چریش با نام علمی (Azadirachta indica A. Juss) نام درختی است که از هزاران سال پیش مورد توجه انسان بوده است. نام سانسکریت این گیاه آریشتا (Arishta) به معنی ضد درد است. مردم کشورهای خاور دور در طب سنتی خود از قسمت های مختلف درخت چریش به عنوان ضد مالاریا، تب بر و ضد درد و التهاب استفاده می کردند.
در باور مردم هند چریش از نظر دارویی آنقدر ارزشمند است که به آن «درمانگاه دهکده» می گویند. عصاره حاصل از قسمت های مختلف این گیاه را نیز «داروخانه طبیعت» می گویند که از حدود ۲۰۰۰ سال پیش یا حتی قبل از آن مورد استفاده اهالی بوده است.
در داروسازی و طب نوین به اثرات بسیار سودمند این گیاه پی برده شده و امروزه مواد مؤثره اندام های مختلف آن (مانند پوست، برگ و دانه ها) در صنایع داروسازی و آرایشی و بهداشتی کاربرد زیادی دارد.
مواد مؤثره چریش خاصیّت ضدعفونی کنندگی داشته و به عنوان موادی ضد قارچ و حتی ضد ویروس معرفی شده است. این مواد همچنین التیام دهنده التهاب لثه ها و معالجه کننده حساسیت های پوستی بوده و در ساخت خمیر دندان، صابون و کرم مورد استفاده قرار می گیرد.
تحقیقات اخیر نشان می دهد که مواد مؤثره موجود در دانه های چریش دارای اثرات حشره کشی قابل توجهی است و به عنوان حشره کش طبیعی در حفاظت محصولات کشاورزی و همچنین انباری نقش مهمی دارد.
اولین حشره کش تجاری حاصل از مواد مؤثره این گیاه در سال ۱۹۸۵ تحت عنوان «مارگوسان» ساخته شد و توسط سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا به تأیید رسید. در حال حاضر سموم مختلفی به نام های آزاتین، تورپکس، آلجین و بیونیم از این گیاه تولید و به بازار عرضه شده است.
قدرت چریش در کنترل حشره ها افق های تازه ای را در تولید حشره کش طبیعی گشوده است. این حشره کش ها معمولاً گونه های مختلفی از آفات را مورد حمله قرار می دهند و در طبیعت نیز به راحتی تجزیه شده و هیچ گونه مقاومت ژنتیکی در آفات ایجاد نمی نمایند. تاکنون هیچ گونه اثرات جهش زایی و سرطان زایی در مورد آن ها گزارش نشده و برای انسان و حیوانات خونگرم خطری ندارند.
حشره شناسان معتقدند که مواد مؤثره چریش بر کنترل بیش از ۲۰۰ گونه حشره و برخی گونه های نماتدها، قارچ ها، باکتری ها و حتی ویروس ها اثر قاطعی دارند.
اگرچه قسمت عمده مواد اولیه مورد نیاز این گیاه از طبیعت جمع آوری می شود اما با توجه به گسترش روز افزون فرآورده های حاصل از این گیاه، چریش در بسیاری از مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری خشک آسیا، آفریقا و استرالیا کشت می شود به طوری که بیش از ۷۰۰۰ درخت چریش در فلوریدا، پورتوریکو و مکزیک برای تأمین مواد اولیه حشره کش ها کشت شده اند.
این گیاه بومی ایران نیست لیکن در گذشته به ایران وارد شده و در بعضی مناطق واقع در استان های هرمزگان و سیستان و بلوچستان کشت شده است. در جنوب ایران به این گیاه چریش، سریش و چریشک گفته می شود.
منبع:
امیدبیگی، رضا. ۱۳۹۲. تولید و فرآوری گیاهان دارویی. جلد چهارم. انتشارات به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی). صفحات ۶۸-۵۶٫
https://medplant.ir/?p=35209