جوزهندی (جوز بویا)

نام علمی: Myristica fragrans

نام عمومی: Mace , nutmeg

نام انگلیسی: nutmeg tree

نام عربی: جوزالطیب

نام فرانسوی Muscade , noix de muscade:

نام‌های مترادف: m.moschata T hunb. , M. officinalis L

نام خانواده: Myristicaceae

گیاه شناسی

میوه درخت جوز بویا به طور کلی از دو نوع ثمر که از نظر طبی و خواص دارویی مورد توجه می باشند تشکیل شده است ،یکی مغز هسته که به فرانسوی موسکاد و به انگلیسی نات مگ گفته می شود و دیگری جدار نازک خشبی توری خارجی هسته که در اصطلاح طب سنتی «بسباسه» و به فرانسوی ماسی و به انگلیسی میس نامیده می شود.

درخت جز بویا درختی است دو پایه به ارتفاع ۲۰ تا ۱۰ متر،زیبا،همیشه سبز ،با شاخه های پراکنده .پوست تنه آن خاکستری تیره ،گلهای آن زنگولهای شکل کوچک زرد است .برگهای آن بیضی،نوک تیز،موجدار،چرمی سبزبراق شبیه برگهای نارنج یا برگهای غار گیلاسی یا برگهایRhododendron،نظیر برگهای گل صد تومانی(R.ferruginosum) ،طول برگها در حدود ۱۰ ساتنی متر ،رنگ سطح فوقانی آن سبز تیره و رنگ سطح تحتانی آن سبز کمرنگ است.میوه آن که معمولا در حدود شش ماه پس از ظهور گلها می رسد ،شبیه زرد آلو به رنگ زرد لیمویی تا قهوه ای روشن ووقتی که کاملا رسید معمولا از وسط ترک می خورد.و از شکاف ترک آن جدار خشبی شفاف و درخشان و مخملی توری شکل ناصاف هسته که همان بسباسه یامیس است دیده می شود.این جدار ،یک عدد هسته قهوهای رنگ روغنی را که هامن جوز بویا می باشد دربر گرفته است .هسته تخم مرغی شکل و معطر گیاه یا نات مگ در حدود ۴ سانتی متر طول و ۱  تا ۵/۱ سانتی متر عرض دارد و قشر خارجی بسیار معطر وشکننده آن یعنی بسباسه یا میس در حدود ۲ تا ۱ میلی متر ضخامت دارد و وقتی خشک شد به رنگ زرد قهوه ای در می آید.

معمولا پس از برداشت میوه ها که از سالهای هفتم به بعد آغاز می شود.ابتدا قسمت پوشش خارجی یا جدار خارجی هسته که همان بسباسه است با چاقو و با دست برداشته وآن را درمدت۱۵ تا ۱۰ روز در جریان هوا در آفتاب قرار می دهند که خشک شود.پس از خشک شدن رنگ آن از زرد به قهوه ای تبدیل می شود.پس از کندن این جدار خارجی ،هسته آن جداگانه به مدت ۸ تا ۴ هفته در جریان آفتاب قرار می دهندکه بتدریج حشک شود.ضمن این ۴ هفته در اثر خشک شدن مغز هسته ،پوست سخت آن جدا می شود و در اثر ضرباتی که به هسته وارد می کنند ،پوست سخت آن را شکسته و مغز آن که همان نات مگ است خارج می شود و آن را نگهداری می نمایند.معمولا برای اینکه بسباسه یا میس در اثر ماندن طولانی در انبار حتی الامکان فاسد نشده و مورد حمله حشرات و آفات قرار نگیرد ،قبل از انبار کردن آنها را با میتل بروماید یا کربن بی سولفید ضد عفونی می نمایند.پس به عبارت ساده تر میوه جوز بویا دارای سه قشر اول قشر خارجی گوشتی که پس از رسیدن میوه شکاف می خورد.قشر دوم که ترک ترک است ،تازه آن قرمز وچون خشک شود زرد می شود، این قشر را بسباسه می گویند و سرانجام قشر نازک و قهوه ای رنگ که مغز هسته را فراگرفته و مغز که همان نات مگ است در داخل آن قرار دارد.

رویشگاه:

درخت جوز بویا در مناطق حاره پرباران هر دو نیمکره دنیا می روید و بومی جزایر هند شرقی و ملوکی می باشد.و درسایر مناطق گرمسیر و مرطوب مانند هندوستان و اندونزی و جزایر آنتیل ونواحی آن قسمت از دنیا کشت می شود.

ترکیبات شیمیایی:

از نظر ترکیبات شیمیایی جوز بویا دارای ساپونین و اسانس روغنی فرار است که برحسب شرایط محل رویش درخت مقدار آن در نمونه های مختلف متفاوت است.اسانس روغنی در بسباسه خشک و میس از ۷ تا ۱۴ درصدتغییر می کند و مقدار اسانس روغنی مغز خشک جوز بویا از ۱۵تا ۵ درصدتغییر می نماید.

دراسانس روغنی جوز بوای و بسباسه در حدود ۴ درصد ماده خیلی سمی به نام میریستی سین وجود دارد و مغز خشک جوز بویا در حدود ۳۵ تا ۲۵ درصد روغن چرب ثابت که کره جوز بویا نامیده می شود ،وجود دارد.از نظر طعم جوط بویا کمی شیرین و گرم است و به صورت گرد یا ناکوفته آن در بازار بین المللی عرضه می شود.معمولا مغز جوز بویا کمی شیرین تر و از نظر عطر ظریف تر از بسباسه یا میس است زیرا اسانس روغنی آنها حتی در یک میوه باهم فرق دارند.در برگهای خشک گیاه در حدود ۵/۱ درصد اسانس یافت می شود که شامل ۸۰ درصد آلفاپینن و ۱۰ دردص میریستی سین است. [G.I.M.P]

آزمایش دیگری نشنا می دهد که در اسانس روغنی جوز بویا مواد میریستی سین که یک ماده عامل مخدر است و پی نن ،کامفن،دی پنتن،سافرول،چند الکل ،مقدار کمی اوژنول و ایزواونول موجود است و در روغن ثابت آن نیز وجود ماده تری میرسیتین تایید شده است.

زیستگاه :

در حال حاضر بزرگترین تولید کننده جوز بویا در دنیا اندونزی است و از سایر مانطق دنیا مانند سیلان و هند غربی و بعضی مناطق دیگر نیز به اروپا و آمریکا و سایر نقاط دنیا مانند صادر می شود.فعلا هر یک کیلوگرم جوز بویا کمتر از ۱۰ دلار در بازار دنیا معماله می شود.

تاریخچه:

از نظر شناخت آنچه که از مدارک و اسناد تاریخ طب سنتی بر می آید،جوز بویا از روزگاران کهن مورد شناخت و توجه بوده است.ظاهرا اولین دانشمند و یا از اولین دانشمندان که در عالم گیاه برخورد کرده اند ،ممکن است آقای پلی نی باشد که در قرن اول پس از میلاد مسیح یعنی حدود دو هزار سال قبل شرحی درباره درختی به نام comacumکه دو نوع ثمر معطر داشته نوشته است.بعدها در قرن ششم میلادی این جوز معطر یا گردوی معطر یا جوز بویا را بازگانان عرب از جزایر هند شرقی به کنستانتی نوپل واردکردند ،پس از آن بتدریج انتشار یافته به طوری که در قرن دوازدهم در ایتالیا و دانمارک کاملا شناخته بوده است.در تاریخ آمده است که در سال ۱۱۹۱ میلادی در جریان مراسم تاجگذاری امپراتور هانری ششم برای معطر کردن فضای کوچه ها و معابر ،به سوزانیدن جوز بویا مبادرت می کرده اند و در قرن چهردهم میلادی بسباسه یا میس در انگلستان خیلی مورد توجه بوده و قیمت هر یک کیلوگرم از ان معادل قیمت ۶ گوسفند بوده است .

خواص درمانی

آرام‌کننده درد معده

برای درمان قولنج روده، جوزهندی را امتحان کنید چرا که سال‌ها برای درمان سوءهاضمه، اسهال و باد روده مصرف می‌شده است.

گیاه‌شناس معروف، آندرو گدرت، نویسنده کتاب «درمان بیماری‌های گوارشی» در این‌باره می‌گوید: اسانس  و سایر ترکیبات شیمیایی که در جوزهندی پیدا شده به فرد کمک می‌کند تا دستگاه گوارشش منظم کار کند. برای بهبود هضم، مقداری (نباید از نصف قاشق چای‌خوری بیشتر باشد ـ چرا که مصرف مقدار زیاد جوز موجب تهوع می‌شود)جوزهندی را در یک کاسه  شوربای آرد جو ریخته و به مدت چند هفته هرروز صبح میل کنید. 

مسکن دندان‌درد

روغن جوزهندی مانند روغن دانه میخک سالیان سال برای درمان دندان‌درد و درد لثه مصرف می‌شده است. سارا اسنو، نویسنده کتاب «زندگی تازه» در این‌باره می‌گوید: «سعی کنید یک یا دو قطره از روغن جوزهندی را روی لثه بمالید. روغن جوزهندی را می‌توانید از عطاری‌ها تهیه کنید.

تحقیقات نشان داده است که ترکیبات روغن جوزهندی به مبارزه باکتری‌های دهان و دندانی می‌رود که موجب ایجاد حفره در دندان می‌شوند 

لکه‌ زدایی از پوست

جوش‌های چرکی در حال ظهور را با این داروی خانگی، از بین ببرید: در یک کاسه، مقداری جوزهندی را با شیر ترکیب کنید تا به شکل خمیری ضخیم درآید، کرم به دست آمده را روی قسمت مورد نظر پوستتان قرار دهید، کرم باید چند دقیقه روی جوش بماند، پس از گذشت زمان کافی، ان را تمیز کنید. گفته می‌شود که جوزهندی، خاصیت ضد التهابی دارد که همراه با شیر غنی از ویتامین، پوستی لطیف و شاداب را به شما هدیه خواهد کرد.

تسهیل‌ کننده خواب

در صورتی که هنگام بستن چشم و خواب با مشکل مواجه می‌شوید، یک فنجان شیر داغ را با جوزهندی مخلوط کرده و میل کنید. شیر حاوی تریپتوفان، اسید آمینه‌ای است که به سروتونین برای ترویج خواب در بدن تبدیل می‌شود.

جوزهندی موجب می‌شود که اثر سروتونین در بدن طولانی‌تر باقی بماند (بنابراین در مغز به مدت طولانی‌تری می‌ماند) .

دیگر خواص

* التهابات و دردهای مفصلی و رماتیسمی با مصرف خوراکی جوزهندی و همچنین ماساژ موضع با روغن آن تسکین می‌یابد.

* جوزهندی به حفظ سلامت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند.

* برای کاهش علائم آلرژی نیز می‌توانید جوزهندی بخورید.

* سیستم قلبی، عروقی را تحریک می‌کند و برای حفظ سلامت قلب مفید است. همانند میخک، جوزهندی دارای ترکیبی به نام «یوجینول» است که برای قلب مفید می‌باشد.

* به گزارش «ehow» در طب چین توصیه شده است که برای رفع معده درد و التهاب یا سوءهاضمه ۳ تا ۵ قطره این روغن همراه با یک قاشق غذاخوری عسل به طور ناشتا میل شود.

تحقیقات نشان داده است که ترکیبات روغن جوزهندی به مبارزه باکتری‌های دهان و دندانی می‌رود که موجب ایجاد حفره در دندان می‌شوند

* بی نظمی و درد قاعدگی را رفع می‌کند.

* تقویت کننده ذهن است. بدن را آرامش می‌دهد و سبب افزایش گردش خون می‌شود.

* روغن آن از جمله ترکیبات مهم بیشتر داروهای تسکین دهنده سرفه است. ضمن این که در درمان سرماخوردگی نیز موثر است.

* برای درمان آسم مفید است.

* اضطراب و افسردگی را رفع می‌کند.

* عفونت و بیماری‌های کلیه‌ای را درمان می‌کند.

* خاصیت ضد باکتریایی و ضدعفونی کننده دارد که برای رفع کدری، چربی و چین و چروک پوست مفید است.

* به نقل از «Ask.com» ماده‌ای به نام مایریستیسین (Myristicin) موجود در آن آنزیم‌های موجود در مغز را که در بروز بیماری آلزایمر موثر است از بین می‌برد و برای بهبود حافظه مفید است.

* مصرف مقدار کم آن نفخ معده را کاهش می‌دهد، به هضم غذا کمک می‌کند و اشتها را بهبود می‌بخشد.

* در شل کردن عضلات موثر است.

* مخلوطی از چند قطره روغن جوزهندی و عسل حالت تهوع، سوءهاضمه و اسهال شدید را درمان می‌کند.

* در طب هومیوپاتی، برای معالجه اضطراب و افسردگی به کار برده می‌شود.

* در طب چینی برای درمان بیماری‌های کبد استفاده می‌شود. تقویت کننده کبد است و سموم کبد را دفع می‌کند.

* برای کنترل آکنه، ۲ تا ۳ دانه جوزهندی آسیاب شده را با کمی شیر مخلوط کنید تا به شکل ضماد دربیاید. پس از شستن صورت با آب ولرم و خشک کردن، ضماد را به صورت بمالید و پس از ۲ ساعت ابتدا با آب ولرم و سپس برای بستن منافذ با آب سرد بشویید. این ضماد به عنوان اسکراب برای رفع جوش استفاده می‌شود.

* برای تسکین علایم سرماخوردگی با کمی آب، آرد و پودر جوزهندی ضمادی تهیه کنید و روی پارچه کتان بمالید و روی سینه قرار دهید.

* خستگی مفرط و استرس را رفع می‌کند و قدرت تمرکز را افزایش می‌دهد.

مصرف مقدار کم آن نفخ معده را کاهش می‌دهد، به هضم غذا کمک می‌کند و اشتها را بهبود می‌بخشد

* برای تسکین درد مفاصل، عضلات، آرتریت، زخم و التهاب کمی از روغن آن را روی موضع بمالید.

* مصرف آن مانع بروز سنگ کلیه می‌شود.

* برای بهبود بخشیدن به سیستم گوارشی کمی پودر جوز هندی را روی صبحانه خود بپاشید.

همچنین ضماد آن برای سردرد سرد و فلج ولقوه و سستی اعضا وورمهای سرد کبد نافع است.اگر ضماد آن با افسنطین و عسل تهیه شود برای رفع خونمردگی و کوفتگی اعضا مفید است و مصرف قطره آن با روغنهای مناسب برای تسکین دردهای گوش و رفع کری نافع است و مالیدن ان به چشم برای تقویت دید چشم و رفع جرب پلک نافع است.

 مضرات

نباید در مصرف این گیاه زیاده‌روی کرد چون اسانس دانه دارای مواد محرکی است که مصرف مداوم و زیاد آن باعث اختلالات قلبی، تند شدن حرکات قلب، سرخی صورت، سردرد و نوعی مسمومیت می‌شود. این موضوع در سال‌های اخیر مورد تحقیق و تایید قرار گرفته و یکی از ترکیباتی که باعث این مسمومیت می‌شود به نام میریستی‌سین شناسایی شده است. بنابراین اگر از خواص این گیاه مطلع شدید، در مصرف آن زیاده‌روی نکنید و همیشه حد اعتدال را نگه دارید.

علاوه بر این مصرف زیاد آن سبب ایجاد مشکل در بخش کنترل احساسات در مغز شده و پس از مصرف بیش از حد، احساس نشاط به همراه سستی و رخوت در انسان پدید می‌آورد که شبیه نوعی مسمومیت است.

همچنین برای گرم مزاجان مضر است و سردرد می آورد در این مورد باید با گشنیز خورده شودو مضر کبد و ریه است ،آن را باید با بنفشه و عسل خورد.