ترجمه جدید کتاب “قانون در طب” شیخ الرئیس ابوعلی سینا توسط شرکت داروسازی باریج اسانس در سال ۱۳۸۷ منتشر شده است و آقای دکتر علیرضا مسعودی مترجم و تصحیح کننده آن می باشد.

در نخستین صفحه این کتاب دیباچه ای را که مدیر عامل محترم باریج اسانس بر این کتاب نوشته اند را می خوانیم:
به نام ایزد یکتا
گستره‌ای از جهان را که ایران نام نهاده‌اند، سهمی بسزا در پیدایش و پیشبرد تمدن بشری داشته است. مردم این سرزمین شاید اولین یکتاپرستانی باشند که پذیرای علم و نوآوری بوده‌اند. دانشگاه جندی‌شاپور که پیش از اسلام محل تلاقی طب شرق و غرب بوده و سالیان سال محل تحصیل مشتاقان دانش بوده است نمونه‌ای بارز بر این مدعاست. سپس این علم‌خواهی در پرتو تعالیم پیامبران الهی در طول زمان ادامه یافت تا با ظهور پیامبر خاتم و در سایۀ رهنمودهای حیات‌بخش اسلام و هدایت پیامبر و پیشوایان معصوم (علیهم‌السلام) شکوفا گشت و موجب پیدایش تمدنی عظیم و غرورآفرین گردید و چه زیبا در شأن ایرانیان فرمود: «اگر علم و دانش آویخته به ثریا باشد، هر آینه مردانی از فارس (ایرانیان) آن را فرا گرفته و به دست می‌آورند». در ساخت این سرمایۀ گرانبها ستارگانی پرفروغ نقش داشته‌اند که بی‌شک یکی از نامورترین ایشان، فیلسوف سترگ جهان اسلام «ابن‌سینـا» است و قانون کتاب گران‌سنگ این دانشمند بزرگ مدت پانصد سال در دانشگاه‌های پزشکی اروپا به عنوان کتاب درسی برای دانشجویان پزشکی تدریس می‌شده است و پس از اختراع چاپ در تیراژی بالا مکرر ترجمه و چاپ شده و مورد توجه و استفاده قرار گرفته است و اکنون نیز یکی از کتابهای مرجع و با اهمیت در طب طبیعی است و این کتاب بزرگ نیاز بسیار به ترجمه‌ای دقیق و عمیق داشت که بحمدا… این مهم توسط جناب آقای مسعودی صورت گرفت که علاوه بر تدریس متون طبی و تخصصی در این زمینه، در ادبیات عرب هم توانا هستند و متن عربی قانون توسط این محقق ارجمند به زیور اعراب‌گذاری، آراسته گردید. شرکت داروسازی باریـج‌اسـانس که همواره توجه به پژوهش و تحقیق را سرلوحۀ فعالیت و پیشرفت خود قرار داده است، با مسرت بسیار اقدام به چاپ این اثر ارزشمند نموده و آنرا به همۀ کسانی که قلبشان عاشقانه برای پیشرفت و اعتلای ایران می‌تپد، تقدیم می‌دارد.

.

فهرست مطالب این کتاب عبارتند از:

پیشگفتار

تصحیح نسخه قانون

نسخ مورد استفاده از قانون

منابع فرعی در تصحیح قانون

اشاره به افتادگی از نسخه قانون

شیوه تصحیح نسخه قانون

منابع فرعی در ترجمه و فهم قانون

استفاده از پاورقی و پرانتز برای توضیح متن قانون

جایگاه تشریح اعضای بدن در طب

تشریح و ریشه اختلافات آن

نقدی بر ترجمه قانون

متن عربی

مقدمه

 

کتاب اول: کلّیات علم طبّ

فن اوّل از کتاب اوّل: تعریف علم طب و موضوعات آن از امور طبیعی

این فن مشتمل بر شش آموزش است

آموزش اوّل: درتعریف علم طب و موضوعات آن

 

فصل اول: تعریف علم طب

اشکال به تعریف علم طب

 

فصل دوم: موضوعات علم طب

اسباب چهارگانه

سبب مادی

سبب فاعلی

سبب صوری

سبب غایی

بخش نظری

بخش عملی

آموزش دوم: ارکان و آن یک فصل است

فصل: ارکان

آموزش سوم: مزاج‎ها و آن شامل سه فصل است

فصل اول: تعریف مزاج

«اعتبارات هشتگانه مزاج»

اعتدال مزاج بین اعضای بدن

مزاج داروها

مزاج‏های ساده و مادی

چگونگی پیدایش بیماری با سوء مزاج مادی

فصل دوم: مزاج اعضا

گرم‏ترین اعضای بدن

سردترین اعضای بدن

مرطوب‏ترین اعضای بدن

خشک‏ترین اعضای بدن

فصل سوم: مزاج‎های سن و جنسیت

اختلاف طبیبان درباره مزاج کودک و جوان

نظریه جالینوس در این باره

تفاوت جنسیت در نوع مزاج

آموزش چهارم: اخلاط

و آن دو فصل است

فصل اوّل: ماهیت خلط و اقسام آن

رطوبت‎های موجود در بدن

اصناف رطوبت‎های ثانوی و غیر زاید

اجناس چهارگانه اخلاط

خون:

بلغم:

صفراء:

صفرای غیر طبیعی

سوداء

سودای غیر طبیعی

فصل دوم: چگونگی به وجود آمدن خلط‎ها در بدن

اسباب چهارگانه تولید خلط در بدن

خلط خون

خلط صفراء

خلط بلغم

خلط سوداء

دلایل افزایش سوداء در بدن

علایم افتراقی برای تشخیص مزاج سوداوی

فضولات و مواد دفعی گوارش

استفراغ صاحبان اخلاط رقیق

اسباب تحریک اخلاط در بدن

نقش تخیلات در تحریک اخلاط

آموزش پنجم: در یک فصل و پنج گفتار

فصل اول: حقیقت عضو و اقسام آن

فهرست اعضای مفرد بدن

فواید وجود غشا‎ها در بدن

تقسیم دیگری برای اعضای بدن

تقسیم اعضای بدن

تقسیمی از جالینوس

تقسیم اعضا به اعتبار ماده

نقش خون ایام عادت در جنین

تفاوت اعضای منوی و اعضای دموی

تقسیم اعضا به اعتبار مبدأ عصب

منشأ رویش پرده‏های احشایی

اعضای لیفی بدن و چگونگی حرکت آنها

تقسیم اعضای عصب‎گونه بدن

آخرین تقسیم درباره اعضای بدن

فایده:

 

گفتار نخست: استخوان‎ها

و آن شامل سی فصل می‏باشد

فصل اول: گفتاری عمومی درباره استخوان‎ها و بندگاه‏ها

تقسیم استخوان‎ها به مجوّف و مصمت

مفاصل و اقسام آن

استخوان‎های جناغ

فصل دوم: تشریح کاسه سر

درزهای کاسه سر

اشکال غیر طبیعی سر

فصل سوم: تشریح استخوان‎های زیرین کاسه سر

فصل چهارم: تشریح استخوان‎های فک و بینی

بینی و منافع آن

ترکیب استخوان‎های بینی

فصل پنجم: تشریح دندان‎ها

فصل ششم: فایده پشت

فصل هفتم: تشریح مهره‎ها

فصل هشتم: فایده گردن و تشریح استخوان‎های آن

مفاصل گردن

ویژگی مهره اول گردن

ویژگی مهره دوم گردن

فصل نهم: تشریح مهره‏های سینه

فصل دهم: تشریح مهره‎های کمر

فصل یازدهم: تشریح مهره‏های خاجی

فصل دوازدهم: تشریح مهره‏های دنبالچه

فصل سیزدهم گفتار پایانی: فایده پشت

فصل چهاردهم: تشریح دنده‏ها

فصل پانزدهم: تشریح استخوان جناغ

فصل شانزدهم: تشریح استخوان ترقوه

فصل هفدهم: تشریح استخوان کتف

فصل هجدهم: تشریح بازو

فصل نوزدهم: تشریح ساعد

فصل بیستم: تشریح مفصل آرنج

فصل بیست و یکم: تشریح مچ

فصل بیست و دوم: تشریح کف دست

فصل بیست و سوم: تشریح انگشتان

فصل بیست و چهارم: فایده ناخن

فصل بیست و پنجم: تشریح استخوان شرمگاه

فصل بیست و ششم: گفتاری مختصر در فایده پا

فصل بیست و هفتم: تشریح استخوان ران

فصل بیست و هشتم: تشریح استخوان ساق

فصل بیست و نهم: تشریح مفصل زانو

فصل سی‏ام: تشریح استخوان گام

 

گفتار دوم درباره ماهیچه‎ها

آن شامل سی فصل می‏باشد:

فصل اول: گفتاری کلی در تشریح عصب، ماهیچه‎ها، وتر و رباط

فصل دوم: تشریح ماهیچه‎های صورت

فصل سوم: تشریح ماهیچه‎های پیشانی

فصل چهارم: تشریح ماهیچه‎های کره چشم

فصل پنجم: تشریح ماهیچه‎های پلک

فصل ششم: تشریح ماهیچه‎های گونه

فصل هفتم: تشریح ماهیچه‎های لب

فصل هشتم: تشریح ماهیچه‎های بینی

فصل نهم: تشریح ماهیچه‎های فک تحتانی

ماهیچه‎های بستن دهان

ماهیچه‎های بازکننده دهان

ماهیچه‎های جونده

فصل دهم: تشریح ماهیچه‎های سر

ماهیچه وارونه کننده سر به جلو

ماهیچه وارونه‎کننده سر و گردن به جلو

ماهیچه برگرداننده سر به عقب

ماهیچه برگرداننده سر و گردن به سوی عقب

ماهیچه مایل‎کننده سر به چپ و راست

فصل یازدهم: تشریح ماهیچه‎های حنجره

تشریح استخوان لامی

ماهیچه‎های بازکننده حنجره

ماهیچه‎های تنگ‎کننده حنجره

ماهیچه‎های بستن حنجره

فصل دوازدهم: تشریح ماهیچه‎های گلو

فصل سیزدهم: تشریح ماهیچه‎های استخوان لامی

فصل چهاردهم: تشریح ماهیچه‎های زبان

فصل پانزدهم: تشریح ماهیچه‎های گردن

فصل شانزدهم: تشریح ماهیچه‎های سینه

ماهیچه‎های منقبض‎کننده سینه

ماهیچه‎های منقبض‎کننده و منبسط‎کننده سینه

فصل هفدهم: تشریح ماهیچه‎های حرکت بازو

نوع دوم از ماهیچه‎های حرکت بازو

نوع سوم از ماهیچه‎های حرکت بازو

فصل هجدهم: تشریح ماهیچه‎های حرکت ساعد

ماهیچه‎های بازکننده

ماهیچه‎های خم‎کننده

ماهیچه‎های برگرداننده

ماهیچه‎های روگرداننده

فصل نوزدهم: تشریح ماهیچه‎های حرکتی مچ

ماهیچه بازکننده

ماهیچه خم‎کننده

فصل بیستم: تشریح ماهیچه‎های حرکتی انگشتان

ماهیچه‎های بازکننده

ماهیچه‎های خم‎کننده

ماهیچه سوم

ماهیچه‎های استخوان کف

فصل بیست و یکم: تشریح ماهیچه‏های حرکتی پشت

ماهیچه‎های خم‎کننده به جلو

فصل بیست و دوم: تشریح ماهیچه‎های شکم

فصل بیست و سوم: تشریح ماهیچه‎های بیضه‎ها

فصل بیست و چهارم: تشریح ماهیچه‎های مثانه

فصل بیست و پنجم: تشریح ماهیچه‎های آلت تناسلی

فصل بیست و ششم: تشریح ماهیچه‎های مقعد

فصل بیست و هفتم: تشریح ماهیچه‎های حرکتی ران

ماهیچه‎های بازکننده

ماهیچه‎های خم‎کننده

ماهیچه‎های مایل‎کننده به داخل

ماهیچه‎های چرخاننده ران

فصل بیست و هشتم: تشریح ماهیچه‎های حرکتی ساق و زانو

ماهیچه‎های خم‎کننده

فصل بیست و نهم: تشریح ماهیچه‎های مفصل گام

ماهیچه‎های بالا برنده

ماهیچه‎های پایین برنده

فصل سی‎ام: تشریح ماهیچه‎های انگشتان پا

ماهیچه‎های کف پایی

ماهیچه‎های مایل‎کننده

 

گفتار سوم: تشریح عصب‎ها و آن در شش فصل می‏باشد:

فصل اول: گفتاری ویژه درباره عصب

فصل دوم: تشریح عصب مغزی و کانال‎های آن

سبب رویش نیافتن عصب راجعه از نخاع

سبب رویش از زوج ششم

سبب رویش عصب حرکتی زبان از این موضع

فصل سوم: تشریح عصب نخاعی گردن و کانال‎های آن

علت عصب‎رسانی به پرده حاجز از اعصاب گردنی

فصل چهارم: تشریح عصب مهره‏های سینه

فصل پنجم: تشریح عصب مهره‏های کمر

فصل ششم: تشریح عصب خاجی و دنبالچه‏ای

 

گفتار چهارم: تشریح سرخ رگ‎ها و آن پنج فصل می‏باشد:

فصل اول: تعریف سرخ رگ‎ها

فصل دوم: تشریح شریان وریدی

فصل سوم: تشریح شریان بالارو

فصل چهارم: تشریح دو شریان سباتی

فصل پنجم: تشریح شریان پایین‎رو

وضعیت قرار گرفتن شریان‎ها با وریدها

 

گفتار پنجم: وریدها

فصل اول: تعریف وریدها

فصل دوم: تشریح ورید باب

فصل سوم: تشریح ورید اجوف و رشته‎های بالا آمده از آن

وداج ظاهر

وداج غایر

فصل چهارم: تشریح وریدهای دست

فصل پنجم: تشریح ورید اجوف پایین‎رو

آموزش ششم

درباره قوا و افعال

فصل

 

گفتار پیرامون قوا

فصل اول: سخنی کلی پیرامون اجناس نیروها

فصل دوم: نیروهای طبیعی خدمت‏پذیر

توضیح هر یک از این نیروها

فصل سوم: نیروهای طبیعی خدمت‎رسان

چهار کیفیت خدمت‎رسان نیروهای طبیعی

فصل چهارم: نیروهای حیاتی

اثبات نیروی حیاتی و تمایز آن از نیروی نفسانی

تمایز نیروی حیاتی از نیروی طبیعی

نیروی حیاتی اولین نیرو

نظریه طبیبان

فصل پنجم: نیروهای ادراک‎کننده نفسانی

فصل ششم: نیروهای نفسانی حرکتی

فصل آخر: افعال

منابع مورد مطالعه در ترجمه قانون