سیاه دانه

Nigella  sativa

تهیه و تنظیم :حمیدرضا نباتی

 به فرانسه   Aigelle Cultivee     وAnis Noir

به انگلیسی  Black  Cumin

گونه N.sativaمعمولا گونه ای است که کاشته میشود وگونه دیگری نیزکه در ایران میروید واز نظر شکل وخواص مشابه آن است به نام Nigella Arvensis  L.      می باشد.

 گیاهی است علفی یک ساله، پوشیده از کرکهای ظریف با برگهای تقسیم شده با بریدگیهای بسیار عمیـق به طـوری که برگ را به صورت نواری باریـک در می آورد. رنگ برگ آن سبز غباری، گلهای آن منفرد، برگچه های زیر گل درشت و به رنگ آبی یا سفید و گلبرگها خیلی کوچک دانه های کوچک آن سیاه است و وقتی فشار داده می شـود بوی مطبوعـی از آن استشـمام می شود. دانه ی آن بیضی شکل، مثـلثـی و به رنگ سیاه در ابعاد ۲-۱ میلیمتر می باشد. ساقه های ایستاده به ارتفاع  ۶۰ تا ۷۰ سانتیمترمیباشد.

موطن این گیاه جنوب اروپاو آسیای غربی بوده است و از قدیم این گیاه را خصوصا در کشورهای گرمسیر می کاشته اند.این گیاه به سادگی با محیط جدیدخو می گیرد.  در اروپا و مصر و هندوستان آن را در مزارع می کارند ولی در ایران از قدیم به طور خودرو وجود داشته است و در آذربایجان و اصفهان  و اراک نیز می روید. این گیاه به طور پرورشی نیز در ایران کاشته می شود. . بهترین روش برای کاشت این گیاه، از طریق بذر است. بهترین زمان برای کاشت پائیزه وبهاره ی آن امکان پذیر است،ولی در کشت بهاره محصول بهتری خواهیم داشت.پس از تهیه ی بستر خاک با فاصله ۳۰در۳۰سانتی متر بذر ها کاشته می شوند.گاهی بذر به صورت درهم درکرت پاشیده می شود. آب و هوای گرم وتقریبا خشک نیاز دارد.

     مناسب ترین     PH خاک برای پرورش سیاه دانه شش تا هفت و نیم است.درخاکهای رسی وشنی.

در کشت پائیزه سیاه دانه در تیرماه و در کشت بهاره در شهریور ماه قابل برداشت می باشند. با زرد شدن کپسول ها می توان اقدام به برداشت ویا پس از ریشه کنی کلی بوته و خشک کردن با خرمن کوبی،بذرها داخل کپسول را جدا کرد    .

در دانه های سیاه دانه ۳۵%روغن ثابت ویک گلوکزید به نام ملانتین وحدود ۱٫۵ در صداسانس وجود دارد . ملانتین به صورت مجزاماده ای سمی است.

  مزاج

در سوم گرم و خشک

 خواص درمخزن    :

شونیز لغت فارسی است و شونوز وسیاهدانه وبه عربی حبه السوداء وبه یونانی سنو ودیسقوریدوس شنون گفته به هندی کلونجی نامند.

·          مسخن    )    گرم کننده حرارت دهنده    (

·          مجفف رطوبت     )  خشک کنند دوایی که موجب از بین رفتن رطوبات یا تقلیل آن شود     ( .

·         مقطع اخلاط (آنچه حرارت لطیفه نفوذ کند مابین خلط لزج وسطح عضو ودفع اونماید بدون تصرف در قوام خلط).

·         منضج(دوایی که خلط و ماده را بپزد و مهیای دفع کند)

·         جالی است. ( باعث تحریک رطوبات لزج و دفع آنها از سطح عضو و مسامات شود، هر دوای جالی ملیّن نیز هست).

·         مدر شیر وبول وحیض (دارویا غذایی که ادرار ( پیشاب ) یا حیض یا شیر را جاری کند)

·         مسقط جنین زنده ومرده ومشیمه(پردهای که بچه تا هنگامی که در شکم مادر است در آن قرار دارد . این پرده بهنگام تولد کودک باوی بیرون آید)

·         ویرقان(عارضهای که در اثر ضایعات کبد و ختلال عمل آن پدیدار میشود)

·         وسپرز(طحال ،غده ایست قرمز و کمی بنفش رنگ که در سمت چپ شکم در عقب معده و در جلو و بالای کلیه چپ عمل مهمش ساختن گلبولهای سفید و از بین بردن گلبولهای قرمز است که آهن آنها را مجددا بکبد میفرستد و در آنجا ذخیره میشود )

·         وقولنج ریحی (نفاخ،باد(دردی که در ناحیه شکم خصوصا نواحی مجاور به قسمتهای مختلف قولنج حاصل مشود) شربا وضمادا نافع است.

·         تریاق (داروی‌ضدزهر)سموم بارده

·         شرباوبخورا(دود حاصل از سوزانده) وحمولا (صورت شیاف واژن )بادهن(روغن) سوسن،اعضاء الصدر(سینه، شش،وارتباطات آنها)والغذاء(معده و کبد و طحال باشد)

·         والنفض(امعائ و مثانه و قضیب(مردانه الت)و فم (دهانه )الرحم مقعده) وغیرها جهت سرفه بارده (سردی )ودرد سینه وانتصاب نفس(بلند نفسی)

·         وغثیان(قی کردن استفراغ کردن) واستسقا(مرضی که موجب شود آب در انساج شکم جمع شود استسقا)

·         ومداومت خوردن آن هر صباح مدر بول وحیض وشیر

·         وبا روغن جهت سرخ کردن رخساره وتصفیه بشره(ظاهرپوست بدن)

·         وبا سرکه جهت اخراج اقسام کرم جهت سک دیوانه گزیده ورتیلا وبا سکنجبین جهت تب ربع (تب که یکروز گیرد و دو روز گذارد )وتب بلغم کهنه

·         وبا آب وعسل جهت تفتیت(شکسته و ریزه کردن) سنگ گرده(کلیه) ومثانه وتبهای مزمنه.

·         وبا نطرون(سدیم) جهت عسر البول(شاشبند شدن)

·         وسوخته آن جهت بواسیرخصوصا که با رب مورد بنوشند بی عدیل.

·         وگرم کرده آن بر سر جهت زکام وبرسائر اعضا جهت تحلیل ریاح(بادها) سریع الاثر

·         وبوئیدن خام آن ویا در سرکه خیسانیده آن یک شب در صره(کیسهای‌که‌درقدیم‌در آن‌دینارودرهم‌می‌ریختند) بسته وبه دستور سعوط(عطسه آور) در سرکه خیسانیده آن یک شب وصبح سائیده جهت درد سر بارد مزمن وتفتیح (گشایش)سده خیشوم(گرفتگی بینی) وزکام(عارضه التهاب مخاطب بینی است که غالبا با آب ریزش و گرفتگی بینی همراه است ) ونزله(التهاب حادیامزمن نسج مخاطی همراه باازدیادترشحات معمولی یاعفونی) ولقوه(لب‌ودهان‌یافک, بطرفی‌کج‌میشود) بغایت نافع وبی عدیل.

·         وچون هفت عدد دانه آن را در شیرزنان بخیسانند یک ساعت وبسایند ودر بینی کسیکه یرقان داشته وچشمهای اوزرد شده باشد قطور نمایند بغایت نافع وزائل سازدوبه سبب قوت تفتیحی که دارد وسعوط(عطسه آور)

·         مسحوق(کوبیده‌شده) آن با دهن(روغن) ایرسا جهت ابتدای نزول آب در چشم نافع وبه دستور با اکتحال(به چشم کشیدن) استعمال آن جهت نزول در ابتداوکماد(خود سیاه دانه گرم بروی موضع قرار گیرد یا هر گیاه دیگر را)

·         ومضمضه مطبوخ آن با سرکه به تنهایی  ویا با چوب صنوبر جهت درد دندان بارد(سرد) وتفتیح(گشایش) سده خیاشیم(گرفتگی بینی)

·         وبا سرکه خمر ویا انگور جهت ثالیل(زگیل ها) ورفع خال وتقشر(پوست از دل او باز شدن) جلد ودرد مفاصل وبهق (لک‌وپیس )وبرص(لکه‌های سفید روی پوست) وسعفه(ناخوشی جلدی مانند کچلی و اگزما و ریزش طبقات شاخی اپیدرمی پوست مرض جلدی) وقوبا

·         وبا بول اطفال جهت تحلیل،وثالیل(زیگیلها) وخال مجرب.

·         وبا آب حنظل ترکه براطراف ناف طلا (دوغ نطول،ماست طلا،شیراز (ماست چکیده) کنندجهت اخراج حب القرع(کرم کدو) و قوی الاثر.

·         وبا آب شیح(درمنه) جهت اخراج حیات بقوت تمام وسائیده آن با خون افعی ویا خون و یا خون خفاش وبا خون خطاف(چلچله) جهت وضح(پیسی که در پیشانی است) بغایت موثر

·         وبا عسل وروغن جهت درد رحم ووجع(درد) آن در حین نفاس

·         وبا روغن گل سرخ جهت انواع جرب(بیماری انگلی خارش دار).

·         وضماد سوخته آن با موم گداخته وروغن سوسن ویا حنا ومانند آن هر دو مفید ومانع ریختن موی آن ورویاننده آنست بشرط مداومت.

·         وضماد اندک بریان کوبیده آن با گلاب جهت زخمهای سوداوی ساق پا مجرب.

·         وبا بول صبیان(کودکان) جهت قروح(زخمها) شهدیه سر وسائرقروح بارده رطبه (زخمهای سرد تر چرکی) و بو داده کوبیده جوش داده آن با روغن زیتون وصاف کرده به قدر سه چهار قطره در بینی جهت رفع زکام که عطسه بسیار باشد مجرب است.

·         وبا روغن حبه الخضراء(درخت بنه، سقز)در گوش جهت تفتیح سده(گشایش گرفتگی) ورفع ریاح (بادها)ودرد آن نافع

·         ودخان (دود)آن کویزاننده(جایخالی کننده،دورکننده) هوام(جانوران زهر دار).

·         واکثار(مصرف بیش از اندازه) شرب شونیز مورث (علت ، سبب)خناق (عدم نفوز نفس به  شش) وسدر(آن را گویند که هرگاه مردم بر پا خیزد دوچشم او تاریک شود وسر اوبگرددوبیم باشد که بیوفتد،ذخیره )

·         وروغن آن با روغن زیتون وکندر جهت اعاده باه مایوسین شربا وطلاء مجرب دانسته اند.

·         وروغن آن  طلاء بر اعضای تناسل وکمر جهت آوردن نعوظ بی عدیل است ورافع درد های بارده وسستی اعصاب وسده آن.

·         وبه دستور آشامیدن آن با اشیای مناسبه جهت امور مذکوره سریع الاثراست.

·         مصلح آن در سرکه خیسانیدن آن،  کتیرا مقدار شربت آن تا  دو درم درگرم مزاجان .

·         تدبیر آن قی کردن وآشامیدن شیر.درغثیان(دل بهم خوردن)

·         مضر گرده(کلیه)

بدل انیسون و نصف وزن آن تخم شبت

 منابع

 •         مخزن الدویه (جلد سوم) ذیل کلمه شونیز

•         تولید و فرآوری گیاهان دارویی)مرحوم دکتر رضا امیدبیگی(

•         کاشت، داشت و برداشت گیاهان دارویی (داراب یزدانی)

•         معارف گیاهی (حسین میر حیدر جلدپنجم)

•         شناخت گیاهان دارویی ومعطر جلد دوم(سید عباس میر جلیلی)