ابوالقاسم باقری۱، صادق خلیلیان۲ و حسنعلی نقدی بادی۳
۱- کارشناس ارشد گروه تحقیقات اقتصاد کشاورزی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان
۲- استادیار اقتصاد کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس
۳- عضو هیأت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی
اصفهان، شهرک امیرحمزه، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان ص.پ- ۱۹۹-۸۱۷۸۵ 
 

خلاصه

وجود ویژگی‌ تنوع‌ در کاشت‌ گیاهان‌ دارویی‌ که‌ اغلب‌ تولیدکنندگان‌ را با گزینه‌های‌ مختلف‌ رو به‌ رو می‌سازد از یک‌طرف‌ و هدفهای‌ متعددی‌ که‌ بهره‌برداران‌ در انجام‌ فعالیتهای‌ تولیدی‌ خود دنبال‌ می‌کنند از طرف‌ دیگر، بدون‌ شک‌ می‌تواند ضرورت‌ برنامه‌ریزی‌ را برای‌ ایجاد الگوی‌ مناسب‌ زراعی‌ گیاهان‌ دارویی‌ آشکار نماید. در این مطالعه با برآورد الگوهای بهینه و متنوع کشت با استفاده از مدلهای برنامه‏‌ریزی ریاضی و مقایسه آنها با الگوی موجود، کشت و تولید این دسته از گیاهان مورد توجه قرار گرفته است. نتایج بررسی و مقایسه الگوی کشت بهینه و الگوی فعلی مزرعه نشان می‌دهد که در سطح زیر کشت گیاهان دارویی مورد مطالعه تغییرات قابل ملاحظه‌ای ایجاد گردیده است.

واژه‌های کلیدی: بهینه‌یابی، اقتصادی، گیاهان دارویی

مقدمه

از عمده اهداف و انگیزه‌های کشاورزان در انتخاب گیاهان دارویی به عنوان فعالیت کشت، سودآوری بالای آنها در مقایسه با انواع مختلفی از سایر محصولات زراعی می‌باشد. به ویژه آنکه برخی از انواع این گیاهان در شرایط نامساعد و محدودکننده نیز، قابلیت کشت و تولید را دارند. این مطالعه، به منظور تعیین الگوهای به نسبت بهینه در جهت ایجاد برنامه‌های متنوع با درنظر گرفتن‌ معیارهای‌ اقتصادی‌ بهره‌بردار، محدودیتهای‌ رفتاری‌ وی‌، هدفهای‌ اجتماعی‌ خاص‌ و امکان‌ به‌ کار بستن‌ سیاستهای‌ مختلف‌ همچون‌ دخالت‌ دادن‌ محصولات‌ جدید در برنامه‌ تولیدی‌، تأمین نیاز مواد اولیه و خام شرکتهای دارویی در تولید داروهای گیاهی با استفاده از روش مدلسازی ایجاد گزینه و مقایسه آن با الگوهای موجود و بهینه در شهرستان کرج صورت گرفته است.

مواد و روشها

روش مورد نظر در این تحقیق به صورت میدانی است. به منظور بررسی و تجزیه و تحلیل مدل ارائه شده برنامه‏ریزی بهینه و به نسبت بهینه از آمار و اطلاعات بودجه زراعی در بکارگیری مدل، استفاده گردیده است. اطلاعات مورد نیاز به صورت پرسشنامه و از مزارع گیاهان دارویی شهرستان کرج گردآوری شده است. به منظور برآورد مدل نیز از بسته نرم افزاری Lindo استفاده شده است. در این تحقیق از‌ روش‌ HSJ به‌ عنوان‌ عملی‌ترین‌ تکنیک‌ MGA‏‏ (۵) استفاده‌ گردیده است. این تکنیک‌ توسط بریل‌ و هاپکینز(۴) ابداع شد.

نتایج و بحث

نتایج‌ حاصل‌ از بررسی الگوهای فعلی و بهینه در منطقه نشان‌ می‌دهد که الگوی‌ زراعی‌ فعلی‌، یک‌ الگوی‌ بهینه‌ نبوده‌ و ترکیب‌ عوامل‌ تولید در فرآیند تولید مبتنی‌ بر معیارها و ضوابط بهینه‌سازی‌ صورت‌ نمی‌گیرد. همان‌طور که‌ جدول‌ نشان می‌دهد، ترکیب‌ بهینه‌ کشت‌ گیاهان‌ دارویی‌ و درآمد خالص‌ ناشی‌ از آنها در بهره‌برداری‌ مورد مطالعه‌ تفاوت‌ قابل‌ ملاحظه‌ای‌ با الگوی‌ فعلی‌ دارد. با توجه‌ به‌ مدل‌ برنامه‌ریزی‌ خطی‌، کشت‌ گیاهانی‌ از قبیل‌ نعناع‌ فلفلی‌، آویشن‌، رزماری‌ و بابونه‌ آلمانی‌ حذف‌ و در مقابل‌ کشت‌ کاسنی‌، ملیس‌، گاوزبان‌ و ماریتیغال‌ به‌ ترتیب‌ به‌ میزان‌ ۵۷/۰،۱۹/۱، ۴۵/۰ و ۸۲/۰ هکتار توصیه شده‌ است‌. بیشترین‌ افزایش‌ در سطح‌ زیر کشت‌، مربوط به‌ بادرنجبویه‌ با ۱۳۸درصد و بیشترین‌ کاهش‌ سطح‌ زیرکشت‌ مربوط به‌ گیاهانی‌ از قبیل‌ نعناع‌ فلفلی‌، آویشن‌، رزماری‌ و بابونه‌ آلمانی‌ بوده‌ است‌. این تغییرات بازده برنامه‌ای را نسبت به الگوی فعلی، ۷/۱۳ درصد افزایش داده است. نتایج بدست آمده از الگوهای به نسبت بهینه نشان می‌دهد که در گزینه۱(MGA1)، با حذف بادرنجبویه و کاهش سطح زیر کشت گاوزبان، دو محصول آویشن و بابونه به ترتیب به میزان ۴۳/۱و ۱۱/۰ هکتار وارد برنامه می‌شوند. این در حالی است که در گزینه۲(MGA2) ، از سطح زیر کشت کاسنی کم شده و در مقابل به سطح زیر کشت بادرنجبویه و گاوزبان افزوده شده است. بررسی قیمت سایه‌ای منابع نشان می‌دهد که عوامل آب و زمین دو عامل اصلی محدودکننده افزایش تولید و در نتیجه درآمد هستند.

منابع

۱- امید بیگی، رضا (۱۳۷۴)، رهیافتهای تولید و فرآوری گیاهان دارویی، تهران.
۲- باقری، ا (۱۳۷۹). کاربرد برنامه‌ریزی خطی در تعیین الگوی کشت بهینه گیاهان دارویی، پایان نامه کارشناسی ارشد اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۴۰ص.
۳- ترکمانی، جواد (۱۳۷۹)، تحلیل اقتصادی تغییر در سطح زیر کشت آفتابگردان؛ کاربرد روش مدلسازی ایجاد گزینه ها، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، شماره ۳۰، ص ۴۳ تا ۶۳٫

۴- Brill, C. S. and Hopkines, L. D. (1982). Use of mathematical models to generate alternative solution to water resource planning programs. Water resource research, 18: 58-64. 
۵- Gidly, J. S. and Bari, M. F. (1986). Modelling to generate alternatives. Water Forum 86, Newyork, 366-374

Economic Optimization of Medicinal Plants Cultivation

Abolghasem bagheri, ,Sadegh khalilian and Hasanali naghdi
Esfahan Agricultural and National Resources Research Center

Abstract
Population growth and pressing requirements of pharmaceutical industries to medicinal plants as raw material for drug production, inability of artificial production of some vital drugs by pharmaceutical industries and the importance of effective constituents of medicinal plants in food, cosmetics and beauty industries have spurred research on these plants in view of their culture, production and consumption. In this study, the culture and production of medicinal plants is considerable by determination of the optimum and various pattern use of linear programming models and modelling to generate alternatives methods (MGA) and the comparison with current pattern. The comparison of optimal culture pattern and the current pattern shows that considerable changes have occurred in the acreage of the medicinal plants under research, so that based on the optimum pattern programming yield has increased more than 13.7 percent over the current pattern. The results of survey and comparison of optimum and partially optimum patterns show that in the first option (MGA1), through exclusion of lemon balm and reduction of the borage acreage, thyme and chamomile enter the program by 1.43 and 0.11 hectares as two alternative plants. In the second option (MAG2) the acreage of chicory is reduced and that of lemon balm and borage increased. Therefore chief of the unit can choose any of the two options according to his goals. The assessment of shadow prices of the resources shows that water and land resources are two main factors restricting the production growth and income. Therefore it is suggested that if possible the farm manager take steps to augment the above-mentioned limiting factors to gain more profit. 
Keywords: Medicinal plants, Economic, cultivation