وقتی با مقوله ی « اصلاح نباتات » سر و کار داریم، به طور عمده راه و روش هایی مورد نظر است که با به کار بستن آن ها صفات اندام مشخصی در گیاه تقویت می گردد، و یا محصولی با کیفیت و کمیت مطلوب تر به دست می آید.

علاوه براین، ممکن است هدف های دیگری نیز مانند به دست آوردن گیاهان مقاوم در مقابل آفات و بیماری های خاص، زودرس کردن محصول، انطباق دادن گیاه مورد کشت با مکانیزاسیون پیشرفته و هدف های مشابه آن در مقوله ی « اصلاح نباتات » مد نظر باشد.

با توجه به این مطلب، هدف از اصلاح گیاهان دارویی نیز افزایش کمیّت و کیفیت آن دسته از مواد مژثره در این گیاهان است که در صنایع دارویی اهمیت خاصی دارند. از این رو متخصصان فیتوشیمی و فارماکوگنوزی، آزمایش های مخصوص و متعدّدی را به منظور تعیین خصوصیت مواد مؤثره دارویی موجود در گیاهان باید انجام دهند تا مثلا مشخص کنند که آیا ماده مؤثره مورد نظر دقیقا همان ماده ای است که در صنایع دارویی محل احتیاج خواهد بود؟ و آیا تهیه این ماده مؤثره با توجه به هزینه های استخراج آن مقرون به صرفه است؟

همچنین در اصلاح گیاهان دارویی و به دست آوردن کالتیوارهای مورد نظر، نه تنها باید خصوصیات کمّی و کیفی مواد مؤثره (به ویژه از نظر نیازهای خاصّ صنایع دارویی) مورد توجه قرار گیرد، بلکه کالتیوارهای اصلاح شده باید از مشخصات زیر نیز برخوردار باشند:

مقاومت به آفات و بیماری ها، سرعت رشد و نمو اندام محتوی ماده مؤثره (مثلا زودرس بودن میوه)، دوام کافی اندام مذکور از نظر استحصال (مثلا زود نریختن میوه و باقی ماندن آن در گیاه به مدت کافی)، هماهنگی و همزمانی رشد و نمو اندام های مورد استحصال (مثلا «رسیده» شدن همزمان تمامی میوه ها و با هم نبودن میوه های کال و رسیده)، قابل جمع آوری بودن محصول با ماشین، فقدان اعضای مزاحم استحصال چون خارهای موجود در ساقه، برگ، میوه و … . علاوه بر این ها، در کشت گیاهان دارویی، می توان به تولید انبوه محصول اندامی که محتوی مقادیر بسیار کم از ماده مؤثره خاصّی است، یا (به عکس) به تولید «کمتر از انبوه» اندامی که همان ماده مؤثره را بیشتر تراوش می دهد، توجه نمود.

منبع:

امیدبیگی، رضا. ۱۳۹۲. تولید و فرآوری گیاهان دارویی. جلد اول. انتشارات به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی). صفحات ۱۸۰-۱۷۷