×

منوی بالا

منوی اصلی

دسترسی سریع

اخبار سایت

آخرین اخبار

امروز : سه شنبه, ۲۰ آذر , ۱۴۰۳  .::.  اخبار منتشر شده : 0 خبر

 

دکتر رضا امیدبیگی و دکتر سید محمد فخر طباطبایی

 

گیاهان دارویی، سرزمینهای کم بهره، اشتغال زایی

 

 رضا امیدبیگی۱ و سیدمحمد فخر طباطبایی۲

 

۱- عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس ۲- عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی، دانشگاه تهران

تهران- تقاطع بزرگراههای شهید چمران و جلال آل احمد، صندوق پستی۳۸۱- ۱۶۴۱۵

 

 

خلاصه

گیاهان دارویی بر خلاف عموم محصولات زراعی و باغی که در اثر تنشهای محیطی لطمه می بینند، مواد موثره آنها می توانند تحت تاثیر تنشهای تنظیم شده و هدفمند محصول شیمیایی افزوده شده و مواد موثره ویژه پیدا کنند که در این صورت بازدهی اقتصادی آنها افزایش خواهد یافت. گیاهان رویشی طبیعت نیز در حالات خاصی این پدیده را نشان می دهند. مثلا، نقاط اکوتونی بلوچستان دارای تنشهای اقلیمی دوره ای خاصی است که موجبات تزاید مواد موثره بعضی از گیاهان دارویی می شود. بیشترین مقدار سیلی مارین و سیلی بین موجود در بذر گیاه ماریتیغال در منطقه پر تنش نور آباد استخراج شد. مراتع کم بهره پشت کوه، شهداد و همچنین خمروت کرمان از مناسب ترین تراکم شیرین بیان، حنا و آنغوزه با کیفیت مناسب مواد موثره درخوردار است. باریجه منطقه نشلج کاشان، عناب بیرجند خراسان، و وشق مناطق کویری یزد از کیفیت بسیار مناسبی برخوردارند. اگرچه مناطق مذکور جزء زمینهای کم بهره کشور هستند ولی با تاکید اساسی روی بازگشتن به استعدادهای طبیعی این گیاهان و با زراعت متابولیتی (Metabolitic agronomy) و استحصال و فراوری مواد موثره آنها بتوان از این زمینها حداکثر بهره برداری را نمود.

واژه های کلیدی: اشتغال زائی، سرزمینهای کم بهره ، کشت گیاهان داروئی

 

 

مقدمه

تنوع و تفرق شگفت انگیز گونه های گیاهی در پهنه دشتها و کوهساران ایران ( حدود دو برابر گونه‌های چندین کشور اروپایی ) سبب شده تا برخی صاحبنظران جهان ایران را به صورت مخزنی از گیاهان دارویی و معطر بدانند. ولی این سخن هرگز به معنای استفاده مستقیم از گیاهان طبیعت نیست. زیرا امروزه تقریبا همگان دلایل نا شایست بودن این اقدام سوء را می دانند. استفاده مستقیم از گیاهان طبیعت نه تنها به نابودی منابع طبیعی مواد موثره دارویی نهفته در گیاهان شتاب می بخشد، بلکه باعث نوسانات شدید در کمیت و کیفیت مواد یاد شده می شود. از این رو در حال حاضر، کشت گیاهان دارویی مورد توجه صنایع دارویی بر اساس اصول آمایش سر زمین (Land use planning) امری بسیار حساس و ضروری می نماید(۲و۳). از فلاونوییدهای ماریتیغال Silybum marianum ) ) برای معالجه بیماریهای کبدی (۴و۵)، از صمغ باریجه(Ferula gumosa) چسب های نامریی برای جسباندن الماس و همچنین از اسانس آن به عنوان تثبیت کننده در صنایع عطر و ادوکلن استفاده می شود ( ۶ ). کانکرت گل حنا (Lowsonia inermis) و رنگ موجود در برگهای آن کاربرد فراوانی در صنایع آرایشی و بهداشتی دارند. از صمغ وشق( Dorema amoniacum) و آنغوزه ( Ferula assa-foetida) استفاده های فراوان ولی ناشناخته ای در برخی صنایع کشورهای غربی می شود. مواد موثره شیرین بیان ( Glycyrhiza glabra) کاربرد فراوانی در صنایع نوشابه سازی و شیرینی سازی دارد. هدف از انجام این تحقیق که در برخی اقا لیم کم بهره و پر تنش کشور انجام شد بررسی تراکم گیاهان دارویی و میزان مواد موثره آنها بود تا نه تنها فرضیه تزاید مواد موثره در سرزمینهای کم بهره بررسی گردد، بلکه بر اساس اطلاعاتی که از آن الگوها گرفته می شود(Modelling ) به بازسازی شرایط مزرعه پرداخت و گیاه دارویی مورد نظر را تحت تاثیر آنها پرورش داد تا اسباب اشتغال زایی را در زمینهای کم بهره کشور فراهم ساخت.

 

مواد و روشها:

پس از شناسایی مناطق مورد نظر اقدام به اندازه گیری تراکم (انبوهی) گیاهان دارویی مورد نظر شد. برای برآورد تراکم در منطقه معرف با شمارش تعداد افراد در پلات سه متر مربعی تراکم گونه اندازه گیری شد. مناطق مورد مطالعه عبارت بودند از: نور آباد، که پوشش عمده آن ماریتیغال بود. از مناطق دیگر مورد مطالعه خمروت، شهداد و منطقه پشت کوه واقع در استان کرمان که پوشش عمده آن به ترتیب عبارت بودند از آنغوزه، حنا و شیرین بیان. باریجه در منطقه نشلج واقع در کاشان مورد بررسی قرار گرفت. وشق و عناب نیز در یزد و بیرجند مطالعه شدند. سیلی مارین توسط الکل استخراج گردید و سیلیبین آن با HPLC اندازه گیری شد (۱). میزان صمغ آنغوزه، وشق و باریجه در بوته اندازه گیری شد. اسانس باریجه با روش تقطیر با آب و بخار استخراج شد (۶). اجزاء تشکیل دهنده اسانس باریجه توسط GC GC/MS شناسایی شدند . کانکرت گل حنا توسط هگزان استخراج گردید. مقدار بیوماس ریشه شیرین بیان در بوته اندازه گیری شد.

 

نتایج و بحت

نتایج این تحقیق نشان داد که در مناطق مورد مطالعه گیاهان از تراکم مناسبی برخوردار بودند. در نورآباد تراکم ماریتیغال ۳۳۰۰۰ بوته در هکتار بود. اندازه گیری ها نشان داد که مقدار سیلی مارین و سیلی بین موجود در بذر به ترتیب ۹۸/۱ و ۴۸/۶در صد بود که این مقادیر اختلاف چندانی را با انواع اصلاح شده نشان نمی دهد. تراکم شیرین بیان ۴۰۰۰۰ بوته در هکتار و عملکرد ریشه در بوته نیز ۶ کیلو گرم بود. در مناطق مورد مطالعه تراکم باریجه، وشق و آنغوزه به ترتیب ۱۵۰۰۰، ۱۲۰۰۰ و ۱۷۰۰۰ در هکتار برآوردشد و میزان صمغ آنها نیز به ترتیب ۶۰، ۳۵ و ۵۵ گرم در بوته محاسبه گردید. میزان اسانس موجود در صمغ باریجه ۱۷ در صد اندازه گیری شد و در حدود ۱۲۰ ترکیب در اسانس آن شناسایی شد. کانکرت گل حنا از کیفیت مناسبی برخوردار بود. از مهمترین ویژگیهای درخت عناب داشتن دوره رویشی و زایشی کوتاه است که در شرایط آب و هوایی منطقه سازگاری خوبی را دارا است. زمان سبز شدن آن مصادف با زمانی است که تمامی درختان از خواب بیدار شده و خزان آن نیز موقعی است که هیچ درختی هنوز خزان نکرده و پهنه زمین سبز است. از دیگر اختصاصات عناب، عدم امکان سرمازدگی در سرمای دیر رس بهاره و زود رس پاییزه که به اکثر محصولات منطقه سالیانه خسارت چشمگیری وارد می سازد. بنابر این تنش های دوره ایی در گیاهان در حال گسترش مناطق اکوتونی موجب تراوشات متابولیتی و زمینه ساز ظهور زیر گونه های جدید شیمیایی می گردد. به هر حال، تحت تاثیر تنش های تنظیم شده هدفمند، برخی از متابولیتهای داروییدر گیاهان دارویی زیر کشت فزونی یابند که حایز ارزش اقتصادی فوق العاده گردند. با استفاده مقصودمند از سرزمینهای کم بهره کشورمان جهت تولید گیاهان دارویی و فراوری مواد موثره آن نه تنها می توان به احیاء این مناطق پرداخت، بلکه می توان بازار کار مناسبی برای علاقمندان به این رشته ایجاد کرد.

 

منابع:

۱- امیدبیگی، رضا. ۱۳۷۷بررسی تولید سیلی مارین و سیلی بین در گیاه ماریتیغال با کشت بذور وحشی و زراعی آن. مجله علوم کشاورزی ایران. جلد ۲۹، شماره ۲٫

۲- فخر طباطبایی. سید محمد.۱۳۷۸ اهمیت مطالعه گیاهان دارویی در منطقه بلوچستان. مجله بیابان. جلد ۴ شماره ۱٫

۳- فخر طباطبایی. سید محمد.۱۳۷۸ . حلقه های گمشده در زنجیر تولید زراعی تا فراوری صنعتی گیاهان دارویی. اقتصاد کشاورزی و توسعه. جلد ۷ شماره ۲۸٫

۴- Bernath, J. 2000. Medicinal and aromatic plants. Mezo. Pub. Budapest.

۵- Hornok, L. 1992. Cultivation and processing of medicinal plants.Academy pub. Budapest. 

۶- Omidbaigi, R. and Sefidkon, F. 2003. Essential oil content and composition of Ferula gumosa cultivated in Iran. Journal of essential oil Bearing-Plant. 5(3):154-157.

 

 

Medicinal plants: Low Rate Lands, Being occupied

Reza Omidbaigi 1 and Mohammad Fakhr Tabatabaei 2

 

۲- Tarbiat Modarres 1- Tehran University, College of Agriculture

 

 

Abstract

The medicinal plants, unlike most other agricultural products that damaged by environmental stresses, can economically increase some special active substances in a stressful environment. The natural medicinal plants could also show the same trail in some special environments (ecotones region). The ecotonic environments of Baluchistan have special chronic climatically stresses that enhance active substances synthesis of some medicinal plants. The highest amount of silymarin and silybin accumulated in the seeds of milkthistle grown in stressful region of Noorabad. In the low rate regions of Poshtekoh, Shahdad and Khomrut large density of licorice, henna and asafetida with high quality grown. Galbanum of Neshalge of Kashan, Zizyphus of Birjand and Dorema of Yazd containing of high quality. Although the mentioned region are low rate but with Metabolitic agronomy we can use of them.

Keywords: Medicinal plants

 

 

  1. داننده

    خدا رحمتش کنه دکتر امید بیگی رو

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.