مهاباد، میاندوآب، نقده، تکاب و شاهین‌دژ قرار دارند، تصریح کرد: غالب گونه‌های درختی و درختچه‌‌های موجود در این ذخیره‌گاه‌ها شامل گردوی جنگلی، ارس، بنه، بادام کوهی و گونه مرتعی گون هست که در راستای حفظ و تنوع زیستی در چرخه اکوسیستم و محیط‌ زیست حائز اهمیت است.

پیر مرادی با اشاره به برخی از این ذخیره‌گاه‌ها، افزود: ذخیره‌گاه جنگلی دره شهدا واقع در ۳۰ کیلومتری جاده ارومیه به اشنویه نمونه بارز از این ذخیره‌گاه‌ها بوده که با ایجاد حصارکشی و استقرار نگهبان منابع طبیعی در این منطقه با تمام توان امر حفاظت را در این ذخیره‌گاه انجام می‌دهیم.

وی در عین حال افزود: هم اکنون یکی از این ذخیره‌گاه‌ها که در دره شهدا واقع شده و اخیراً ذخیره‌گاه جنگلی دیگری در دره نژ اشنویه شناسایی شده که این ذخیره‌گاه در نوع خود بسیار بی‌نظیر و دیدنی است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان غربی به پوشش گیاهی منطقه موجود در دره نژ اشاره و اعلام کرد: پوشش گیاهی این منطقه بالای ۸۵ درصد و یکی از مناطق بکر و طبیعی بوده که تصمیم داریم با تهیه طرح ایجاد ذخیره‌گاه جنگلی در این منطقه، گونه‌های نادر مرتعی و جنگلی این منطقه را نیز قرق و حفاظت کنیم.

وی با تاکید بر ارزشمند بودن این ذخیره‌گاه‌ها، ابراز داشت: با حمایت مسئولان و تخصیص اعتبارات لازم در این بخش امید است دامنه ایجاد این گونه ذخیره‌گاه‌ها گسترش یابد تا بتوانیم در تکثیر درختان نادر جنگلی گام‌های موثری برداریم.

پیرمرادی اضافه کرد: هم اکنون بیش از ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار از مناطق استان برای ایجاد ذخیره‌گاه شناسایی شده و آماده حصارکشی بوده که باید اعتبارات لازم تأمین و تخصیص یابد تا کارهای اجرایی آن انجام گیرد.

وی تأثیر در چرخه طبیعی و اکوسیستم، بقای حیوانات وحشی، ذخیره نزولات آسمانی، جلوگیری از فرسایش خاک در دامنه کوه‌ها و… را از عوامل اهمیت این ذخیره گاه‌ها برشمرد و عنوان کرد: این ذخیره‌گاه‌ها جنگل‌های قابل بهره‌برداری نیستند و از گونه‌های نادر محسوب می‌شوند که بخش اکوسیستم و حیات‌وحش در گرو نگهداری و حفاظت از این جنگل‌های طبیعی است.

انسان مهم‌ترین عامل تهدید کننده تخریب ذخیره‌گاه‌های جنگلی است

مشاور مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان غربی در ارتباط با ذخیره‌گاه‌های جنگلی، اظهار داشت: انسان مهم‌ترین عامل تهدید کننده تخریب ذخیره‌گاه‌های جنگلی به شمار می‌رود چرا که با بهره‌برداری غیر اصولی و ناآگاهانه از محصولات فرعی سبب از بین رفتن انسجام خاک در این مناطق می‌شود.

هوشنگ داداش‌زاده به منطقه بکر دره نژ اشاره کرد و گفت: در بازدیدی که در دو هفته گذشته از این منطقه داشتم شاهد بهره‌برداری نا‌آگاهانه و غیر اصولی افراد از محصولات فرعی این منطقه بودم.

وی افزود: افراد به راحتی با حضور در این منطقه صعب‌العبور محصولات فرعی این منطقه را به صورت بی رویه برداشت کرده که این خود به مرور سبب از بین رفتن پوشش گیاهی این منطقه می‌شود.

داداش‌زاده با بیان اینکه اگر پوشش گیاهی خاک به صورت بی رویه برداشت شود سبب از بین رفتن آن می‌شود، خاطرنشان کرد: در این حالت خاک شسته شده و تبعات آن به خود مردم می‌رسد چرا که بیشتر پوشش گیاهی این منطقه ریشه کن شده و جبران زیان آن امکان‌پذیر نیست.

وی با بیان اینکه امسال تا به حال در استان شاهد پدیده گرد و خاک و ریز گردها نبودیم، ابراز داشت: از بین رفتن پوشش گیاهی از عوامل عمده در این زمینه است.

فرهنگ سازی و افزایش دانش عمومی بهترین راهکار قابل ارائه

مشاور مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان غربی به اهمیت فرهنگ‌سازی در زمینه منابع طبیعی اشاره کرد و اظهار داشت: ما با دید اسراف گرایانه و مصرف گرایانه به عرصه منابع طبیعی نگاه می‌کنیم و افراد ناآگاهانه عرصه‌های منابع طبیعی را تخریب می‌کنند که فرهنگ سازی و ارتقای دانش مردم در زمینه اهمیت این عرصه‌های طبیعی بسیار حائز اهمیت است.

وی گفت: منابع طبیعی صرفاً به عنوان بانک زمین نیست و ما در منابع طبیعی چهار اصل در سیاست سازمان جنگل منابع آبخیزداری داریم که شامل حفظ، احیا، توسعه و بهره‌برداری اصولی است.

داداش‌زاده اضافه کرد: یعنی باید ابتدا حفاظت، احیا و توسعه انجام گرفته و در مرحله آخر بهره‌برداری انجام گیرد و نباید فقط با دید بهره‌برداری به عرصه منابع طبیعی نگاه کنیم.

وی بر سرمایه‌گذاری در زیر ساخت‌ها و فرهنگ‌سازی اشاره کرد و ابراز داشت: اگر اعتبارات لازم در زمینه اطلاع رسانی صورت نگیرد تا از طریق رسانه‌های عمومی به مردم آموزش داده شود، دیدگاه مصرف گرایانه در مردم تغییر نمی‌کند تا همانند سایر کشورها به این موضوع اهمیت داده شود و با تشکیل انجمن‌های گسترده غیر دولتی خود مردم حافظ منابع باشند.

با توجه به اینکه ذخیره‌گاه‌های جنگلی استان آذربایجان غربی شش‌های تنفسی آذربایجان غربی محسوب شده و در حفظ چرخه اکوسیستم منطقه اهمیت ویژه‌ای دارد، حفظ و نگهداری از این منابع طبیعی نادر وظیفه همه اهالی این استان است، چرا که هر گونه تخریب در این زمینه دامن‌گیر خود اهالی خواهد شد.

امید است با همکار ی مسئولان در زمینه تخصیص اعتبارات لازم، همکاری مردم با تشکیل تشکل‌‌های غیر دولتی در زمینه حفظ منابع طبیعی و همکاری اهالی رسانه در زمینه اطلاع رسانی و افزایش دانش عمومی در رابطه با اهمیت این عرصه‌های طبیعی شاهد اقدامات موثر در زمینه حفظ و نگهداری این منابع با ارزش باشیم.