توتون و تنباکو از نظر گیاهشناسی تفاوت‌های قابل توجهی دارند، هرچند هر دو از جنس نیکوتیانا (Nicotiana) و خانواده سیب‌زمینیان (Solanaceae) هستند. در ادامه به برخی از این تفاوت‌ها اشاره می‌کنیم:

ویژگی‌های گیاهشناسی و شکل ظاهری

• توتون (Nicotiana tabacum):
  • توتون گیاهی چندساله است که می‌تواند به ارتفاعی بین ۱ تا ۲ متر برسد.
  • برگ‌های آن پهن و سبز رنگ است و در سطح برگ‌ها کرک‌های ریزی دیده می‌شود.
  • گل‌های آن به رنگ‌های سفید، صورتی و گاهی ارغوانی است که در انتهای ساقه‌ها شکوفا می‌شوند.
  • این گیاه نیازمند شرایط گرم و مرطوب است و در خاک‌های غنی و با زهکشی مناسب به خوبی رشد می‌کند.
  • توتون در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری، مانند آمریکای شمالی و جنوبی، آسیا و برخی نواحی آفریقا، به‌طور گسترده کشت می‌شود.
• تنباکو (Nicotiana rustica):
  • این گیاه معمولاً کوچک‌تر از توتون است و ارتفاع آن کمتر از ۱ متر است.
  • برگ‌های تنباکو نیز پهن است، اما اندازه آن‌ها نسبت به برگ‌های توتون کوچکتر و ضخیم‌تر است.
  • گل‌های تنباکو به رنگ زرد هستند و نسبت به گل‌های توتون کوچک‌ترند.
  • تنباکو می‌تواند در شرایط محیطی سخت‌تر رشد کند و نیازی به شرایط خاص خاک ندارد، اما در مناطق سردسیر و معتدل نیز کشت می‌شود.

تفاوت در میزان نیکوتین

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های توتون و تنباکو، میزان نیکوتین موجود در آن‌هاست:

• نیکوتیانا تاباکوم (توتون): میزان نیکوتین در این گونه به طور متوسط کمتر از تنباکو است و به همین دلیل، در تولید سیگار، سیگار برگ و سایر محصولات دخانیاتی تجاری که مصرف‌کننده‌های گسترده‌ای دارند، ترجیح داده می‌شود.
• نیکوتیانا راستیکا (تنباکو): تنباکو دارای مقدار بیشتری نیکوتین است (تا ۴ برابر بیشتر از توتون)، و این امر باعث می‌شود که طعم آن بسیار تندتر و قوی‌تر باشد. این ویژگی تنباکو را مناسب برای محصولات خاص‌تر مانند تنباکوی قلیان می‌کند.

خواص و کاربردها

علاوه بر استفاده دخانیاتی، توتون و تنباکو هر یک خواص و کاربردهای دیگری دارند:

• توتون:
  • از توتون در صنایع داروسازی برای تولید برخی از مواد شیمیایی و آفت‌کش‌های طبیعی استفاده می‌شود. توتون دارای ترکیبات خاصی است که می‌تواند به عنوان حشره‌کش‌های طبیعی عمل کند.
  • همچنین، عصاره توتون در برخی از مناطق جهان برای تولید آنتی‌بادی‌های خاص و ترکیبات دارویی استفاده می‌شود.
  • توتون به عنوان گیاه مدل در تحقیقات زیستی نیز به کار می‌رود.
• تنباکو:
  • به دلیل نیکوتین بالای تنباکو، در تولید سموم آفت‌کش طبیعی کاربرد دارد.
  • تنباکو در برخی از مراسم‌های فرهنگی و مذهبی در قبایل و جوامع سنتی استفاده می‌شود، به ویژه در فرهنگ‌های بومی آمریکا.
  • در برخی مناطق، برگ تنباکو به عنوان داروی سنتی برای تسکین درد و التیام زخم‌ها به کار می‌رود.

فرآوری و آماده‌سازی

فرآوری این دو گیاه نیز متفاوت است:

• توتون: برگ‌های توتون معمولاً خشک و سپس تخمیر می‌شوند تا از شدت طعم و بوی آن کاسته شود. سپس در انواع محصولات سیگار و سیگار برگ به کار می‌روند.
• تنباکو: برگ‌های تنباکو نیز خشک و تخمیر می‌شوند اما فرآیند تخمیر برای قلیان شامل افزودن طعم‌دهنده‌ها و شربت‌های مختلف است تا تنباکو به طعم‌های مختلفی تبدیل شود که برای قلیان مناسب است.

تنوع و مصرف

• توتون در انواع مختلفی با طعم‌ها و خصوصیات مختلف تولید می‌شود. برای مثال، توتون ویرجینیا، برلی و لاتاکیا از انواع رایج توتون هستند که هر کدام طعم و خواص متفاوتی دارند.
• تنباکو معمولاً تنوع کمتری دارد و بیشتر به صورت تنباکوی خام یا تنباکوی قلیان مورد استفاده قرار می‌گیرد.