ایران با داشتن چندین هزار گونه گیاه دارویی از لحاظ تنوع گیاهی در دنیا جایگاه ویژه ای دارد و می تواند ظرفیت قابل توجهی برای به دست آوردن بازارهای جهانی در این زمینه داشته باشد.
اما کارشناسان با توجه به کاستی ها و مشکلاتی که در این بخش وجود دارد، سهم ایران از تجارت جهانی گیاهان دارویی را کمتر از ۲ درصد برآورد می کنند.
کارشناسان نداشتن نشان تجاری(برند) را یکی از عوامل مهم در کاهش سهم ایران از تجارت جهانی گیاهان دارویی دردنیا می دانند و حال، سوال اساسی این است که«برند» سازی گیاهان دارویی در کشور ما در چه مرحله ای است و گیاهان دارویی چه جایگاهی در صادرات دارد؟
نبود برند
معاون سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور ادعا می کند که توسعه کشت و تولید گیاهان دارویی می تواند جایگزین صنعت نفت شود. وی به ایسنا گفته است: کشور ما در حوزه گیاهان دارویی غنی است، اما یکی از مشکلات اصلی در زمینه تولید گیاهان دارویی نبود «برند» است.
مهندس پرویز گرشاسبی افزود: ضعف کشور در برندسازی گیاهان دارویی باعث شده که سایر کشورها از گیاهان داخلی ما برندسازی کنند و همان محصولات را با قیمت دو برابر صادر کنند.
این مقام مسئول خاطرنشان کرد: ایران از لحاظ گیاهان دارویی در زمینه تولیدات از ظرفیت های بالایی برخوردار است و از ۸۰۰۰ گونه گیاه دارویی در جهان بیش از ۶۰۰۰ نوع آن در ایران وجود دارد که ظرفیت قابل توجهی به شمار می آید.
معاون سازمان جنگل ها متذکر می شود: بسیاری از گیاهان دارویی تولیدی در ایران در سایر کشورها وجود ندارند و استقبال از آن ها زیاد است، به عنوان مثال هم اکنون ریشه شیرین بیان یکی از این گیاهان دارویی است که برای مردم کشور ما از اهمیت خاصی برخوردار نیست اما دیگران از آن خوب استقبال می کنند یا می توان به کتیرا اشاره کرد که از این قبیل گیاهان دارویی است که مورد توجه سایرین می باشد اما مردم ما از خواص آن غافل هستند.
مهندس گرشاسبی می گوید: زعفران در کشور ما کیلویی ۳ میلیون تومان است در حالی که اسپانیا با بسته بندی و برندسازی بر روی زعفران ایران این محصول را با قیمت ۱۴ میلیون تومان به فروش می رساند.
دکتر محمد باقر رضایی رئیس انجمن گیاهان دارویی ایران نیز ضمن تایید نظر این مقام مسئول به ما می گوید: سهم ایران در فرآوری، تولید و تجارت گیاهان دارویی چشمگیر نیست و یکی از مشکلات اصلی در زمینه تولید گیاهان دارویی نبود«برند»است.
وی می افزاید: ایران با داشتن چندین هزارگونه از نظر تنوع گیاهی در دنیا برتری دارد که این رقم معادل کل گونه گیاهی منطقه اروپاست و هم اکنون ۲ هزارگونه گیاهان دارویی در کشور معرفی و مواد موثره و ۴۰۰ گونه آن استخراج شده است.
ظریف کارشناس مدیریت بازرگانی و فعال در زمینه تولید گیاهان دارویی هم نظر با آن هاست ولی عقیده اش بر این است که دست یافتن به بازارهای جهانی نیاز به رویکردهای متفاوتی دارد که امروزه برندسازی یکی از مهم ترین عوامل رقابت بین تولیدکنندگان و به دست آوردن بازار مصرف است.
وی می افزاید: از این رو تبیین جایگاه برند در تولید محصولات می تواند نقش مهمی در رسیدن به اهداف اقتصادی داشته باشد، زیرا افزایش روزافزون رقابت در بازار باعث شده که رفتار مصرف کنندگان و تصمیم گیری خرید بیش از پیش سنجیده شود.
ظریف یادآور می شود: برای به دست آوردن یک بازار پر سودنیاز است که ساختار برند را در این حوزه تعریف کنیم، از این رو نبود استاندارد لازم در زمینه تولید و فرآوری گیاهان دارویی ما را از رسیدن به برند مناسب دور کرده است.
ظرفیت تولید گیاهان دارویی
بخش کشاورزی یکی از مهم ترین حوزه های تولیدی است که می تواند رشد اقتصادی قابل توجهی را به دنبال داشته باشد. این بخش از ظرفیت مختلفی برخوردار است که گیاهان دارویی یکی از این مزیت هاست، این مزیت چقدر در رشد اقتصادی می تواند تاثیرگذار باشد؟
محمدزاده رئیس انجمن علمی مدیریت و اقتصاد دارو نیز در این باره می گوید: ایران سالانه ظرفیت صادرات گیاهان دارویی به ارزش حدود ۵۰۰ میلیون دلار را در اختیار دارد.
وی می افزاید: برای رسیدن به این امر باید تصفیه و بسته بندی دقیق گیاهان دارویی را تقویت کنیم و به سمت استانداردسازی این محصولات برویم.
اما یک کارشناس گیاهان دارویی که در این زمینه تحقیق کرده است با بیان این مطلب که سهم کشورمان در تجارت گیاهان دارویی کمتر از ۲ درصد است می گوید: سالانه ۲۴۵ تن انواع گیاهان دارویی در کشورمان تولید می شود و در واقع ایران مهد گیاهان دارویی نادر به شمار می رود، در حالی که هنوز بانک ژن جامع گیاهان دارویی تشکیل نشده است.
این تولید کننده گیاهان دارویی یادآور می شود: ایران یکی از بزرگ ترین ظرفیت های تولید انواع گیاهان دارویی با منشاء گونه های خاص گیاهی به شمار می رود و می تواند ارزش افزوده فراوانی از محل صادرات گیاهان دارویی نصیب اقتصاد کشور کند اما توجه چندانی به تولید و صادرات گیاهان دارویی در کشور نشده است.
مهدی فرخوی مدیر یک باغ گیاه شناسی که از صادرات ۱۰۰ میلیون دلاری گیاهان دارویی به کشورهای هند و پاکستان خبر می دهد به ایسنا گفته است: ایران پنجمین تولیدکننده و صادرکننده گیاهان دارویی است، لذا تنوع گونه ای گیاهان دارویی در ایران بسیار زیاد است و ظرفیت بالقوه ای در کشت و صادرات این محصولات وجود دارد.
این کارشناس گیاهان دارویی اظهار کرد: رقم مبادلات گیاهان دارویی در جهان به حدود ۱۰۰ میلیارد دلار می رسد که ایران در این بین سهم ۱۰۰ میلیون دلاری دارد و علاوه بر این حجم صادرات، بخش قابل توجهی از این محصولات به صورت قاچاق به کشورهای افغانستان، عراق و پاکستان می رود.
فرخوی تاکید می کند: واردات گیاهان دارویی به صورت قاچاق از افغانستان، پاکستان، ترکیه و عراق و هم به صورت رسمی از مرزهای هند و پاکستان انجام می شود.
وی یادآور می شود:اغلب اقلام گیاهی به صورت خام صادر می شود اما واردات آن ها به شکل فرآوری است که متاسفانه همین امر در این حوزه بسیار محسوس است که ما سود قابل توجهی را از دست می دهیم در حالی که گیاهان فرآوری شده در صنعت داروسازی مصرف می شود از این رو توجه بیشتر به صنایع تبدیلی و توسعه جدی آن ضروری است.
مهندس غیبی عضو شورای عالی سازمان جنگل ها و مراتع کشور نیز ارزش تجارت جهانی گیاهان دارویی را حدود ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد می کند و می گوید: از این رقم حدود ۶۰ میلیون دلار سهم ایران است که زعفران و زیره نقش اساسی در این امر دارد لذا با این رقم درصد کمی از سهم جهانی را برای گیاهان دارویی کشورمان باید در نظر گرفت.
وی می افزاید: برخی از این گیاهان توسط روستاییان و افراد محلی و به دور از چشم ماموران حفاظتی جمع آوری می شود و به بازار می آید که این گیاهان یا به مصرف داخلی می رسد یا صادر می شود.
مشکلات و کاستی ها
وقتی پنجمین تولیدکننده گیاهان دارویی رقم بسیار ناچیزی را به خود اختصاص می دهد، قطعاً مشکلات و کاستی هایی فراروی این بخش از کشاورزی است.
دکتر محمد باقر رضایی رئیس انجمن گیاهان دارویی ایران در این باره می گوید: یکی از ضعف های اساسی کشور در برندسازی گیاهان دارویی نبود استانداردهای لازم است از این رو برای رسیدن به این هدف رعایت استانداردهای لازم در تولیدگیاهان دارویی ضروری است.
وی می افزاید: با استانداردسازی در تولید، برداشت و فرآوری محصولات گیاهان دارویی می توانیم بازارهای جهانی را در این حوزه جذب کنیم و متاسفانه سهم ایران در فرآوری تولید و تجارت این محصول چشمگیر نیست.
دکتر رضایی بیان می کند: به همین منظور برای پیشرفت در این موضوع توجه به منابع طبیعی، حفظ پوشش گیاهی، جلوگیری از چرای بی رویه عرصه های منابع طبیعی و بهره برداری اصولی از گیاهان دارویی ضروری به نظر می رسد.
این مقام مسئول به بحث سرمایه گذاری در این حوزه اشاره می کند و می گوید: متاسفانه تاکنون به صورت گسترده در بخش گیاهان دارویی سرمایه گذاری نشده از این رو تاکنون نتوانسته ایم از تنوع بسیار زیاد گیاهان خود در کشور استفاده کنیم.
دکتر رضایی یادآور می شود: طبق پیش بینی های متخصصان بین ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ گونه دارویی به عمل می آید که هم اکنون بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ گونه استفاده و فرآوری می شود که در صورت حمایت دولت و توجه بیشتر بخش خصوصی به سرمایه گذاری در این بخش می توان سهم بزرگی از بازار ۵ تریلیون دلاری جهانی تا سال ۲۰۵۰ را به دست آورد و سهم بزرگی از صادرات غیرنفتی را از آن خود کرد.
وی می گوید: به دلیل تخریب منابع طبیعی و محیط زیست، زیستگاه طبیعی گیاهان دارویی کاهش یافته که دلیلی برای از رونق افتادن بازار جهانی ایران در زمینه گیاهان دارویی است، از این رو باید به تولید محصولات ارگانیک در کشور توجه بیشتری شود تا بتوانیم دوباره جایگاه خود را در بازارهای جهانی به دست آوریم.
مهدی فرخوی مدیر یک باغ گیاه شناسی نیز عواملی نظیر ایجاد ساختار دولتی قدرتمند برای سامان دهی صنعت گیاهان دارویی، رفع خلاء های قانونی در زمینه کشت عرضه و صادرات گیاهان دارویی و همچنین فرهنگ سازی برای تقویت تولید و مصرف آن را در کشور برای دست یافتن به بازار جهانی رقابتی ضروری می داند و می گوید: نبود بازارهای مناسب موجب شده که برای کشت گیاهان دارویی، دقت و حساسیت لازم به کار گرفته نشود و در واقع نبود فرهنگ سازی مناسب برای کشت و مصرف گیاهان دارویی به عنوان یکی از مشکلات اصلی به حساب آید.
این تولیدکننده گیاهان دارویی متذکر می شود: نبود قوانین حمایتی برای این بخش از تولید با مزیت های بالایی است، اگر نتوانیم این بخش از کشاورزی را تقویت کنیم نمی توانیم با پیشتازان گیاهان دارویی همچون هند و چین رقابت کنیم.
یک محقق در زمینه گیاهان دارویی نیز مشکلات فراروی این بخش از کشاورزی را چنین بیان می کند: با آن که چند سالی است که استقبال مردم برای مصرف گیاهان دارویی نسبت به گذشته افزایش یافته و ظرفیت های قابل توجهی نیز برای کارآفرینی و تولید فرصت های شغلی در این حوزه وجود دارد، اما به علت مشکلات، صنعت گیاهان دارویی هنوز به عنوان زمینه فعالیت کشاورزی محسوب نمی شود.
وی معتقد است: فرآوری گیاهان دارویی و ارتقای کیفیت و سهولت در مصرف آن نیازمند فناوری پیشرفته و سرمایه گذاری بخش خصوصی و دولتی است که با توجه به بوروکراسی موجود برای گرفتن مجوز بخش خصوصی تمایل چندانی به سرمایه گذاری در این بخش ندارند و همچنین کمبود نقدینگی در بخش کشاورزی موجب حذف کارآفرینان و فعالان در این حوزه می شود.
قاچاق گیاهان دارویی
یکی از عواملی که موجب می شود گیاهان دارویی کشور به صورت فرآوری نشده و خام از مبادی غیررسمی کشور خارج شود، قاچاق این محصول است، از این رو قاچاق گیاهان دارویی چه تاثیری بر روند تولید و توزیع آن دارد؟
یک کارشناس هرباریوم(موزه گیاهی) سازمان حفاظت محیط زیست دراین باره می گوید: متاسفانه سودآوری کلان اقتصادی و توجه روزافزون به تجارت جهانی گیاهان دارویی، مشکلات و مسائل ناگواری را برای این منابع به وجود آورده و نسل گونه های گیاهی را با خطر انقراض مواجه کرده است.
وی می افزاید: برداشت های بی رویه و غیراصولی گیاهان دارویی از جمله مسائلی است که تخریب رویشگاه ها را دامن می زند که بخش اعظم گیاهان دارویی از مبادی غیر رسمی و به صورت دلالی به کشورهای حوزه خلیج فارس قاچاق شده و از آن جا به کشورهای اروپایی صادر می شود و در آن کشورها با نشان های تجاری مختلف بازار مصرف را به دست می گیرند.
مهندس فریبرز غیبی عضو شورای عالی سازمان جنگل ها و مراتع کشور نیز در مورد صادرات گیاهان دارویی به خراسان می گوید: قبلاً به طور متوسط ۴ هزار تن گیاهان دارویی از منابع طبیعی برداشت می شد، اما با توجه به شرایط اقلیمی و خشکسالی های پیاپی که در چند سال اخیر داشتیم، برداشت از این منابع به ۷۰۰ تا ۸۰۰ تن رسیده است که این میزان از گیاهان دارویی ارزش صادرات دارد.
وی می گوید: همیشه ۱۰ برابر میزانی که به طور قانونی و مجوزدار از عرصه های طبیعی گیاهان دارویی برداشت می شود، قاچاق صورت می گیرد و به دست دلالان می افتد در حالی که برای افرادی که تمایلی به برداشت از این عرصه ها دارند، تعدادی مجوز صادر شده است، که برداشت قانونی می تواند از قاچاق و صدور غیرقانونی آن ها جلوگیری کند.
چنین به نظر می رسد که کشور ما از لحاظ منابع گیاهان دارویی بسیار غنی است زیرا کارشناسان منابع طبیعی می گویند ایران معادل کل گونه گیاهی منطقه اروپا را داراست و در واقع پنجمین تولیدکننده این محصولات در دنیا هستیم.
اما از لحاظ تولید استاندارد و فرآوری از رتبه پایینی برخورداریم، وقتی که چنین مزیت طبیعی نصیب مان شده چرا مسئولان و دست اندرکاران این حوزه تلاش نمی کنند که آن را سامان دهی و هدایت کنند تا از بازار ۵ تریلیون دلاری که تا سال ۲۰۵۰ برای این حوزه از کشاورزی پیش بینی کرده اند، سهم قابل توجهی را به دست آوریم.
https://medplant.ir/?p=9313