سالانه بطور متوسط ۱۵۰ تن انواع گیاهان دارویی به ارزش اقتصادی بیش از پنج میلیارد ریال در گیلان برداشت و بیشتر آن بدون فرآوری و بسته بندی راهی بازار مصرف می شود.
با توجه به توان مناسب گیلان در زمینه تولید گیاهان دارویی توسعه صنایع فرآوری و بسته بندی این محصولات علاوه بر شکوفایی بازرگانی این گیاهان در ایجاد فرصتهای جدید شغلی نیز موثر باشد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان در این رابطه گفت: توسعه پرورش گیاهان دارویی در استان از نظر اقتصادی می تواند در سبد خانوار کشاورزی اثر قابل توجهی داشته باشد.
ایرج بنیادی افزود: فرآوری گیاهان دارویی و همچنین تولیدات محصولات با بار میکروبی بسیار پائین تر برای عرضه در بازارهای جهانی و در سطح استان بسیار اهمیت دارد.
وی اظهار داشت: پرورش گیاهان دارویی با توجه به شرایط مستعدی که در استان گیلان وجود دارد می تواند بصورت فعالیتهای جنبی در جوار فعالیتهای اصلی کشاورزی در زمینه ارزآوری، اشتغال و توسعه فعالیتهای کشاورزی و رونق بخش کشاورزی موثر باشد.
معاون جهاد کشاورزی گیلان در خصوص فرآوری گیاهان دارویی نیز یاد آور شد: اگر چنانچه بتوان سرمایه گذارانی را در سطح استان با تجهیز کارخانه ها و کارگاه های فرآوری تولیدات محصولات کشاورزی به ویژه گیاهان دارویی فعال کرد، اثر بسیار زیادی از نظر اقتصادی و رونق توسعه کشت گیاهان دارویی در سطح استان خواهد داشت.
گیاهان دارویی جنگلهای شمال اغلب به صورت خودرُو استفاده می شود
پوشش گیاهی جنگل را از نظر اندازه گیاهان به سه دسته تقسیم می کنند. دسته نخست، درختان هستند که ساقه ای چوبی و ارتفاعی بیش از هفت متر دارند. دسته دوم گیاهان چوبی با ارتفاعی کمتر از هفت متر هستند که درختچه نامیده می شوند. دسته سوم نیز شامل گیاهان بوته ای و علفی کف جنگل است.
گیاهان اصلی سازنده جنگل، چوبی هستند اما گیاهان علفی کف جنگل، از نظر تنوع زیستی و بهره برداری ” محصولات غیر چوبی ” اهمیت ویژه ای دارند. این گیاهان مصارف صنعتی، دارویی و خوراکی متعددی دارند که با برنامه ریزی می توان به خوبی از آنها استفاده کرد. با وجود رواج داروهای شیمیایی، بسیاری از داروها، منشأ گیاهی دارند که به روش صنعتی تولید می شوند. هم اکنون از گیاهان دارویی جنگلهای شمال، اغلب به صورت خودرُو استفاده می شود. درختان و درختچه ها، حتی آنها که چوب مناسبی دارند، اغلب مصرف دارویی هم دارند.
با این وجود استفاده از گیاهان دارویی بدون داشتن طرح و برنامه مشخص و علمی، باعث آسیب رسیدن به طبیعت و حتی انقراض آن گیاه می شود. بنابراین تعاریف و اهداف در بهره برداری از گیاهان دارویی باید روشن باشد و از کار بی برنامه خودداری شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان در این باره گفت: مهمترین اصل در بهره برداری از محصولات غیرچوبی جنگل و مرتع، اصل بهره برداری مستمر یا اصل استمرار تولید است.
رحمت الله رحمانی افزود: باید به اندازه ای از جنگل و یا مرتع برداشت شود که نه تنها به ادامه حیات طبیعی منبع مولد لطمه ای وارد نشود، بلکه بتواند رویش آن را بهبود بخشد.
وی اظهارداشت: برداشت بیش از رویش یا بیش از پتانسیل باعث ایجاد بی تعادلی در فیزیولوژی گیاه یا در جامعه گیاهی و حتی زنجیره محیط زیست می شود.
مدیرکل منابع طبیعی گیلان تأکید کرد: بهره برداری از محصولات غیر چوبی باید در سال، مقدار ثابتی باشد و اصل حفظ و احیاء و توسعه در آن رعایت شود و به صورت ” معدن ” به آن نگاه نشود.
بدین ترتیب گیاهان دارویی جنگلهای شمال هر یک پراکندگی خاصی دارند، بعضی از آنها به وفور در بیشتر مناطق دیده می شوند و برخی دیگر پراکنش محدود دارند.
گیاهان دارویی جنگلهای شمال، عرصه ای باز برای تحقیقات علمی و مصارف صنعتی اند، طبق بررسی های انجام گرفته ۵۶ تیره گیاهی با ۱۲۷ گونه درختی و درختچه ای و بوته ای و علفی در شمال کشور وجود دارد که از آنها محصولات فرعی به دست میآید. بیشتر این گونه ها دارای خواص دارویی هستند که با فعالیت علمی و تولید صنعتی می توان بهره وافری از این بخش به دست آورد.
تولید گیاهان دارویی و صنعتی به حفاظت منابع طبیعی کمک می کند
یک کارشناس ارشد جنگل و مرتع با اشاره به اینکه بسیاری از کشورها توسعه گیاهان دارویی و صنعتی را به عنوان یکی از راهکارهای جلوگیری از تخریب جنگل پیشنهاد می دهند، گفت: در حال حاضر بسیاری از کشورها همچون آمریکا، چین، آلمان، فرانسه، بلژیک و بسیاری از کشورهای اروپای سرمایه گذاری های عظیمی را در زمینه گیاهان صنعتی و دارویی انجام داده اند.
محمد ملکی همچنین نداشتن یا پائین بودن اثرات سوء ناشی از مصرف گیاهان دارویی نسبت به داروهای شیمیایی، مصرف آسان و آشنا بودن ذائقه مردم با مصرف این گیاهان را از مهمترین علل اقبال عمومی نسبت به مصرف این گیاهان عنوان و تاکید کرد: تولید گیاهان دارویی و صنعتی در مقیاس بزرگتر می تواند از جهت بالا بردن درآمد مردم و ایجاد اشتغال جدید به جای شغلهای که باعث تخریب جنگلها می شود، به حفاظت منابع طبیعی کمک کند.
وی با بیان اینکه براساس پتانسیلهای استان باید برنامه ریزی صورت گیرد، ادامه داد: بسیاری ازعرصه های استان گیلان پتانسیل کشت گیاهان دارویی و صنعتی دارد و این در حالیست که این گیاهان بر خلاف برخی محصولات دیگر از نیاز آبی کمتری برخوردار هستند و از این جهت گیاهان صنعتی و دارویی یک پاسخ روشن و پایدار در نحوه حفاظت از جنگلها و مراتع است.
صنایع فرآوری و بسته بندی حلقه مفقوده گیاهان دارویی
یکی از زادگاه های اصلی گیاهان دارویی در طب سنتی، ایران است و در کنار آن چند کشور دیگر همچون چین، یونان و مصر نیز دارای سابقه ای کهن در طب سنتی و استفاده از گیاهان دارویی هستند. سابقه استفاده از این گیاهان در ایران به سالهای بسیار دور باز می گردد به طوریکه می توان از آن جمله به کتاب شفا از ابن سینا اشاره کرد که نشان دهنده وجود این فرهنگ، نزد مرد ایران بوده است.
با توجه به اینکه این گیاهان دارویی در طولانی مدت اثر خود را نشان می دهد و در کنار آن عوارض دیگری ندارد، بنابراین در کشورهای اروپایی و غربی موررد استقبال زیادی قرار گرفت.
متاسفانه در ایران برغم دیرینه بودن، این علم پیشرفت چندانی نداشته است و در خصوص تقاضای جهانی چنان که نتایج مطالعات نشان می دهد به دلیل عدم توجه در بخش بسته بندی، صادرات این گیاهان فقط به صورت فله ای در ایران با سود بسیار اندک انجام می شود و در کشورهای دیگر بسته بندی شده و با نام همان کشور با قیمت بالاتری به بازارهای جهانی عرضه می شود.
این در حالیست که به دلیل صادرات بی رویه به روشی غلط و خارج از استانداردهای لازم، کشور ایران خود، مجبور است برخی از گیاهان را به صورتی بسیار نامطلوب از کشورهای به صورت فله ای و غیر بهداشتی وغیر استاندارد وارد کند و در اختیار مصرف کنندگان قرار دهد که این وضیعت بسیار قابل تامل و بررسی است و به طور اساسی باید مورد بررسی قرار گیرد.
در ایران هزار و ۳۰۰ گونه منحصر به فرد گیاهی وجود دارد اما از آنجا که این مهم چه به لحاظ درمانی و چه به لحاظ اقتصادی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
با توجه به گرایش مجدد مردم به روشهای درمانی ساده و طبیعی، شرکتهای داروسازی بزرگ دنیا تحقیقات علمی وسیعی را در زمینه طب گیاهی انجام داده اند. ایران پیشینه بسیار پرباری در زمینه استفاده از گیاهان برای درمان بیماری ها داشته و طب سنتی پیش از هزار سال در ایران قدمت دارد. یکی از عوامل ضعف، در شیوه های آموزشی طب سنتی است.
سهم داروهای گیاهی به دلیل آموزش صحیح در مورد این گیاهان در کشورهای پیشرفته بسیار گسترده تر از ایران است. این داروها در حدود چهار درصد کل بازار دارویی کشور را تشکیل می دهند که با توجه به سابقه تاریخی و فرهنگی کشور ایران در استفاده از این داروها، نشان می دهد مسیر برای رشد و توسعه این صنعت هموار است.
به دلیل نبود اطلاعات کافی و توجه نکردن بخش تولید و عرضه در زمینه تجارت گیاهان دارویی، هیچ اقدام خاص و تبلیغی صورت نمی گیرد، چون این گیاهان به دلیل نداشتن استانداردهای لازم جهت تجارت سود زیادی به دنبال ندارد. بنابراین تبلیغی هم در مورد استفاده آنها نمی شود.
امروزه به دلیل عدم مدیریت صحیح در بسته بندی گیاهان دارویی، محصولات ایران با محصولات تولید سایر کشورها از نظر کیفیت و بسته بندی تفاوت فاحشی دارد و باید برای کاهش این تفاوت ها تلاش جدی صورت پذیرد.
متاسفانه در حال حاضر و با ساختارهای دولتی، صنفی کنونی امکان مدیریت بخش بسته بندی در کشور وجود ندارد، با آنکه ضرورت آن کم و بیش در میان مدیران و عامه مردم جا افتاده، اما استراتژی مشخص و هدفمند برای آن تعیین نشده است.
نگاه نو به صنعت بسته بندی ضروری است
به دلیل نبود بسته بندی گیاهان دارویی که در روند تولید و کشت و تجارت آنها تاثیر بسزایی دارد، سهم ایران از تجارت گیاهان دارویی در جهان بسیار اندک است.
یک کارشناس مسائل اقتصادی گفت: به گیاهان دارویی نباید تنها به لحاظ بهداشت و درمان نگریست بلکه این بخش از لحاظ اقتصادی نیز از جایگاه مناسبی برخوردار است.
محمد اسدی فر افزود: اگر وضعیت صادرات گیاهان دارویی به طور کامل مورد بررسی قرار گیرد سرمایه گذاران ویژه بخش خصوصی حاضر به مشارکت رفع چالش های تجاری و اقتصادی خواهند شد.
وی ادامه داد: با برطرف شدن این چالشها صادرات گیاهان دارویی با کیفیت و براساس تقاضای جهانی صورت خواهد گرفت و با رعایت استانداردهای کیفی می توان سود بالایی به لحاظ اقتصادی از تجارت گیاهان دارویی برد و از این گذشته می توان زمینه های مساعد جهت رقابت سالم جهانی در تجارت گیاهان دارویی را فراهم آورد.
این کارشناس مسائل اقتصادی گفت: رقابت سالم در گرو فعال سازی بخش خصوصی، کاهش تصدی دولت بر بخش های تولید، توزیع و مصرف و تعدیل و اصلاح سیاست های ارزی و سهمیه ای و رشد صادرات، مستلزم ایجاد شرکتهای تخصصی صادرات، توسعه سیستم های بازرگانی، ایجاد شرایط مناسب حمل و نقل و پایانه ها و انتقال دانش فنی روز به تولید کنندههاست.
وی تاکید کرد: رعایت استانداردهای مناسب جهانی جهت بسته بندی یکی از نکات اساسی تجارت و صادرات کالاهاست که در مورد گیاهان دارویی نیز باید رعایت شود.
اسدی فر اظهارداشت: تجارت نادرست و غیراصولی و ناموفق گیاهان دارویی در کشور منجر به زیان های دیگری مانند تخریب طبیعت با روشهای نامناسب کشت گیاهان دارویی می شود. روند رو به افزایش مصرف گیاهان دارویی بدون توسعه روشهای مناسب کاشت و مدیریت و برنامه ریزی صحیح پیامدی نگران کننده یعنی تخریب طبیعت را در بر خواهد داشت.
وی ادامه داد: اگرچه قیمت گیاهان جمع آوری شده از منشاء طبیعی و وحشی بسیار ارزان تر است ولی به دلایلی مانند جلوگیری از نابودی عرصه های طبیعی، عدم یکنواختی محصولات جمع آوری شده و در برخی موارد کیفیت پائین آنها، اجرای ناموفق عملیات پس از برداشت و در نهایت ناکافی بودن آنها به منظور پاسخ گویی به نیاز صنایع دارویی، باید تولید زراعی و کشت گیاهان دارویی در سطح زراعی و امثال آن و همچنین فرآوری صنعتی آنها توسط متخصصان مربوط صورت گیرد تا بتوان با داشتن محصول با کیفیت در بخش های دیگر مثل بسته بندی و توزیع نیز سرمایه گذاری کرد.
توسعه گیاهان دارویی گسترش صنایع فرآوری را می طلبد
یک کارشناس گیاهان دارویی نیز گفت: ضعف شناسایی، تکثیر، پرورش و در نهایت فرآوری گیاهان دارویی توسعه کشت این گیاهان را تحت تأثیر قرار داده است.
هادی معصومی افزود: مشکل عمده ای که امروزه توسعه کشت و تولید گیاهان دارویی را تحت تأثیر قرار داده و در درجه اول شناسایی، تکثیر و پرورش آنها در محیط خارج از محیط وحش است و مشکل دیگر نبود صنایع فرآوری آن است.
وی ادامه داد: هم اکنون بعضی از گیاهان معروف دارویی با قیمت پائین به کشورهای دیگرصادر و در آنجا پس از فرآوری و بسته بندی با قیمت بسیار بالاتر به اروپا صادر می شود.
این کارشناس با اشاره به اینکه امروزه حدود ۷۰ هزار نوع گیاه دارویی در علم پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد، یاد آورشد: توسعه کشت این گیاهان به دلیل افزایش اشتغالزایی، خودکفایی تولید داروهای گیاهی و نیز ارزی آوری بالای آن امری ضروری است.
در گیلان ۱۵۰ نوع گیاه دارویی می روید
به هر حال گیلان یکی از مستعدترین استانهای کشور در زمینه رویش و کاشت گیاهان دارویی است ودر مناطق مختلف آن به ویژه در مناطق کوهستانی انواع گیاهان دارویی می روید یا کاشته می شود.
عناب، آقطی، گزنه، گزنه سفید، پرسیاووشان، نیلوفر آبی، سرخس، کرچک، کتان، سنا، درمنه، هزارچشم، برگ بو، خرزهره، ارغوان، بنفشه، بادرنج بویه، افسنطین، ثعلب، اقاقیا، کافشه، گل رنگ، سُراب، بارهنگ، کنجد، سماغ، سنجد، لادن و شمشاد از مهمترین گیاهان دارویی هستند که در گیلان می رویند.
این گیاهان در طب سنتی برای درمان پرفشاری خون، سرفه، بیماریهای گوارشی، بیماری های قلبی، سرما خوردگی، تسکین اعصاب، رفع نفخ معده، تقویت میل جنسی، بیماری های پوستی و قند خون کاربرد دارند. امروزه گیاهان دارویی غیر از طب سنتی در صنایع داروسازی، صنایع غذایی، صنایع شیمیایی و دیگر صنایع کاربرد دارند.
نگاهی به ساختار تولید و مصرف گیاهان دارویی در گیلان نشان می دهد کمبود صنایع بسته بندی مناسب و استاندارد، نبود صنایع تبدیلی و فرآوری، ضعف سازوکار بازاریابی داخلی و خارجی، نبود سیاست مشخص برای جذب سرمایه گذاران بخش خصوصی در زمینه ورود به بازار تولید، فرآوری و بسته بندی، کارایی سنجی و صادرات گیاهان دارویی و در نهایت نبود سازوکارهای پژوهشی و تحقیقاتی جامع در این زمینه از مهمترین موانع اقتصادی شدن مقوله گیاهان دارویی در گیلان است.
بی شک حمایت جدی مسئولان در این زمینه با توجه به توان بالقوه گیلان در رویش و کاشت دارویی می تواند در رونق اقتصادی استان و نیز ایجاد فرصتهای شغلی جدید موثر باشد.
https://medplant.ir/?p=1306