معرفی درخت شی (Shea Tree)

درخت شی با نام علمی Vitellaria paradoxa (یا Butyrospermum parkii)، یک درخت بومی مناطق ساوانای آفریقا است که عمدتاً در کشورهایی مانند غنا، بورکینافاسو، توگو، بنین، نیجریه، ساحل عاج و اوگاندا یافت می‌شود. این درخت به دلیل تولید کره شی که از مغز میوه آن استخراج می‌شود، از اهمیت اقتصادی و فرهنگی بالایی برخوردار است. درخت شی معمولاً بین ۱۰ تا ۱۵ متر ارتفاع دارد و برخی از درختان می‌توانند تا ۲۵ متر نیز رشد کنند. برگ‌های این درخت بیضی شکل و به رنگ سبز تیره هستند، و میوه‌های آن شبیه به آلو با پوستی سبز و گوشتی شیرین و خوراکی می‌باشند. داخل هر میوه یک مغز سخت وجود دارد که از آن کره شی استخراج می‌شود. درخت شی به کندی رشد می‌کند و ممکن است ۱۵ تا ۲۰ سال طول بکشد تا به بلوغ برسد و شروع به تولید میوه کند. این درخت می‌تواند تا ۲۰۰ سال عمر کند و به طور مداوم میوه تولید کند.

فرآیند استخراج کره شی

استخراج کره شی یک فرآیند سنتی است که عمدتاً توسط زنان در جوامع روستایی انجام می‌شود. این فرآیند شامل مراحل مختلفی است: ابتدا میوه‌های شی بین ماه‌های ژوئن تا آگوست جمع‌آوری می‌شوند. پس از جمع‌آوری، میوه‌ها در آفتاب خشک می‌شوند تا پوست آنها به راحتی جدا شود. سپس مغزهای داخل میوه که به شکل دانه‌های سخت هستند، جدا شده و شسته می‌شوند تا ناخالصی‌ها از بین بروند. مغزهای خشک‌شده آسیاب می‌شوند تا به شکل پودر درآیند. این پودر تفت داده شده و خرد می‌شود تا به شکل خمیر درآید. خمیر به دست آمده با آب مخلوط شده و به طور مداوم هم زده می‌شود تا کره شی از آن جدا شود. کره شی که به سطح آب می‌آید، جمع‌آوری شده و در ظروفی ریخته می‌شود تا سرد و جامد شود. در نهایت، کره شی ممکن است برای بهبود کیفیت و ماندگاری، تصفیه شده و در ظروف مناسب بسته‌بندی می‌شود.

کیفیت کره شی به عوامل مختلفی مانند روش استخراج، شرایط نگهداری و نوع درخت شی بستگی دارد. کره شی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: کره شی خام (Unrefined Shea Butter) و کره شی تصفیه‌شده (Refined Shea Butter). کره شی خام به روش سنتی و بدون فرآیندهای شیمیایی استخراج می‌شود و دارای رنگ زرد یا سبز کمرنگ و بوی طبیعی است. این نوع کره شی حاوی تمام مواد مغذی و ویتامین‌های طبیعی است و برای پوست بسیار مفید است. از طرف دیگر، کره شی تصفیه‌شده تحت فرآیندهای شیمیایی یا فیزیکی قرار می‌گیرد تا ناخالصی‌ها و بوی طبیعی آن از بین برود. این نوع کره شی رنگ سفید و بدون بو دارد و برای استفاده در محصولات آرایشی و بهداشتی که نیاز به بافت و رنگ یکنواخت دارند، مناسب است.

ترکیبات و خواص کره شی

کره شی حاوی ترکیبات ارزشمندی است که آن را به یک ماده پرکاربرد در صنایع آرایشی و بهداشتی تبدیل کرده است. برخی از این ترکیبات عبارتند از اسیدهای چرب مانند اسید اولئیک (۴۰-۶۰٪)، اسید استئاریک (۲۰-۵۰٪) و اسید لینولئیک (۳-۱۱٪). این اسیدهای چرب به عنوان مرطوب‌کننده، نرم‌کننده و ضد التهاب عمل می‌کنند. کره شی همچنین حاوی ویتامین‌های A و E است که به ترمیم پوست و محافظت از آن در برابر رادیکال‌های آزاد کمک می‌کنند. علاوه بر این، کره شی دارای ترکیبات ضد التهابی مانند لوتئولین و کوئرستین است که به کاهش التهاب و قرمزی پوست کمک می‌کنند.

کاربردهای کره شی

کره شی به دلیل خواص منحصر به فردش، در صنایع مختلفی استفاده می‌شود. در صنعت لوازم آرایشی و بهداشتی، کره شی به عنوان یک مرطوب‌کننده طبیعی در کرم‌ها، لوسیون‌ها و بالم‌ها استفاده می‌شود. همچنین در محصولات مراقبت از مو به عنوان نرم‌کننده و محافظ کاربرد دارد. به دلیل خاصیت التیام‌بخشی، کره شی در محصولات مراقبت از پوست خشک و آسیب‌دیده نیز استفاده می‌شود. در برخی مناطق آفریقا، کره شی به عنوان یک چربی خوراکی در پخت و پز استفاده می‌شود. علاوه بر این، کره شی به دلیل داشتن ویتامین‌های A و E و اسیدهای چرب ضروری، به عنوان یک ماده ضد التهاب و آنتی‌اکسیدان در درمان مشکلات پوستی مانند اگزما و پسوریازیس استفاده می‌شود.

اهمیت اقتصادی و اجتماعی کره شی

تولید و تجارت کره شی نقش مهمی در اقتصاد بسیاری از کشورهای آفریقایی دارد، به ویژه برای زنان روستایی که در جمع‌آوری و فرآوری آن مشارکت می‌کنند. این فعالیت‌ها نه تنها به بهبود وضعیت اقتصادی این زنان کمک می‌کند، بلکه به حفظ محیط زیست و درختان شی نیز یاری می‌رساند. کره شی به عنوان یک محصول طبیعی و پایدار، به حفظ تعادل اکولوژیکی در مناطق ساوانای آفریقا کمک می‌کند.