دکتر حسین زینلی، مجری طرح ملی گیاهان دارویی در وزارت جهادکشاورزی

به نقل از مستند مکتوب چهارمین جشنواره ملی گیاهان دارویی، فرآورده های طبیعی و طب ایرانی- ۲۱الی ۲۴ آبان ماه ۱۳۹۷

(به کوشش تیم پژوهشی شبکه خبری گیاهان دارویی- شرکت سیمرغ سبز امید)

برای دریافت این مستند روی دکمه دانلود کلیک کنید

ضمن تشکر بابت وقتی که به ما اختصاص دادید در ابتدا خود را معرفی کرده و از سوابق تحصیلی خود بفرمایید.

بنده حسین زینلی دانشیار مرکز تحقیقات کشاورزی و مجری طرح ملی گیاهان دارویی کشور هستم. من دوره لیسانس، فوق‌لیسانس و دکتری را در دانشگاه صنعتی اصفهان در رشته زراعت و اصلاح نباتات گذرانده‌ام.

هدف از ایجاد این دفتر چیست و چه سیاست‌ها و برنامه‌هایی را دنبال می‌کند و چه جایگاهی در وزارت جهادکشاورزی دارد؟

وزارت جهادکشاورزی از دهه اول انقلاب تاکنون یک نیم‌نگاهی به گیاهان دارویی و محصولات فرعی داشته است. این بخش نیز بیشتر در سازمان جنگل‌ها و مراتع و منابع طبیعی فعال بوده است. بعد از یک سری تحقیقات انجام ‌شده و بنا به ملاحظاتی از جمله کم‌آبی که در کشور مطرح شده است و از طرفی پیشرفت‌های جهانی که در حوزه گیاهان دارویی و داروهای گیاهی رقم خورده، گیاهان دارویی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده‌اند. در عین حال ستاد گیاهان دارویی با تلاش افراد دلسوز سند ملی گیاهان دارویی را تدوین کرد. بعد از تأیید این سند به هر وزارتخانه‌ای وظایفی محول شد و در این راستا وزارت جهادکشاورزی هم موظف به توسعه و کشت گیاهان دارویی، احیای مراتع و جنگل‌ها، اصلاح بذور گیاهان دارویی، بازاریابی و برند سازی گیاهان دارویی است. طی دو سال گذشته وزیر جهادکشاورزی برای اینکه این هدف را به سرانجام برساند فردی را برای این مهم برگزید که این فرد تحت عنوان مجری طرح گیاهان دارویی مطرح است. وظیفه مجری طرح گیاهان دارویی این است که وظایف محول شده از طرف سند گیاهان دارویی را اجرایی کند. این دفتر هم طرح جامع کشت و توسعه گیاهان دارویی را تدوین نمود و در این طرح هر استان موظف شده که سطح زیر کشت خود را بنا بر پتانسیل‌های بالقوه‌اش توسعه و اجرایی کند. بر اساس تلاش‌هایی که انجام‌شده یک ردیف اعتباری ویژه برای کشت و توسعه گیاهان دارویی در نظر گرفته شد و همچنین در طی تلاش‌های این دو سال، رایزنی‌هایی با بانک‌ها، صندوق‌های توسعه و … صورت گرفته تا تسهیلاتی برای کشت این گیاهان در نظر گرفته شود و در سال ۱۳۹۶ این امر اجرایی شده و در سال ۱۳۹۷هم امیدوار هستیم که سطح کشت این گیاهان توسعه‌یافته و در افق ۱۴۰۰ به ۲۵۰ هزار هکتار برسد.

از جمله اهم برنامه‌های در حال اجرای بخش تولید در سال جاری:

• ایجاد بانک اطلاعاتی تولید و مصرف گیاهان دارویی
• حمایت از صنایع مرتبط با گیاهان دارویی با رویکرد کشاورزی مبتنی بر قرارداد
• استانداردسازی فرآیند تولید و حمایت از تولید ارگانیک
• حمایت از مکانیزه کردن فرآیند تولید، طراحی و ساخت ماشین‌آلات
• راه‌اندازی کشت و صنعت الگویی گیاهان دارویی با همکاری مجموعه‌های بزرگ داخلی و شرکت‌های بین‌المللی
• شناسایی و زراعی‌سازی گونه‌های بومی گیاهان دارویی با قابلیت تجاری‌سازی

از زمان تأسیس این دفتر تابحال چه کارهایی جهت توسعه کشت و صنعت گیاهان دارویی انجام‌شده است؟

در طی این دو سال اخیر تلاش شده که نیروی انسانی متخصص و خبره در شهرستان‌ها و استان‌ها شناسایی شوند. همچنین تلاش شده در هر استان یک ستاد گیاهان دارویی اجرایی تشکیل دهیم و از همه سازمان‌هایی که در این صنعت درگیر هستند، افرادی به کار گرفته شوند؛ بر اساس نظراتی که از هر استان گرفته می‌شود الگوی کشت گیاهان دارویی برای آن‌ها تدوین می‌گردد. همچنین وضعیت کارخانه‌های دارویی و کارگاه‌هایی که در زمینه گیاهان دارویی فعالیت می‌کنند بررسی می‌شود و در حال شناسایی تمام خلأهایی هستیم که در زنجیره ارزش افزوده گیاهان دارویی وجود دارد که بر اساس آن‌ها تلاش کنیم تسهیلات موردنیاز یا یارانه‌های لازم مهیا شده تا امسال یا سال آینده این خلأها رفع و زنجیره‌های ارزش‌افزوده خوبی در این حوزه رقم بزنیم. علاوه بر این تلاش شده تا توجه بیشتری به یک سری از گیاهان دارویی که بالاترین سطح کشت را دارند از جمله زعفران، گل محمدی، شیرین‌بیان و … شده و کارگروه‌های ویژه‌ای برای آن‌ها ایجاد کنیم تا چالش‌ها، تهدیدها و فرصت‌هایی که در این موارد وجود دارد را به‌طور هدفمند مدیریت کنیم. برای مثال سطح زیرکشت زعفران و گل محمدی به ترتیب ۱۰۸٫۰۸۶ و ۲۰٫۶۸۴ هکتار و میزان محصول برداشت شده آن‌ها نیز به ترتیب ۳۷۶ و ۳۲٫۲۰۹ تن در سال ۱۳۹۶ بوده است.

سیاست‌گذاران این دفتر شامل چه دستگاه‌ها و افرادی می‌شوند و روند سیاست‌گذاری چگونه است؟ آیا تعاملی با سایر دستگاه‌های اجرایی وجود دارد؟

سیاست‌گذاران این بخش شامل تمام افرادی می‌شوند که دلسوزانه در اجرای این طرح مشارکت دارند، شامل ستاد گیاهان دارویی، سازمان غذا و دارو، وزارت بهداشت و درمان، بنیاد ملی نخبگان کشور، مؤسسات تحقیقاتی و بخش‌های خصوصی که در زمینه کشت، فرآوری و بازرگانی فعالیت دارند و حتی اطبا طب سنتی. از همه کمک گرفته شده تا بتوانیم سیاست درستی را به کار بگیریم. الحمدا.. ما در این دوره با تمام ارگان‌ها روابط مسالمت‌آمیز داشته‌ایم. همین‌طور در زمینه تدوین آیین‌نامه کارخانه‌های فرآوری با وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو یک ارتباط بسیار مؤثر شکل گرفته و امیدواریم با شکل‌گیری این ارتباطات خوب به هدفی که در سند ملی گیاهان دارویی تدوین‌شده برسیم. حتی ما با قشر خبرنگار و روزنامه‌نگار ارتباط‌های خوبی را شکل دادیم تا بتوانیم با نشر مبحث گیاهان دارویی، مصرف سرانه گیاهان دارویی در کشور را بالا ببریم.

آیا امکان ارتباط مستقیم بین دفتر و کشاورزان، صنعتگران، بازرگانان و … وجود دارد؟

اعتقاد بنده بر این است که ما بایستی خدمت تولیدکننده، بازرگان، ‌کشاورز، صادرکننده و … برسیم و نباید آن‌ها را درگیر روند اداری و دفتری کنیم. ما با ارتباطات صمیمانه‌ای کشاورزان داریم و امسال هدفمان این است که کشاورزی مبتنی بر قرارداد را اجرایی کنیم. طی چند ماه اخیر هم موفقیت‌هایی در این زمینه داشتیم. اگر این هدف به‌طور کامل اجرایی شود، تعاملات بین تولیدکننده و مصرف‌کننده و همچنین این دفتر که به عنوان حَکَم هست به‌طور جدی گسترده‌تر خواهد شد.

برای زراعی کردن گیاهان دارویی چه گیاهانی به کشاورزان معرفی شده‌اند؟

یکی از اهداف استراتژیک ما این است که بر روی گیاهان بومی کشور که بدون هیچ حمایتی توسعه پیدا کرده اند و دارای جایگاه جهانی شده‌اند، تمرکز کنیم. تعداد زیادی گیاه دارویی در کشور وجود دارند که از سطح زیرکشت بالایی برخوردار هستند و ما هم قصد داریم به شدت آن‌ها را حمایت و زنجیره ارزش‌افزوده آن‌ها را تقویت کنیم. از جمله گیاهان دارویی موردنظر ما زعفران، گل محمدی، آویشن شیرازی، شیرین‌بیان، گل‌گاوزبان، چای کوهی،‌ پنیرک، باریجه، آنغوزه، قارچ ترافل، ثعلب، بنفشه معطر و … هستند. ما به هر استانی که سر می‌زنیم، یک سری گیاهانی را شناسایی می‌کنیم که از لحاظ ارزشی بسیار مناسب بوده و قصد داریم در چند سال آینده با حمایت‌هایی که انجام می‌شود، آن‌ها در صادرات نقش مؤثری داشته باشند مانند: سیاه‌دانه، تخم شربتی و ….

برای مدیریت واردات بی‌رویه گیاهان دارویی و ایجاد ارزش‌افزوده و جلوگیری از خام فروشی چه برنامه‌ای دارید؟

ما نمی‌توانیم در هر زمینه‌ای به‌طور کامل خودکفا شویم. سیاست دفتر ما این است که از واردات هر گیاهی را که بتوان به‌صورت زراعت در کشور تولید کرد بخصوص گیاهی که نیاز آبی پایینی داشته باشد، جلوگیری کنیم‌ و در سال آینده در کشور حتماً چنین گیاهانی را تولید خواهیم کرد. اما یکسری از گیاهان در کشور تولید نمی‌شوند و یا از مزیت نسبی مناسبی برخوردار نیستند و ما ناچار هستیم آن‌ها را که در جیره غذایی ما هم وجود دارند را وارد کنیم، مانند هل، دارچین و زنجبیل. همچنین از جمله معضلاتی مهم در کشور این است که فروشنده و تولیدکننده با هم ارتباط ندارند و فرآوری کننده‌ها و تولیدکنندگان دارویی برخی محصولات مانند اسانس‌ها را از خارج کشور وارد می‌کنند.

آیا برنامه‌ای برای آمایش سرزمین جهت کشت گیاهان دارویی دارید؟

آمایش سرزمین به این صورت است که یک نگاهی به گیاهان دارویی بومی کشت شده در هر استان و شهری و همچنین گیاهان مرتعی هر منطقه‌ای داشته باشیم. ما تقریباً این پایش را با کمک ستادهای استانی انجام داده‌ایم و با کمک رایزنی قوی کمیته تولیدمان که در موسسه جنگل‌ها و مرتع کشور در حال انجام فعالیت است، این آمایش را پیگیری و در حال قطب‌بندی در کشور هستیم. در سال آینده باید تمام دانشگاه‌ها و مراکزتحقیقاتی بر حسب قطب‌بندی‌های کشور آموزش‌های لازم را صورت دهند و همچنین حمایت از آن‌ها صورت خواهد گرفت. البته این صحبت من به این معنی نیست که اجازه کشت سایر گیاهان دارویی داده نخواهد شد. محققان می‌توانند در زمینه‌های مختلف تحقیقات داشته باشند اما حمایت یارانه‌ای یا حمایت تحقیقاتی در حال حاضر بر روی آن‌ها نداریم و اگر تأمین اعتبار بشود، آن‌ها را هم پشتیبانی خواهیم کرد.

در چه مناطقی از کشور گیاهان دارویی را جایگزین گندم و جو دیم کرده‌اید؟

کشاورز ما یک کشاورز هوشمند است. با توجه به ترویج و آموزش‌ها و تبلیغاتی که صورت داده‌ایم، کشاورز هم تمام محصولات را پایش کرده و متوجه شده که با آب کمتر می‌تواند درآمد زیادتری از گیاهان دارویی نسبت به گیاهان جو و گندم بدست آورد. لذا در برخی استان‌ها این اتفاق افتاده است مثل استان لرستان که امسال به‌عنوان پایلوت گیاهان دارویی موسیر، کرفس کوهی و گل محمدی مطرح شده است و امیدوار هستیم که ما با استفاده از کشت گیاهان دارویی تلفیقی که حتی گندم و جو هم می‌تواند در آن رشد کند، بتوانیم هم نیاز غذایی خود را تأمین کرده و هم ارزش‌افزوده زمین را بالاتر ببریم.

برای توسعه صنعت فرآوری گیاهان دارویی در شهرهای مختلف چه کمبودها و نیازهایی را می‌بینید؟

ما در کشورمان نخبگان و محققان بسیار خوبی داریم و از دستگاه‌های خوبی هم برخورداریم اما آنچه باعث ناتوانی این همه افراد شده است عدم هماهنگی و اطلاع‌رسانی و همچنین عدم همکاری افراد در این حوزه هست. برای مثال یک کارخانه با بهترین تجهیزات با کارایی بیست درصد کار می‌کند و این نشان می‌دهد بخش‌های تولید ما با آن کارخانه آشنا نیستند و یا ما بهترین محققان را داریم که می‌توانند در طراحی بهترین دستگاه‌ها، تولید بهترین ارقام و یا بهینه‌سازی فرآیندها نقش داشته باشند ولی متأسفانه عدم ارتباط در بین افراد با هم در هر استان بزرگترین معضل به شما می‌آید. از طرفی استفاده از ارز ۳۸۰۰ تومانی و حقوق گمرکی ۵ درصد در مورد بسیاری از محصولات وارداتی گیاهان دارویی موجب شده تا عمده مشکلات در توسعه کشت و آشفتگی بازار گیاهان دارویی در داخل را سبب شود. بنابراین ما امیدوار هستیم با بالا رفتن قیمت ارز و بالا بردن حقوق گمرکی که امسال در نظر گرفته‌ایم، کشت و کار این گیاهان دارویی تحت تأثیر واردات قرار نگیرد و بشدت از گیاهان دارویی حفاظت و حمایت کنیم.

برای اشتغال‌زایی جوانان فارغ‌التحصیل رشته کشاورزی و گیاهان دارویی چه برنامه‌ای در نظر گرفته‌اید؟

برای اشتغال‌زایی جوانان و دانشجویان، دولت بیشتر تسهیل‌کننده است. به این صورت است که با ایجاد کلاس‌های آموزشی و معرفی گیاهان دارویی که دارای مزیت اقتصادی هستند، آن‌ها را مطلع ساخته و یا با ارائه تسهیلات به این دانش‌آموختگان و حتی واگذاری اراضی ملی به آن‌ها با توجه به اولویتی که دراین‌باره قرار داده‌ایم، به آن‌ها کمک کنیم. مهم‌ترین چیز این است که دانش‌آموخته‌های ما بایستی در دانشگاه‌ها چنان آموزش‌دیده باشند که وقتی به عرصه بیرون دانشگاه وارد می شوند بتوانند به یک کارآفرین برتر تبدیل شوند. همچنین عملی کردن ایده‌هایشان در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان هم می‌تواند یک حرکت حمایتی باشد که با فراهم کردن اعتبارات خاصی برای آن‌ها می‌توان این مسیر را هموارتر کرد. البته ما باید فرآیندهایی را طراحی کنیم که فارغ‌التحصیلان و حتی کشاورزان بتوانند وام‌ها را آسان‌تر دریافت کنند.

جهادکشاورزی برای توسعه کشت گیاهان دارویی چه خدماتی به کشاورزان اعم از مشاوره و … ارائه می‌دهد؟ آیا جهادکشاورزی برنامه‌ای برای خرید تضمینی محصول از کشاورز دارد؟

ما در سال جاری برای هر استان و هر قطبی کلاس‌های آموزشی ویژه‌ای را طراحی کرده‌ایم و سعی داریم ترویج به گونه‌ای باشد که منطبق با سیاست‌های مرکز و بر اساس قطب‌بندی در کشور اتفاق بیفتد. در زمینه تسهیلات نیز ما بر اساس این قطب‌بندی به گیاهان در اولویت، یارانه­ی نهال، بذر و نشا خواهیم داد. حتی امیدواریم بر اساس اعتباراتی که خواهیم گرفت در زمینه حاصلخیزی خاک هم یارانه‌هایی به کشاورزان اختصاص دهیم. همان‌طور که مستحضرید در زمینه تسهیلات و وام‌ها بر اساس سامانه کارا بدون محدودیت در روستاها وام ۶ درصد اختصاص داده‌ایم و امسال هم تسهیلات بسیار خاصی در نظر گرفته ایم تا در اختیار تولیدکنندگان عزیز قرار بدهیم. در زمینه خرید محصول هم با توجه به اینکه ما واردات را ممنوع کرده‌ایم و بر کشاورزی مبتنی بر قرارداد اطلاع‌رسانی و پافشاری می‌کنیم که بر اساس آن بایستی تمام خریداران عمده و صادرکنندگان در آن همکاری داشته باشند و امیدوارم که مشکلی در خرید محصول نداشته باشیم. همچنین برای اینکه از ضرر کشاورز جلوگیری شود، کمیته‌هایی را تشکیل داده‌ایم که در این کمیته‌ها در حال پایش اطلاعات هستیم تا برای هر محصولی، قیمت تضمینی گیاهان را مشخص کرده و قرار شده بالاتر از آن حد کشاورزان محصولات را به فروش نرسانند. همچنین با سازمان‌های تعاون روستایی در حال تعامل هستیم تا بعضی از این محصولات را به‌طور تضمینی خرید کنند مانند زعفران که در سال گذشته به این شکل اتفاق افتاده است.

و حرف آخر…

انشاءا.. دست در دست هم دهیم و با همکاری یکدیگر و با این نظر که منافع ملی ما بایستی ارتقا پیدا کنند، با ترویج گیاهان دارویی و حمایت در تولید و مصرف کالای ایرانی بتوانیم گیاهان دارویی کشور را حفظ کرده و از تولیدکننده‌ها حمایت و اشتغال را برای فرزندان این سرزمین فراهم کنیم.