به گزارش شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی، واژه ی “ریز کردن یا کاهش اندازه” به تمام فرآیندهایی اطلاق می شود که با هدف کاهش اندازه مواد گیاهی جهت دستیابی به اندازه ی مناسب برای محصولات آماده ی فروش مانند چای های گیاهی و یا بعنوان یک مرحله فرآوری اضافی انجام می شوند. بطور کلی سه روش مختلف برای کاهش اندازه ی مواد گیاهی وجود دارد:

۱ . برش

۲ . خرد کردن و شکستن

۳ . آسیاب کردن

برش

برش فرآیندی است که شامل قیچی کردن محصول می شود. در این فرآیند مواد گیاهی با تیغه های متحرک تیمار می شوند. مواد گیاهی به وسیله ی یک سطح صاف و محکم نگهداشته می شوند. در اکثر اوقات یک تیغه ی دیگر در طرف مقابل جهت کارکرد بهتر دستگاه استفاده می شود. مواد گیاهی به وسیله ی نیروی برش خرد می شوند. برش با استفاده از تیغه های شیبدار یک برش موثرتر و تمیزتر را به خاطر اثر لغزش ایجاد می کند که یکی از اجزای تشکیل دهنده ی سرعت (V_r) است. فشارها و تنش ها در مواد گیاهی، پیچیده هستند. مرحله اول از عملیات برش، فشردن محصول است. تیغه ی دستگاه به سمت پایین حرکت کرده و سبب ایجاد تنش فشار و کاهش ارتفاع لایه ی مواد گیاهی می شود. هنگامیکه تنش فشردن بیشتر از نیروی استحکام ماده ی گیاهی شد، برش آغاز می شود.

دلایل استفاده از عمل فشردن توسط تیغه ها شامل انبساط مواد گیاهی پس از برش با زاویه _Eβ و پراکنده شدن ذرات برش خورده می باشد. فشردن مواد گیاهی برگی سبب کاهش انرژی مورد نیاز جهت برش می شود. در رابطه با برش گیاهان دارویی و معطر، فشردن نباید بیش از حد انجام شود زیرا تاثیر منفی بر مواد موثره می گذارد. این مساله باعث بالا رفتن انرژی مورد نیاز سیستم می شود که در مقابل کیفیت اهمیت کمتری دارد.

دو نوع دستگاه برش وجود دارد: برش آزاد و برش دقیق. در دستگاه های برش آزاد، طول ماده گیاهی که با تیغه ی برش در تماس قرار می گیرد، قابل تنظیم و کنترل نیست. دستگاه های برش دقیق دارای قسمت های کمکی جهت کنترل و تنظیم میزان تغذیه ی دستگاه هستند. این حالت سبب می شود که بتوان طول برش مواد گیاهی را تنظیم نمود.

خرد کردن و شکستن

در این روش مواد گیاهی بین دو قطعه ی ثابت و متحرک قرار می گیرند که این دو قطعه هیچکدام لبه ندارند و فشار در مرحله اولیه در اینجا تولید می شود. هنگامیکه مقاومت مواد گیاهی از بین رفت و ترک های ریز در آن بزرگ شدند، ماده گیاهی به قطعات کوچکتری خرد می شود. برای بعضی از مواد گیاهی که قابلیت شکنندگی بالاتری دارند، عمل خرد کردن می تواند تنها با قرار گرفتن مواد گیاهی بین دو قطعه فلزی مانند دو غلتک انجام شود. البته واضح است که عمل خرد کردن فقط در صورتی ممکن است که مواد گیاهی ترد و شکننده باشند نه سخت و مقاوم. در بسیاری از گیاهان دارویی و معطر خشک این پیش نیاز را انجام می دهند.

فرآیند خرد کردن هیچگاه قابل کنترل و پیش بینی نیست. اثرات این فرآیند بسیار وابسته به پارامترهای دستگاه و ویژگی های ماده گیاهی می باشد. هر نوع گیاه دارویی و معطر را برای یافتن بهترین شیوه ی عملیات فرآوری آن باید آزمایش کرد. چنانچه مواد گیاهی باید به اندازه خاصی در بیایند، در اکثر اوقات بایستی آنان را از غربال عبور داد یا عملیات خرد کردن را چندین بار انجام داد. یک مشخصه ی مهم خرد کردن این است که در این عملیات شکستن مواد گیاهی اهمیت زیادی دارد و اثر اصطکاک کمتر می باشد.

آسیاب کردن

قاعده کلی کاهش دادن اندازه ذرات با استفاده از روش آسیاب کردن بر اساس مالش مواد بین دو سطح ساینده می باشد. این کار بیشتر برای به دست آوردن آرد و یا برخی پودرها از دانه ها انجام می شود. نوع دیگری از آسیاب ها که بیشتر برای فرآوری گیاهان دارویی و معطر استفاده می شود، آسیاب چکشی است. یک آسیاب چکشی شامل یک چکش است که با سرعت زیادی می چرخد و مواد گیاهی را خرد می کند. تنها نیروی مقاومت در هنگام خرد کردن، نیروی اینرسی مواد گیاهی است. در اکثر دستگاه هایی که هم اکنون مورد استفاده هستند، قطعات کمکی ثابتی برای ایجاد نیروی مقاومت وجود دارند.

ضربات چکش همراه با نیروی مقاومت غربال باعث خرد شدن مواد گیاهی می شود. حالت نامطلوب این است که مواد گیاهی با ضربه ی چکشی بلافاصله خرد نشوند و بین غربال و چکش حرکت کنند. این وضعیت سبب بروز اصطکاک شدید در مواد گیاهی می شود که با افزایش فاصله ی بین چکش و غربال می توان از این حالت جلوگیری نمود. این دستگاه ساده می تواند بطور موثر و موفقیت آمیز برای گیاهان دارویی و معطر استفاده شود به شرطی که مواد گیاهی به اندازه کافی خشک، ترد و شکننده باشند.

منبع:

نجفی، فرزاد.، عبادی، محمدتقی.، عباسیان، جلال. ۱۳۹۰. فرایندهای برداشت، خشک کردن و فرآوری گیاهان دارویی و معطر. انتشارات دانشگاه شهید بهشتی تهران. ۳۸۰ ص