خراسان جنوبی به دلیل برخورداری از چهار فصل سال و شبهای سرد و روزهای گرم دارای اقلیم بسیار مناسبی برای رویش منحصر به فرد گیاهان دارویی است و اسانس، عطر و طعم این گونه ها را از گیاهان دارویی سایر استانها متمایز کرده است.
گیاهان دارویی از ارزش و اهمیت خاصی در تامین بهداشت و سلامت جوامع هم به لحاظ درمان و هم پیشگیری از بیماری ها برخوردار هستند.
با توجه به پیشینه تاریخی، گونه های گیاهی قدمتی پنج هزار ساله دارند و یکی از مهمترین منابع تامین غذایی و دارویی بشر در طول نسل ها بوده اند، از نظر تاریخی، گیاهان اهمیت فراوانی در توسعه جوامع داشته اند و تحقیقات وسیعی برای یافتن فرآورده ها و مواد طبیعی دارویی گیاهان در طول تاریخ انجام شده اما پتانسیل تولید داروهای گیاهی در طبیعت بسیار بالاست.
گرایش عمومی جامعه به استفاده از داروها و درمان های گیاهی و به طور کلی فرآورده های طبیعی به ویژه طی سال های اخیر رو به افزایش بوده و مهمترین علل آن، اثبات اثرات مخرب و جانبی داروهای شیمیایی از یک طرف و ایجاد آلودگی های زیست محیطی از سوی دیگر بوده است.
از سوی دیگر، گیاهان دارویی جزء ذخایر منابع طبیعی هستند و بسیاری از کشورها کم یا زیاد از چنین منبعی برخوردارند که نوع، تعداد و تنوع گونه های گیاهی بر اساس شرایط و موقعیت جغرافیایی هر منطقه متفاوت است.
بنابراین با اتخاذ سیاست ها و راهکارهای مناسب و مبتنی بر یک شناخت واقع گرایانه از وضعیت موجود، این منابع و کاربرد روش های علمی و صحیح در تمام ابعاد اعم از کاشت، داشت، برداشت و بهره برداری صنعتی و اقتصادی آن، چه از طبیعت و چه به صورت کشت مکانیزه، می توان به درکی واقعی و اصولی در خصوص نقش و بازدهی گیاهان دارویی در جوامع رو به رشدی همچون ایران رسید و علاوه بر حفظ و حراست شکوفایی و توسعه پایدار جامعه را نیز به همراه خواهد داشت.
حدود هشت هزار نوع گونه گیاهی در کشور وجود دارد، که خراسان جنوبی به دلیل دارا بودن اقلیم چهار گانه ۱۰ درصد از این گونه ها را به خود اختصاص داده و هم اکنون دارای ۸۰۰ گونه گیاهی شناخته شده است.
غفلت از گیاهان دارویی به عنوان منبعی برای درآمدزایی و حذف وابستگی به نفت
رئیس سازمان جهادکشاورزی خراسان جنوبی در گفتگو با مهر اظهارداشت: گیاهان دارویی به لحاظ درآمدزایی بسیار بالا می تواند راهکاری برای جلوگیری از وابستگی به صادرات نفت باشد که این امر نیازمند توجه ویژه مسئولان برای فرآوری است.
غلامرضا هادربادی با اشاره به اینکه گیاهان داوریی منبع سرشار سلامت و درآمدزایی هستند، عنوان کرد: مزیت بهره برداری از گیاهان دارویی این است که اگر مرتع داران، روستائیان و کشاورزان از گیاهان برای فرواری استفاده کنند این امر موجب درآمدزایی افراد بومی منطقه شده و این خود منجر به حراست و حفاظت از آن مرتع می شود.
وی بر اهمیت موضوع فراوری گیاهان دارویی در سطح استان تاکید کرد و گفت: ایجاد صنایع فراوری در بحث گیاهان دارویی به نفع سرمایه گذاران بوده و کیفیت و فراوانی گیاه را افزایش می دهد.
هادربادی اضافه کرد: طی چند سال اخیر مجوزهای فراوری گیاهان دارویی و حمایت از این صنایع در دستور کار قرار گرفته است.
وی توسعه کشت گیاهان دارویی را یکی از اولویت های این مجموعه عنوان کرد و بیان داشت: گیاهان دارویی علاوه بر درآمدزایی مقاومت بسیار بالایی نسبت به خشکسالی و کم آبی دارند و می توانند جایگزین مناسبی برای محصولات آبی باشند.
به گفته وی در این راستا کار کشت جایگزین گیاهان دارویی در شهرستان سرایان در سطح ۲۳ هکتار بر روی ۲۰ گونه گیاهی آزمایش و این امر باعث افزایش درآمد کشاورزان شده که درصورت نزولات آسمانی بیشتر، این سطح قابل افزایش است.
وی ادامه داد: در این زمینه به فارغ التحصیلان متقاضی بخش کشاورزی مجتمع های گلخانه ای و تسهیلات ارزان قیمت برای کشت گیاهان دارویی واگذار می شود.
نبود بازاریابی و عدم صادرات گیاهان دارویی مشکل اصلی در این حوزه
رئیس سازمان جهادکشاورزی خراسان جنوبی با اشاره به اینکه علیرغم فواید و مزایای این گونه های طبیعی از لحاظ درآمدزایی و سلامت، توجه ویژه ای به این منابع نشده است، تاکید کرد: صادرات، عدم ترویج و شناساندن گیاهان دارویی و خواص آن از مهمترین مشکلات در این زمینه بوده که تلاش ها از سوی مسئولان به حد کافی نبوده است.
وی ادامه داد: فراهم کردن بسترهای مناسب برای صادرات گونه های گیاهی می تواند تقشر بسزایی در توسعه اقتصادی استان داشته باشد که این امر مغفول مانده است.
تولید هزار تن گیاهان دارویی در خراسان جنوبی
هادربادی از تولید هزار ۷۹ تن گیاه دارویی در خراسان جنوبی طی سال ۸۹ خبر داد و گفت: گونه های گیاهی استان به لحاظ کیفیت قابل قیاس با سایر گونه های گیاهی در کشور نیست.
رئیس سازمان جهادکشاورزی خراسان جنوبی با اشاره به ارزش ریالی گیاهان دارویی تولید شده طی سال ۸۹ در استان، اظهار داشت: این میزان تولیدات به ارزش شش میلیارد و ۳۰۱ میلیون و ۱۳۸ هزار تومان بوده است.
۶۰ درصد گیاهان دارویی به خارج از استان صادر شد
وی با اشاره به اینکه ۴۰ درصد تولیدات گیاهان دارویی در داخل استان مصرف شده است، افزود: همچنین ۶۰ درصد به خارج از استان صادر شده است.
به گفته وی گیاهان دارویی خراسان جنوبی به استان های سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی و تهران صادر می شود.
وی آنغوزه، شیرین بیان، وشاء، آویشن، خاکشیر، زیره سبز، کلپوره، درمنه، بومادران، بابونه، کما، آلوورا، سماق، نعنا فلفلی و نعنای محلی، به لیمو، اسطخودوس، رزماری، کتیرا و … را از نمونه های گیاهان دارویی در استان برشمرد.
هادربادی در خصوص میزان کشت گیاهان دارویی در خراسان جنوبی، اظهار داشت: در حال حاضر سطح کشت گیاهان دارویی استان ۶۹ هزار و ۲۳۰ هکتاربوده که حدود ۹۰ درصد آن بصورت طبیعی در مراتع و باغات استان پراکنده است.
وی به پتانسیلهای نهفته و ویژگی گیاهان دارویی استان نسبت به سایر مناطق اشاره کرد و گفت: با توجه به کیفیت بالای اسانس و ماده موثر گیاهان دارویی، نیاز کم آبی و استفاده از نزولات آسمانی کوتاه بودن دوره رشد، عدم تداخل دوره رشد با سایر محصولات، کم توقع بودن و مقاومت نسبت به آب شور و شرایط اقلیمی نامساعد، استفاده از گیاهان دارویی بسیار کم هزینه تر نسبت به داروهای شیمیایی است.
گیاهان دارویی محور توسعه اقتصادی استان
هادربادی در خصوص نقش گیاهان دارویی در اقتصاد استان، تصریح کرد: توسعه کشت گیاهان دارویی در استان باعث ارز آوری و رونق اقتصادی، کاهش وابستگی به خارج کشور، ایجاد اشتغال و جلوگیری از مهاجرت روستائیان و کشاورزان خواهد شد.
رئیس سازمان جهادکشاورزی خراسان جنوبی به سیاست گذاری و اقدامات برنامه ریزی شده برای گسترش تولید گیاهان دارویی در سال جاری اشاره کرد و ادامه داد: ترویج برخی گیاهان دارویی از جمله نعنا فلفلی، آویشن و آلوئه ورا در بین تولید کنندگان و برگزاری کلاس های آموزشی برای بهره برداران گیاهان دارویی از جمله این اقدامات است.
مصرف بی رویه گیاهان دارویی خطر انقراض را در پی دارد
متاسفانه سودآوری های کلان اقتصادی و توجه روز افزون به تجارت جهانی گیاهان دارویی، مشکلات و مسائل ناگواری را برای این منابع به وجود آورده و نسل گونه های گیاهی را با خطر انقراض مواجه کرده است.
چرا که بخش عظیمی از تجارت مربوط به گونه های گیاهان دارویی است، که بعضا با شیوه های نادرست از طبیعت جمع آوری شده و علاوه بر اینکه به انقراض نسل گونه ها می انجامد، تنوع زیستی منطقه و جهان را نیز با خطر نابودی مواجه می سازد.
استفاده مطلوب، منطقی و بهینه از این منابع که به لحاظ فناوری، بسیار کم هزینه تر و ساده تر از صنایع دارویی شیمیایی است، می تواند ضمن تامین بخشی از نیازهای عمده بهداشتی و درمانی جامعه از خروج مقادیر متنابهی ارز جلوگیری کرده و مانع گسترش وابستگی به بیگانگان شود.
ضعف مدیریتی عامل اصلی مغفول ماندن گیاهان دارویی
محقق و پژوهشگر گیاهان دارویی در خراسان جنوبی در گفتگو با مهر، اظهارداشت: بهره وری درست از طبیعت برای استفاده دارویی باعث تداوم سودآوری و اشتغال درست و مناسب خواهد شد و در مقابل آن استفاده نادرست از طبیعت تخریب منابع طبیعی و نابودی گیاهان مفید در زیستگاه های نباتی را به دنبال خواهد داشت، که در ایران هنوز روند استفاده از گیاهان دارویی چهره ای کهن با شیوه های قدیمی دارد.
محسن پویان اظهارداشت: برای شناساندن و استفاده از گونه های گیاهی استان در راستای توسعه اقتصادی، گیاهان دارویی نیازمند مدیریت منسجم و هدفمند بوده و باید به این منظور برنامه زمان بندی شده بلند مدتی تدوین شود.
۸۰۰ گونه گیاهی خراسان جنوبی تنها با یک کارخانه فرآوری
مدیرعامل کارخانه فراوری گیاهان دارویی در خراسان جنوبی از وجود تنها یک کارخانه فراوری در استان خبر داد و گفت: این کارخانه نیز به علت خشکسالی، جمع آوری بی رویه گیاهان دارویی و انقراض برخی گونه های گیاهی با مشکلات جدی مواجه است.
پویان با اشاره به اینکه هم اکنون از استانهای مجاور نیز گیاهان دارویی به این کارخانه فراوری وارد می شود، افزود: در این کارخانه به دلیل خشکسالی و کمبود گیاهان دارویی و مواد اولیه و عدم حمایت مسئولان دچار مشکلات فروانی شده و هزینه های بسیار بالایی نیاز دارد.
به گفته وی این کارخانه به دلیل استفاده از گیاهان دارویی طبیعی و تازه دارای منحصربه فردترین داروی فرآوری شده بوده و هیچگونه مواد شیمیایی در مراحل اسانس گیری و .. استفاده نمی شود.
عدم حمایت از تولیدکنندگان استانی از سوی مسئولان
وی تاکید کرد: در حال حاضر مهمترین مشکل در راستای فراوری گیاهان دارویی این است که هیچگونه حمایتی از تولیدکنندگان داروهای گیاهی در استان نمی شود و همچنین قراردادها از سوی دستگاه های اجرایی استان با سایر شرکت ها و کارگاه های غیر بومی انعقاد می شود.
پویان با اشاره به اینکه این استان نیازمند سرمایه گذاری ویژه در راستای فراوری گیاهان دارویی است، تصریح کرد: مسئولان اجرایی باید در این راستا زمینه و بسترهای لازم برای حضور سرمایه گذاران را فراهم کنند.
“کما” گیاهی دارویی رو به انقراض در استان
وی با اشاره به اینکه گیاه دارویی و تغذیه ای کما در این استان رو به انقراض است، افزود: این گونه گیاهی هر هفت سال یکبار به گل می نشیند که به دلیل بردداشت نادرست، غیراصولی و بی رویه ساکنان محلی و دلالان منجر به انگشت شمار روئیدن این گیاه در سال جاری شده و به دنبال آن قارچ محلی که وابسته به کما است نیز رو به انقراض است.
پویان ادامه داد: گونه های گیاهی به صورت حلقه های زنجیری به یکدیگر وابسته بوده و انقراض یک گونه گیاهی منجر به انقراض سایر گونه ها خواهد شد که باید از هم اکنون مورد برنامه ریزی قرار گیرد.
وی به اقدامات استان برای شناساندن گیاهان دارویی اشاره کرد و گفت: تاکنون اطلاع رسانی از طریق تهیه وتوزیع بروشور و کتاب های گیاهان دارویی و ارسال آن به سایر استانها انجام شده که این امر برای شناساندن و صادرات گونه های گیاهای متنوع استان کفایت نمی کند.
پویان بر حمایت از فرواری گیاهان دارویی تاکید کرد و گفت: در این راستا باید برنامه های مدون و حمایت از فرآوری گیاهان دارویی در دستور کار مسئولان قرار گیرد.
محقق و پژوهشگر گیاهان دارویی در خراسان جنوبی بسته بندی مناسب، صادرات و بازاریابی مناسب را از جمله نیازهای گیاهان داروی در استان برشمرد و بیان کرد: برای توسعه و پیشرفت استان از محل گونه های گیاهی باید بازاریابی در یکی از کشورهای مجاور استان نیز انجام و گیاهان دارویی به صورت بسته بندی بازار پسند صادر شود.
شاسکوه منطقه منحصربه فرد از داروهای گیاهای استان
مدیرکل محیط زیست خراسان جنوبی در گفتگو با مهر اظهارداشت: منطقه حفاظت شده شاسکوه دارایی پوشش گیاهی با ارزش همراه با تنوع گونه ای بوده و ببیشترین تنوع گیاهی در قسمت کوهستانی و ارتفاعات این منطقه است.
حمید صالحی اضافه کرد: ارزش علوفه ای، تغذیه ای، دارویی، ژنتیکی و حفاظتی از جمله مزایای این منطقه بوده که آن را منحصر به فرد ترین منطقه در استان کرده است و این در حالی است که به دلیل برداشت های بی رویه، تخریب در بعضی نقاظ این منطقه را شکننده کرده است.
وی با بیان اینکه گونه های شاخص درختی و درختچه ای در قسمت کوهستانی را بنه، خینجوک، بادامشک و در منطقه دشتی تاغ و قیچ تشکیل می دهند، یادآور شد: وجود گیاهیان دارویی با ارزش جنگل های بنه وحشی و زیره کوهی در منطقه نیز باعث جذب افراد محلی به داخل منطقه شده که علاوه بر ایجاد اشتغال کاذب منجر به تخریب منطقه شده است.
خراسان جنوبی قابلیت تبدیل شدن به قطب گیاهان دارویی شرق کشور را دارد
رئیس جهاد دانشگاهی واحد خراسان جنوبی در گفتگو با مهر اظهارداشت: با توجه به تنوع گیاهان دارویی در این استان و اسانس بالای برخی گونه های گیاهی این استان قابلیت تبدیل شدن به قطب گیاهان دارویی شرق کشور را دارد.
سید روح الله هاشمی افزود: یکی از نیازهای اساسی و اولویت های استراتژیک در کشور و استان، تحقیق و پژوهش در زمینه گیاهان برپایه گیاهان بومی، استراتژیک و دارویی است.
وی به ضرورت راه اندازی مرکز خدمات تخصصی زعفران و گیاهان دارویی در استان اشاره کرد و بیان داشت: با توجه به اهمیت گیاهان منطقه مانند زعفران، زرشک، عناب و.. در صادرات، صنایع دارویی و غذایی کشور و دنیا، این واحد اولویت اساسی خود را در زمینه تاسیس پژوهشکده زعفران و گیاهان دارویی دیده است.
هاشمی با بیان اینکه این مرکز در زمینی به مساحت ۱۴ هکتار در محور بیرجند – خوسف واقع شده است، افزود: تاکنون اقدامات زیرساختی خوبی در این مرکز انجام شده که تهیه عنابستان ۱۵ هکتاری، شناسایی و معرفی گیاهان دارویی منطقه، تبدیل مرکز به پژوهشکده و جذب دانشجو در مقاطع مختلف تحصیلی و راه اندازی مطالعات و خدمات تخصصی زعفران از جمله اقدامات آتی مرکز خدمات تخصصی زعفران و گیاهان دارویی است.
امید است با توجه به حمایت هایی که عنوان می شود از توسعه بخش کشاورزی خواهد شد در سالی که به نام سال تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی نامگذاری شده، مسئولان استانی با حمایت از تولید کنندگان، رفع مشکلات کارخانه داران و اتخاذ تدابیر و سیاست های صحیح بتوانند از ظرفیت های موجود این سرمایه های طبیعی خراسان جنوبی در جهت رشد و شکوفایی اقتصاد استان استفاده کنند.
https://medplant.ir/?p=388