آشنایی با قارچ های دارویی ایران و جهان

مصاحبه با دکتر ولی اله مهدیزاده، پژوهشگر و تولیدکننده قارچهای دارویی

.

به نقل از مستند ویژه سومین جشنواره گیاهان دارویی، فرآورده های طبیعی و طب سنتی ایران – ۱۵ تا ۱۸ شهریورماه ۱۳۹۵ (به کوشش تیم پژوهشی شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی)

(توجه: متن کامل این مقاله در فایل مستند موجود می باشد. با کلیک نمودن بر روی گزینه بالا می توانید آن را دانلود نمایید.)

.

لطفا بیوگرافی از خودتان ارائه نمایید و بفرمایید تاکنون در زمینه قارچ‌های دارویی چه فعالیت‌های علمی و عملی داشته اید؟

ولی‌اله مهدیزاده هستم، دارای مدرک دکتری قارچ شناسی از دانشگاه تربیت مدرس تهران. فعالیت‌هایی که طی چند سال اخیر در ارتباط با قارچ‌های دارویی و خوراکی داشتم شامل تولید آزمایشگاهی و نیمه صنعتی قارچ‌های دارویی متعدد مهم از جنس‌هایGanoderma ، Lentinulla، Agaricus، Psilocybe، Pleorotus در گروه قارچ شناسی دانشگاه تربیت مدرس و همچنین سایر مراکز تولیدی قارچ کشور، تولید بذر انواع گونه‌های قارچ دارویی و خوراکی، همکاری با یکی از مهمترین مراکز تحقیقاتی قارچ خوراکی فرانسه (INRA)، جمع آوری، شناسایی و کشت آزمایشگاهی قارچ‌های دارویی و خوراکی متعدد از مناطق مختلف ایران و راه اندازی وبسایت قارچ ایران زمین (www.IranZaminMushroom.ir) می‌باشد.

لطفا تاریخچه تولید و مصرف قارچ‌های دارویی در جهان و ایران را بیان نمایید؟

استفاده از قارچ‌ها در طب سنتی به دوره نئولیتیک (Neolithic age) بر‌ می‌گردد. برای هزاران سال قارچ‌ها از نظر دارویی و خوراکی بودن مورد توجه بشر بودند. تحقیقات معاصر مستنداتی از دانش باستانی استفاده از قارچ‌های دارویی ارایه کرده است. طب سنتی شرقی به اهمیت چندین گونه قارچ کلاهک دار به نام‌های رِیشی (Reishi) یا لینگ ژی (Ling Zhi) با نام علمی Ganoderma lucidum (W.Curt.:Fr.) P. Karst. و قارچ شی­تاکه (Shiitake) با نام علمی Lentinulla edodes (Berk.) Singer تاکید کرده است. قارچ‌ها نقش مهمی در درمان مردمان روستایی کشورهای اروپای شرقی داشتند. مهمترین گونه‌ها در این کشورها قارچ‌های چاگا (Chaga) با نام عملیInonotus obliquus (Pers.:Fr.) Pilát، قارچ Wood Conk یا Agaricon با نام علمیFomitopsis officinalis (Vill.:Fr.) Bond. et Singer ، قارچ Birch Polypore با نام علمیPiptoporus betulinus (Bull.:Fr.) P. Karst.  و قارچ Tinder Bracket با نام علمی Fomes fomentarius Fr.:Fr‌  می‌باشند (Poder, 2005; Chang and Wasser, 2012). این گونه‌ها برای درمان اختلالات گوارشی، انواع سرطانها، تنگی نفس، شب اداری و … استفاده ‌می‌شده اند. همچنین تاریخچه طولانی استفاده از قارچ‌های کلاهکدار به عنوان داروی شفابخش در آمریکای لاتین (خصوصا برای گونه‌های جنس Psilocybe)، آفریقا، الجزایر و مصر وجود دارد. قارچ مگس (Fly Agaric) با نام علمی Amanita muscaria (L.:Fr.) Pers. در مراسم مذهبی آیین شمنی، بودایی و سلتیک دارای نقش خیلی خاصی بوده است.

قارچ‌های دارویی در چه محصولات و صنایعی کاربرد دارند؟ لطفا چند مثال را ذکر فرمایید.

محققان بیش از ۱۳۰ خاصیت دارویی مانند آنتی تومور، تقویت کننده سیستم ایمنی، آنتی آکسیدان، ضد رادیکال‌های آزاد (Radical Scavenging)، مفید برای قلب و عروق (Cardiovascular)، ضد کلسترول بالا (Anti‑Hypercholesterolemic)، ضد ویروسی، ضد باکتریایی، ضد قارچی، سم زدا، ضد هپاتیت، ضد دیابت و… را به قارچ‌های دارویی نسبت داده‌اند‌ (Ooi and Liu, 1999; Wasser and Weis, 1999; Ikekawa, 2001; Wasser, 2002a; Wasser, 2002b; Sullivan et al., 2006; Zhang et al., 2007; Wasser, 2010, 2014). تعداد زیادی از مواد فعال زیستی با اثرات تقویت کنندگی سیستم ایمنی اخیرا از قارچ‌ها جدا شده‌اند‌. این ترکیبات شامل پلی‌ساکاریدهای ساده، پلی‌ساکاریدهای دارای وزن مولکولی بالا، پلی‌ساکاریدهای متصل به پروتئین‌، گلیکو پروتئین (لکتین‌ها) و پروتئین‌های قارچی تقویت کننده سیستم ایمنی ‌می‌باشند. تعداد زیادی و نه همه قارچها، حاوی پلی‌ساکارید‌های بیولوژیکی فعال هستند که دارای خصوصیات ضد سرطانی و تحریک کننده سیستم ایمنی بدن می باشند. تقریبا همه خانواده‌های تاکسونومیکی قارچ‌ها دارای گونه‌هایی هستند که دارای چنین ترکیبات بیولوژیک فعالی می باشند. بررسی ها نشان ‌می‌دهد که ۶۰۰ گونه از ۳۶ خانواده قارچی حاوی ترکیبات ضد سرطانی یا تقویت کننده سیستم ایمنی هستند.

اندام بارده و کشت میسلیومی و کشت مایع این قارچ‌ها منابعی از ترکیبات فعال زیستی آنها هستند. عمده این ترکیبات (۳/۷۷ درصد)  از اندام بارده به کمک آب گرم یا به وسیله آب گرم به همراه اتانول در دماهای مختلف استخراج‌ می‌شود.  بخش دیگر این ترکیبات (۸/۲۰ درصد) از میسلیوم کشت شده، و بخش سوم (دو درصد) از محیط کشت‌های مایع بدست‌ می‌آید. تاکنون، مشخص شده است که تنها دو قارچ دارویی معمول Ganoderma lucidum و Agaricus subrufescens (A. blazei) دارای پلی‌ساکاریدهای فعال زیستی مشتق شده از هر سه منبع (اندام بارده، میسلیوم و عصاره محیط کشت) هستند. اگرچه پلی‌ساکارید‌های فعال زیستی در میان انواع قارچ‌های کلاهک دار وجود دارند، گونه‌های مختلف‌ می‌توانند پلی‌ساکاریدهایی با اثرات متفاوت تولید کنند. علاوه بر این، منشأ مختلف (اندام بارده، میسلیوم، رشد مایع) پلی‌ساکاریدهای جدا شده از استرین‌های مشابه‌ می‌تواند دارای ساختار‌ها و عملکردهای شیمیایی نسبتا متفاوتی باشد. برای مثال، پلی‌ساکارید‌های جدا شده از قارچ Agaricus blazei عمدتا بتا-گلوکان در اندام بارده، کلوکومانان در میسلیوم، و ماننان در عصاره است.

و …