×

منوی بالا

منوی اصلی

دسترسی سریع

اخبار سایت

آخرین اخبار

امروز : سه شنبه, ۲۹ اسفند , ۱۴۰۲  .::.  اخبار منتشر شده : 0 خبر
راهکارهای توسعه داروسازی سنتی در کشور

مصاحبه با آقای دکتر عبدالعلی محقق زاده

استاد دانشکده داروسازی و رییس مرکز رشد فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی شیراز

 

به نقل از مستند مکتوب چهارمین جشنواره ملی گیاهان دارویی، فرآورده های طبیعی و طب ایرانی- ۲۱الی ۲۴ آبان ماه ۱۳۹۷

(به کوشش تیم پژوهشی شبکه خبری گیاهان دارویی- شرکت سیمرغ سبز امید)

برای دریافت این مستند روی دکمه دانلود کلیک کنید

دانلود

 

 

با سلام. لطفا خود را معرفی فرموده و خلاصه ای از سوابق علمی و تحقیقاتی­تان را ذکر نمایید.

عبدالعلی محقق زاده متولد سال ۱۳۴۷ در شهر کازرون، دانش آموخته داروسازی (سال ۱۳۷۲ از دانشکده داروسازی کرمان) و تخصص فارماکوگنوزی (سال ۱۳۷۹ از دانشکده داروسازی اصفهان) و فوق تخصص کشت سلول های گیاهان دارویی (سال ۱۳۸۰ از دانشگاه هاینریش هاین شهر دوسلدورف آلمان)، عضو هیات علمی دانشکده داروسازی (از سال ۱۳۸۰) و رییس مرکز رشد فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی شیراز هستم. در انتشار بیش از صد مقاله و چندین کتاب در زمینه های مرتبط با گیاهان دارویی در این سال ها مشارکت داشته ام.

در زمینه گیاه درمانی شاگرد اساتید دکتر صمصام شریعت و دکتر معطر، در زمینه جداسازی و آنالیز ترکیبات طبیعی شاگرد اساتید دکتر افشاری­پور، دکتر قنادی، دکتر سجادی، دکتر قاسمی دهکردی، دکتر مصدق و دکتر اشمیت، در زمینه کشت سلولی شاگرد استاد دکتر اصغری، پرفسور آلفرمن و البته استاد همیشگی ام در حیطه های مختلف دکتر محمدرضا شمس اردکانی بوده ام. در رابطه با طب سنتی  از محضر استاد دکتر ناصری، دکتر کریمی و دکتر رضایی زاده و سایر همکاران استفاده کرده ام.

 

لطفا توضیحاتی در مورد وضعیت تحقیقاتی و تولیدی داروسازی در کشور و مقایسه جایگاه ایران با سایر کشورها در دنیا ارائه بفرمایید.

البته ترسیم وضعیت داروسازی در کشور را بایستی بر اساس یک مطالعه دقیق بیان نمود، اما بر اساس یک نگاه کلی وضعیت تحقیق در دانشکده های داروسازی و مراکز تحقیقاتی مرتبط با آنها در بین بالاترین کیفیت های تحقیق در علوم پزشکی در کشور قرار دارد و گواه آن گزارشات علم سنجی بین المللی است. در زمینه تولید، طبق الگویی قدیمی و از ابتدا کارخانجات ایران به صورت تحت لیسانس شرکت های بزرگ طراحی شده اند و با وجود تلاش های بسیار، تا رسیدن به کارخانجات پیشرو بزرگ دنیا که ده ها دانش آموخته تخصص های مختلف داروسازی را در توسعه دارو بکار می گیرند، فاصله وجود دارد. شاید به همین دلیل است که کارخانجات دارویی علی رغم تولید داروهای ارزشمند مورد نیاز کشور بسیار نسبت به نوسانات سیاسی بین المللی آسیب پذیرند. البته صنایع دارویی فراورده های طبیعی بشرط تامین ماده اولیه از داخل دارای وضعیت بهتری هستند. شاید در این فرصت شرکت های دانش بنیان کوچک و چابک دارویی بتوانند با بکارگیری دانش بومی دانشگاهی و بدون نیاز به هزینه­کردهای  فراوان، چشم انداز جدیدی را ارایه نمایند.

 

نقاط قوت و ضعف داروسازی بخصوص در زمینه داروسازی گیاهی و سنتی در ایران چه مواردی هستند؟

بطور کلی فرصت هایی که در زمینه ساخت داروهای گیاهی و سنتی وجود دارد عبارتند از:

  • ابلاغ سیاست های کلان نظام در بحث طب سنتی (بند ۱۲) توسط مقام معظم رهبری
  • وجود متخصصان فارماکوگنوزی و بکارگیری دانش کنترل مواد اولیه و فراورده نهایی با روش های طیف سنجی
  • وجود متخصصان داروسازی سنتی و امکان استفاده از متون سنتی برای دستیابی به شیوه صحیح ساخت
  • وجود طبیبان متخصص ایرانی سنتی برای تشخیص و تجویز داروهای مربوطه
  • آگاهی بخشی از جامعه پزشکی نسبت به طب سنتی و تجویز داروهای طبیعی ایرانی و بین المللی
  • انجام کارآزمایی های بالینی داروهای طبیعی و سنتی
  • وجود تنوع آب و هوایی و امکان تولید ماده اولیه مورد نیاز تولید فراورده های طبیعی توسط متخصصان مربوطه در داخل کشور

همچنین با وجود فرصت های ذکر شده، به نظر می رسد چالش های زیر همچنان وجود دارد:

  • گرانی قیمت فراورده های سنتی و طبیعی با توجه به رسالت مردمی بودن طب سنتی ایرانی
  • عدم وجود دارونامه رسمی فراورده های طبیعی و سنتی
  • واردات ماده اولیه طبیعی و سنتی
  • عدم هم­افزایی کافی و تشکیل شبکه تولید، فراوری، ساخت و تجویز فراورده های سنتی و طبیعی توسط متخصصان کشاورزی، فراوری، فارماکوگنوزی، داروسازی سنتی و طب سنتی

 

تعریفی از دو رشته تخصصی داروسازی که مرتبط با گیاهان دارویی هستند (فارماکوگنوزی و داروسازی سنتی) بفرمایید و تفاوت ها و شباهت های این دو رشته را در چه چیزی می بینید؟

مفهوم لغوی واژه فارماکوگنوزی معرفت شناسی دارو است و آنچه که امروزه در دوران تحصیل تاکید شده  و بیشتر از دانش آموخته این رشته خواسته می شود جداسازی، شناسایی و تعیین مقدار، و بررسی آثار بیولوژیک ترکیبات طبیعی است. هر چند که دانش آموختگان فراخور علاقه به تولید و بررسی متابولیت های ثانویه در کشت های درون شیشه ای گیاهان دارویی و طب سنتی نیز می پردازند.

در داروسازی سنتی که حیطه نوینی است و در از درون فارماکوگنوزی، طب سنتی و داروسازی صنعتی شکل گرفته است، به مطالعه متون طب ایرانی به زبان فارسی یا عربی پرداخته شده و تلاش می شود داروهای ایمن و موثری برای تشخیص های کل نگر طب ایرانی فراهم شود. در نتیجه علی رغم اینکه موضوع هر دو حیطه مواد طبیعی است، در داروسازی سنتی ورود به ترکیبات خالص و داروهای حاصل از آن نمی شود و عموما پایه های داروها غیرالکلی بوده و کمتر فراکشنه نمودن مطرح بوده و داروهای چند جزیی مرسوم است.

 

در داروسازی سنتی، روش های تولید و آماده سازی دارو از چه منابعی استخراج می شود؟

در داروسازی سنتی از شیوه های سنتی از کتب مفردات و قرابادین ها برای ساخت دارو الگو گرفته شده و به روش های دستگاهی و در اشل کوچک و یا متوسط با رعایت کنترل های مختلف فیزیکوشیمیایی و میکروبی فرایند تعریف می شود.

 

آیا اشکال دارویی در داروسازی سنتی مثل داروهای فیتوتراپی یا داروهای شیمیایی قابلیت تولید صنعتی و انبوه دارند؟

بله بر اساس آنچه که در بالا ذکر شد فرایند تولید را می توان طراحی نمود هر چند که فراخور شیوه تولید، فراورده می تواند مشابه با فراورده های غذایی، مکمل، داروغذاها و داروهای گیاهی و با بکارگیری تجهیزات مربوطه تهیه شود.

 

آیا در ایران در حال حاضر تولید داروی سنتی به معنای واقعی آن داریم؟

هر چند که فرایند تولید داروهای سنتی برای سیستم دارویی کشور جدید می باشد و تولیدکنندگان مشخص نیست به چه شیوه ای فراورده ها را بصورت تکرارپذیر تولید می کنند و در نتیجه فضای تولید این فراورده ها آشفته بنظر می رسد اما با ورود متخصصانی داروساز، تدریجا الگوی صحیح و تکرارپذیر پیش گرفته می شود. بایستی دقت نمود که استفاده فوری و بدون امروزی نمودن مواد اولیه و شیوه های ساخت داروهای سنتی بر اساس الگوهای داروسازی امروزی، قابل استفاده در کارگاه ها و کارخانجات داروسازی نیست. زیرا  در سنت عموما داروها برای تعداد اندک بیمار و مدت زمان کوتاه تهیه می شده است و مانند امروز نیاز به مطالعه پایداری دارو برای مصرف در مسافت هایی بسیار دور از محل تولید موضوعیت نداشته است. و همچنین برای مثال  موضوع آلودگی به فلزات سنگین و حشره کش ها مطرح نبوده است.

 

وزارت بهداشت در سال­های اخیر قانون تولید فرآورده های طب سنتی ایران را تصویب و به برخی محصولات در این زمینه مجوز تولید داده است. آیا شما این فرآورده های طب سنتی را شامل داروی سنتی که قابلیت تجویز توسط پزشک متخصص طب ایرانی داشته باشد، می دانید؟

چند اصل برای داروی سنتی وجود دارد: اول اینکه دارو بر اساس سنت فرموله و ساخته شده باشد، دوم اینکه اثر بخشی دارو به شیوه کل نگر طب سنتی یا بررسی بالینی امروزی تایید شده باشد، سوم اینکه ایمنی دارو و عدم عوارض دارو نیز بر اساس اطلاعات سنت و دانش امروزی مشخص باشد. طبیعتا در مواردی این موضوعات رعایت شده باشد، دارو قابل تجویز است.

 

مهمترین راهکارهای توسعه داروسازی سنتی در کشور را چه می دانید؟

  • در حیطه نیروی انسانی، تربیت نیروهای کارآمد در مقاطع تحصیلی مختلف و برای منظورهای مختلف از جمله فرمولاسیون، تولید، مسولیت فنی و پژوهش بایستی مورد نظر باشد.
  • از نظر  مورد مواد اولیه، بایستی مواد طبیعی ارگانیک و حتی الامکان تولید داخل و با تاریخ مصرف معین فراهم شود.
  • بیمه شدن داروها و فراورده هایی که استاندارد های سنت و امروزه را بصورت توام دارند، لازم است انجام شود.
  • تحقیقات جامع در حوزه های اثربخشی و ایمنی دارو و نیز تدارک اشکال امروزی از فراورده های سنتی بایستی انجام شود.
  • طراحی مطالعات کارآزمایی بالینی بر اساس الگوی کل نگر طب سنتی لازم است انجام شود.
  • تدوین کتاب دارویی استاندارد ملی داروهای سنتی صورت گیرد.

 

در حال حاضر برخی داروهای سنتی که از هند و پاکستان وارد کشور می شوند، در برخی عطاری­ها و داروخانه ها به فروش می رسند. آیا اطلاعاتی درباره اصالت، سلامت و اثرگذاری این داروها وجود دارد؟

در مورد اثر بخشی یا ایمنی داروهای وارداتی نمی توانم اظهار نظر کنم  و بایستی بعد از بررسی علمی اظهارنظر شود. بطور کلی هدف از تهیه داروهای سنتی ایرانی بایستی تهیه داروهایی ایمن، موثر و البته ارزان قیمت باشد و با توجه به بدل های ایرانی ارزشمندی که در مورد مواد اولیه غیرایرانی در کتب سنتی داروسازی ایرانی وجود دارد، بایستی به سمت داروهای کاملا ایرانی قدم برداشت.

 

یکی از موضوعات مهم در بحث داروسازی سنتی، تطبیق نام های کهن گیاهان دارویی با نام­های امروزی و شناخت گونه دقیق مد نظر نویسنده منابع طب سنتی است. راهکار جلوگیری از بروز اشتباهات در این زمینه چیست؟

برخی از پیشنهادها برای شناسایی، مطابقت نام و حصول اطمینان از اصالت ماده اولیه عبارتند از:

  • استفاده از اطلاعات گیاهشناسی که در برخی کتب دارویی و در سنت موجود است. مانند کتاب های الحشایش دیوسکوریدس، مخزن الادویه، مفردات ابن بیطار و سایر
  • استفاده از اطلاعات نمونه های موجود در عطاری های اصیل و اجدادی ایرانی
  • استفاده جدی از متخصصان سیستماتیک گیاهی
  • تدارک کلکسیون مرجع ملی مواد اولیه و داروهای مرکب سنت ایرانی
  • کاشت گیاهان دارویی به میزان لازم مورد نیاز

 

در برخی فرمول­های داروهای سنتی ایران، گیاهانی ذکر شده اند که یا بسیار کمیاب هستند و یا ایرانی نیستند و شاید از نظر تولید نیز صرفه اقتصادی نداشته باشند. آیا تحقیقاتی در رابطه با اصلاح فرمولاسیون داروهای سنتی در کشور انجام می شود؟

در فرمولاسیون های داروهای سنتی ایرانی بایستی از بکار بردن مواد حیوانی و مواد معدنی تا حد امکان اجتناب نمود. همچنین موادی که سمیت آنها امروزه گزارش  شده است و یا ماهیت نامعلومی دارد را بایستی با سایر مواد طبیعی جایگزین نمود. البته توضیحات ارزشمندی در رابطه با داروهای بدل یا جایگزین در متون آمده که قابل استفاده است و می توان از مواد اولیه ایمن و جایگزین در دسترس در ایران، بجای مواد اولیه فوق استفاده نمود.

 

یک موضوعی که درباره استفاده از داروهای سنتی بر اساس منابع کهن طبی مطرح است، موضوع تغییر آب و هوا، تغییر مزاج انسان­ها، تغییر نوع و شیوه تغذیه و … است. داروسازی سنتی امروزی چه راهکارهایی برای این موضوع دارد؟

در مورد تغییر مزاج انسان­ها یا تغییر تغذیه در طی تاریخ اینجانب نمی توانم اظهارنظر  کنم اما حتما آب و هوا بر ماهیت دارو موثر است، کما اینکه در سنت هم با توجه به منشا ماده دارویی در مورد خواص آن اظهار نظر شده است. موضوع اساسی همانگونه که عرض شد بررسی کارایی مفردات و داروهای ترکیبی در مطالعات مختلف بالینی و البته بر اساس الگوی کل نگر طب ایرانی است.

 

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.