×

منوی بالا

منوی اصلی

دسترسی سریع

اخبار سایت

آخرین اخبار

امروز : جمعه, ۱۰ فروردین , ۱۴۰۳  .::.  اخبار منتشر شده : 0 خبر



بررسی کلی گیاه دارویی بسفایج و آشنایی با خواص دارویی و ترکیبات شیمیایی و نحوه مصرف و…..   







                                   بسفایج


نام های
فارسی:
بسفایج- بسپایک


نام علمی: polypodium
vulgar


نام عمومی:  polypody


نام انگلیسی:  polypody common          


نام عربی:  بسبایج(basbayej)


نام فرانسوی:  polypode
vulgarize


نام آلمانی:  Engelsuss


نام خانواده:  polypodiaceae(سرخس ها)


بسفایج

گیاه شناسی:


بسفایج گیاهی علفی، همیشه سبز و دائمی است که قسمت هوایی
آن به۳۰ سانتی متر می رسد. گیاه دارای ریزوم افقی به قطر متوسط یک سانتی متر می
باشد که از فلس های نازک خرمایی رنگ پوشیده شده است. در قسمت زیرین ریزوم ریشه های
نازکی وجود دارد. برگ های بسفایج به طول تا۲۵ سانتی متر، بیضی کشیده و نوک تیز
هستند که با بریدگی های متعدد به قطعاتی تقسیم می شوند. قطعات دو طرف برگ ها به
صورت متناوب نسبت به هم روی دمبرگ اصلی قرار دارند. قطعات قسمت های بالایی برگ به
تدریج کوچک تر می شوند. هاگینه های برگ بر روی قطعات دو طرف برگ و به موازات رگبرگ
اصلی هر قطعه قرار می گیرند. قسمت دارویی گیاه ریزوم ها هستند که آنها را از زیر
خاک بیرون آورده و پس از خشک کردن استفاده می کنند. ریزوم های خشک شده به صورت
قطعاتی با رنگ قرمز متمایل به قهوه ای که بر روی آنها برجستگی، گره ها و خارهای
کوچکی وجود دارد، مربوط به بقایای برگ وریشه ها می باشند. طعم ریزوم ها در گیاه
تازه ملایم و شیرین است وبه تدریج گس و نا مطبوع می شود. بوی ریزوم خشک شده نا
مطلوب است. بسفایج به حالت خودرو بیشتر در مناطق جنگلی و مرطوب می روید. مناطق
رویش آن در جهان،شامل آفریقا،اروپا، کانادا، آمریکا،ترکیه، شرق آسیا و ایران می
باشد. این گیاه در اکثر مناطق شمالی ایران منتشر است.


تاریخچه:


بسفایج به عنوان یک گیاه دارویی از زمان باستان در میان
ملل مختلف مورد استفاده بوده است. دیوسکورید در قرن اول میلادی بسفایج را برای
درمان ترک دست ها، زخم بین انگشتان و به عنوان خلط آور توصیه کرده است. در طب قدیم
از بسفایج جهت درمان مشکلات تنفسی و به خصوص بهبود سرفه و همچنین در سرما خوردگی
استفاده می کردند و در دارونامه های کشورهای مختلف حتی تا قرن بیستم ثبت شده و
مصرف آن معمول بوده است.


از دیگر استفاده های بسفایج در قدیم، می توان به درمان
روماتیسم، به عنوان خلط آور و همچنین مسهل اشاره نمود. هندی های مقیم آمریکای
شمالی ریزوم های بسفایج را برای کاهش سرفه های دردناک و گلو
درد مصرف می
کرده اند. حتی از
ریزوم ها برای طعم دادن به غذاها نیز استفاده می شد. هندی
ها بسفایج را به صورت چای برای تسکین درد معده،زخم گلو، سینه پهلو، کهیر و مرهم آن
را برای رفع التهاب و ورم ها مورد استفاده قرار می دادند.


ترکیبات مهم:


ترکیبات بسیار زیادی در ریزوم بسفایج شناسایی و گزارش شده
است که به قرار زیر می باشد:


مشتقات فوروگلوسین، اسانس، روغن ثابت به میزان ۸ درصد،
تانن ها، پولی پودین
A وB ، قندها به میزان ۵درصد، گلی سریزین،
مانیتول، پروتئین، نشاسته، کربوهیدرات ها و گلی سریزیک اسید.


در اسانس حاصل از ریزوم، اسید های چرب بوتیریک، هگزوئیک،
سوکسی نیک و لوریک گزارش شده است. همچنین سالیسیلات متیل که دارای اثر ضد درد
موضعی می باشد، در ریزوم وجود دارد.


استرهای مختلفی از جمله آلفا متیل بوتیریک استر که دارای
خاصیت قوی مسهلی هستند، در ریزوم شناسایی شده است. رزین های مختلفی، از جمله رزین
حاوی الکل بنزیلیک و استر مربوطه که دارای خاصیت قوی ضد کرم می باشند، در ریزوم
گزارش شده است.


مزه شیرین ریزوم به خاطر ساپونین اوسلادین آن می باشد.
همچنین ساپونین های دیگری، از جمله پولی پودو ساپونین از ریزوم جدا شده اند. ترکیب
پولی پوزید
A،۶۰۰ بار شیرین
تر از قند سوکروز با غلظت ۶ درصد و ترکیب اوسلادین ۵۰۰ بار شیرین تر از سوکروز
خالص می باشد.


املاح موجود در ریزوم بسفایج شامل پتاسیم، سدیم، کلسیم،
منیزیم، به مقدار نسبتاً قابل توجه، و منگنز، آلومینیوم، آهن، باریوم و استرنسیوم
به مقدار کمتر و طلا، نقره، نیکل و کبالت به مقدار جزئی است.


اسید های گیاهی مختلف، از جمله سیتریک، مالیک، کلروژنیک،
کافئیک و آسکوربیک و اسیدهای چرب پالمیتیک، اولئیک و لینولئیک از دیگر ترکیبات
ریزوم هستند.


دارو شناختی و اثرات مهم:


از مهم ترین اثرات بسفایج می توان به خواص ضد کرم، ضد
روماتیسم، صفرا آور، خلط آور، ادرار آور، ملین، مسهل، تسکین دهنده دردهای سینه در
سرما خوردگی و تقویت کنندگی آن اشاره کرد. با توجه به خاصیت صفرا آوری بسفایج، این
گیاه از قدیم در اروپا برای درمان هپاتیت و یرقان مورد استفاده قرار می گرفت.
همچنین از آن برای درمان سوء هاضمه و اشتها آور استفاده می شده است. ریزوم بسفایج را
می توان به صورت تازه یا خشک مصرف نمود. بهترین فصل برداشت ریزوم ها از نظر مواد
مؤثر، از اوایل پاییز به بعد می باشد. خاصیت برگ های بسفایج ضعیف تر از ریزوم های
آن است و کمتر مورد استفاده قرار می گیرند. موارد استفاده دیگر گیاه، در آسم،
برونشیت، سرفه های مزمن و تنگی نفس می باشد که در این موارد بهتر است آن را با
گیاهانی مثل انیسون و شیرین بیان مخلوط کرد تا تاثیر بیشتری داشته باشد.


طریقه و میزان مصرف:


جوشانده: ۲۰تا۲۵گرم له شده قطعات ریزوم را در یک لیتر آب
ریخته و به مدت۱۰تا۱۵ دقیقه بجوشانید؛سپس آن را صاف کرده و چندین نوبت در شبانه
روز مصرف کنید. این جوشانده برای مصارف داخلی، از جمله بهبود سرفه و تسکین عوارض
سرما خوردگی مفید است.


چای: می توان ریزوم ها را پودر و۴ تا۵ گرم از آن را به
صورت چای دم کرد. برای این منظور، بر روی مقدار پودر گفته شده یک لیوان آب جوش
ریخته و به مدت ۱۵ دقیقه روی بخار بگذارید تا دم بکشد؛ سپس آن را صاف کرده و مصرف
کنید. از این چای می توان روزانه تا چهار بار استفاده نمود.


از چای بسفایج می توان به عنوان مسهل استفاده کرد. در این
صورت میزان۱۵تا۳۰ گرم پودر ریزوم را به صورت چای، یکجا دم کرده و آن را یکباره
مصرف کنید. بهترین زمان مصرف هنگام شب است.


بسفایج اکثراَ به صورت دم کرده، جوشانده و شربت مورد
استفاده قرار می گیرد که نحوه مصرف شربت آن معمولاَ به صورت ساعتی دو قاشق مربا
خوری و چندین مرتبه در روز می باشد. شربت یا چای کل گیاه برای دفع کرم ها مفید
است.


عوارض جانبی:


تا کنون گزارشی از عوارض جانبی این گیاه در حد مصرف
دارویی ارائه نشده است. بعضی از گونه های دیگر آن دارای مواد کارسینوژن(سرطان زا)
می باشند که باید دقت کرد اشتباه مصرف نشوند. تعدادی از بسفایج ها حاوی آنزیم
تیامیناز هستند که می توان ویتامین
B1را تجزیه کند. البته در حد مصرف
دارویی و معمولی عارضه ای ایجاد نمی شود، ولی در مصارف زیاد، مقداری از این
ویتامین در بدن تجزیه می شود. خوشبختانه این آنزیم با خشک کردن گیاه و در اثر
حرارت از بین می رود؛ بنا براین مصرف خشک شده و یا پخته آن مشکلی ایجاد نمی کند.


ابن سینا در کتاب قانون راجع به گیاه بسفایج چنین گفته
است:


بسپایک عبارت از چوبی است باریک، خاکی رنگ، گره دار و کمی
به سیاهی و سرخی می زند یا مایل به سبز است. شاخه هایی دارد شبیه کرم هایی که
پاهای دراز دارند. مزه اش تا اندازه ای شیرین و گس است. بهترین نوع آن کلفتی اش به
اندازه انگشت کوچک و رنگ مایل به سرخی است. نوع زرد پرمایه و شاداب و ترد که کمی
تلخی و گوارایی همراه گسی دارد و مزه اش به میخک شباهتی دارد، خوب است. طبیعت آن
گرم و خشک و بی نهایت خشکاننده است. ضد نفخ و از بین برنده رطوبت است. ضماد آن در
درد عصب سودمند است. شکم را روان می کند و بلغم را بیرون می راند.


در مخزن الادویه راجع به بسفایج چنین آمده است:


ریشه ای است مایل به سیاهی و باریک و شبیه به هزار پا و
گره دار و از هر گرهی ریشه های باریک برآمده و بهترین آن دارای طعم قرنفل و کلفت
با کمی شیرینی و گس است و چون بشکنند، رنگ درون آن سبز مغز پسته ای باشد و هر چند
کهنه شود، روی سرخی و سیاهی آورد. طبیعت آن گرم و خشک است. دارای خاصیت مسهل و
دافع خلط و ضد نفخ می باشد. در درمان قولنج، جذام، مشکلات مفاصل، تنقیه امعا،
مشکلات سوء هاضمه، رفع سرفه و آسم مؤثر است. آشامیدن آب پخته آن با ماءالشعیر یا
آب وعسل جهت رفع قولنج و نفخ و دفع خلط مفید است. ضماد آن برای رفع درد عصب و شقاق
بین انگشتان نافع است.


نکات قابل
توجه:


۱- در گزارش های
قدیمی از ماده ای به نام گلی سریزین در ریزوم بسفایج نام برده شده؛ ولی در تحقیقات
اخیر این جسم شناسایی نشده است.


۲- ترکیبات فنل و الکل بنزیلیک به تنهایی سمی هستند، ولی در ریزوم
گیاه این اجسام با رزین مخلوط است و مخلوط آنها سمی نیست و اثر ضد کرم قابل توجهی
را در ریزوم ایجاد می کند.


۳- در سال های اخیر گلوکوزیدهایی از ریزوم بسفایج جدا و تشخیص داده
شده که مهم ترین آنها پلی پودین و سامامبائین می باشند. این مواد باعث ترشح صفرامی
شوند و خاصیت صفرا آوری گیاه تا حد زیادی به آنها مربوط است.


۴- ترکیبات مهم دیگری، از جمله اکدیستروئیدها، از بسفایج جدا شده
که قبلاَ از حشرات جدا شده بود. این مواد خاصیت شبه هورمونی دارند و می توانند
باعث تقویت ماهیچه های نعوظی شده و به منظور تقویت قوای جنسی مورد استفاده قرار
گیرند. در حال حاضر فرآورده هایی با این عنوان تهیه می شود که حاوی گیاهانی از
جمله بسفایج است.


۵- در مقالات جدید از استفاده های قدیم بسفایج به اثرات زیر اشاره
شده است:


جوشانده
ریشه های تازه بسفایج و یا پودر آن برای مالیخولیا و دردهای روماتیسمی (تورم
مفاصل)، یرقان، تصفیه خون، استسقا و همراه با گل پنیرک برای رفع سفتی طحال، درد
پهلو و کولیک مورد استفاده قرار می گرفت. عرق ریزوم و برگ های بسفایج در قدیم برای
رفع تب و لرز توصیه می شده است. همچنین ریزوم تازه یا خشک را مخلوط با عسل برای
درمان پولیپ بینی،با قرار دادن آن در بینی به کار می بردند.  

مطالب مرتبط :


هل (Elettaria cardamomum)

خشخاش (Papaver Somniferum)

اسطوخودوس (Lavandula angustifolia)

کاسنی (Chicorium intybus)

جوزهندی (جوز بویا)(Myristica fragrans)

خار مریم (Silybum marianum)

پنج انگشت (Vitex agnus castus)

شاهدانه (Cannabis sativa)

گل مغربی (oenothera macrocarpa)

گل قاصد (taraxacum officinalis)

باباآدم (Arctium lappa)

بیدمشک (Salix aegyptiaca)

خاکشیر (Descurainia sophia)

جین سنگ کره ای(Korean ginseng)

آویشن (Thumus vulgaris . L)

آرتیشو (کنگر فرنگی)

یونجه (medicago sativa)

شنبلیله (Trigonella foenum – graecum)

پونه (Mentha pulegium)

حنا (Lawsonia inermis)

پرسیاوشان(Adiantum capillus – veneris )

سنا (Cassia angustifolia)

گل سرخارگل(Echinacea angustifolia)

      










طبقه بندی:
مقالات گیاهان دارویی
، 
طب سنتی
، 
گیاه شناسی و خواص گیاهان دارویی
، 

برچسب ها:
بسفایج،
polypodium vulgar،
بسپایک،
خواص دارویی،
ترکیبات شیمیایی،
گیاه شناسی،
موارد مصرف،

برچسب ها :

این مطلب بدون برچسب می باشد.

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.