هدف از خشک کردن گیاهان دارویی
۱- کاهش وزن محصولات گیاهی، گیاهان مختلف بین ۶۰تا۹۰ درصد آب دارند در نتیجه خشک کردن باعث کاهش چشمگیر وزن و سهولت در حمل ونقل می شود.
۲- غیر فعال شدن آنزیم های گیاهی و جلو گیری از تغییرات آنزیمی مواد موثره گیاه.
۳- خشک کردن باعث غیر فعال شدن باکتری ها و قارچ ها و جلو گیری از فساد گیاه می شود.
در مجموع کاهش رطوبت باعث پایداری در گیاهان جمع آوری شده می شود ومدت نگهداری گیاه افزایش می یابد.
منظور از خشک کردن چیست؟
انواع رطوبت موجود در گیاه:
رطوبت گیاه از نظر انرژی پیوند به سه گروه تقسیم می شود:
۱- رطوبت شیمیایی
۲- رطوبت فیزیکی- شیمیایی
۳- رطوبت مکانیکی
رطوبت شیمیایی یا مولکولی:
ملکولهای آب با انرژی پیوندی قوی به ملکول های ماده مورد نظر متصل شده اند. جدا کردن این رطوبت بسیار مشکل است ومستلزم متلاشی کردن ملکول است. در خشک کردن گیاهان دارویی حذف این رطوبت مد نظر نیست وامکان پذیر نمی باشد.
رطوبت فیزیکی شیمیایی :
شامل دو نوع ۱- رطوبت چسبنده (آب هیدروسکوپ) که انرژی پیوند ملکول های آب در این مورد هم زیاد است وبه راحتی نمی توان این رطوبت را از گیاه جدا کرد.۲- رطوبت پیوسته (رطوبت آغشته) که ملکول های آب سطح خارجی سلول را پوشانده اند وانرژی پیوندشان کمتر است وساده تر از سلول خارج می شود.
رطوبت مکانیکی:
رطوبتی است که به وسیله لوله های موئین از محیط جذب می شود وهر چه رطوبت محیط بیشتر باشد رطوبت مکانیکی در گیاه بیشتر است. مقدار رطوبت مکانیکی به دو عامل بستگی دارد:
۱- رطوبت محیط
۲- درجه حرارت
رطوبت ازمکان که رطوبت دارد به سمت مکان خشک تر حرکت می کند.
منظور از خشک کردن گیاهان دارویی حذف رطوبت مکانیکی و رطوبت پیوسته است.برای خشک کردن گیاهان دارویی ؛ گیاهان باید به صورت یکنواخت پراکنده شوند زیرا اگر پراکندگی گیاه یکنواخت نباشد رطوبت از جای پر تراکم به جای کم تراکم حرکت می کند واز توده های گرم تر به توده های خنک تر منتقل می شود.
مراحل خشک کردن گیاه:
مرحله اول خشک شدن سریع که دارای یک مرحله آماده سازی مقدماتی است وشامل حذف رطوبت مکانیکی گیاه وقسمت اعزم رطوبت پیوسته بوده وبا سرعت زیاد انجام می شود. مرحله دوم خشک شدن کند که در این مرحله مقداری از رطوبت پیوسته که در گیاه باقی مانده به کندی خارج می شود.
مقدار رطوبت لازم برای خشک کردن گیاه
گیاهان دارویی باید پس از خشک شدن بین ۱۰ تا ۱۴ درصد رطوبت داشته باشند.تا بتوان گیاه را بدون احساس خطر از رشد میکروب وفاسد شدن آن را به مدت طولانی نگهداری کرد.
در صورتی که گیاه کاملاً خشک شود :
۱) ممکن است ترکیبات شیمیایی موجود در گیاه تخریب شود و با تغییر شکل مواد موثره اثر دارویی گیاه کاهش پیدا کند.
۲) کاهش بیش از حد وزن گیاه و مصرف بالای انرژی که توجیه اقتصادی ندارد و مقرون به صرفه نیست.
سرعت خشک کردن گیاه
به طور کلی سرعت خشک کردن گیاه بستگی به نوع اندام گیاه ، دما ، سرعت تهویه دارد.
هرچه دما بیشتر باشد وتهویه با سرعت بیشتر انجام شود عمل خشک کردن سریع تر صورت می گیرد.اگر از دمای بسیار بالا وسرعت تهویه خیلی زیاد استفاده کنیم رطوبت از قسمت های خارجی گیاه حذف شده اما در قسمت های میانی همچنان مرطوب باقی می ماند به طوری که قسمت های خارجی به سرعت خرد شده وبه صورت قهوه ای و برشته در آمده ورطوبت در قسمت های میانی باقی می ماند که باعث فاسد شدن گیاه و از بین رفتن ماده موثره می شود.
درجه حرارت مطلوب برای گیاهانی که حاوی اسانس هستند بین ۴۰ تا۵۰ درجه سانتیگراد و گیاهانی که حاوی آلکالوئید هستند می توان تا دمای۶۰ تا ۷۰ درجه حرارت داد چون آلکالوئیدها نسبت به حرارت مقاوم تر هستند.
گیاهان حاوی گلیکوزید را می توان بین ۵۰ تا ۶۰ درجه حرارت داد وگیاهان حاوی ویتامین را حد اکثر تا ۸۰ درجه می توان حرارت داد قابل ذکر است که حرارت بالای ۸۰ درجه سانتیگراد باعث تجزیه کلروفیل وتغیر رنگ آن به قهوه ای می شود.
برای بدست آوردن یک کیلو گرم وزن خشک از اندام های مختلف به ترتیب ۵ تا۸ کیلو گرم گل تازه ، ۵ تا ۶ کیلوگرم برگ تازه ، ۴ تا ۵ کیلو گرم سر شاخه دارای برگ وگل ، ۳ تا ۴ کیلوگرم ریشه و ۲/۱ تا۵/۱ کیلووگرم میوه تازه نیاز است .
تأثیر خشک کردن بر گیاه دارویی
خشک کردن روی کمیت وکیفیت ماده موثره تأثیر می گزارد که این اثر ممکن است گاهی مثبت وگاهی منفی باشد.
گیاهانی که حاوی اسانس هستند اغلب درصد اسانسشان پس از خشک کردن کاهش می یابد البته استثناعاتی هم وجود دارد که از آن جمله می توان به برگ چای (درصد اسانس آن پس از خشک کردن افزایش می یابد که این افزایش درصد به علت کاهش میزان آب نیست بلکه به علت تولید اسانس در فرایندخشک کردن است)موارد دیگر که باعث تولید اسانس در مرحله خشک کردن می گردد بابونه ی رومی و نوعی اکالیپتوس را می توان نام برد.
این افزایش اسانس در هنگام خشک شدن به این علت است که این ترکیبات ضمن خرد شدن به ترکیبات فرار تبدیل می شود.
مورد دیگر گیاه سیاه توسه است که پوست تازه گیاه حاوی ترکیبات پروتئینی تهوع آور است که در اثر خشک شدن این ترکیبات تجزیه شده ویک ماده گیاهی ملین ومسهل باقی می ماند.
علی محمدی، وبلاگ اکسیر
https://medplant.ir/?p=3735