به گزارش شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی، تقسیم بندی مواد مؤثره (دارویی) گیاهان که امروزه مورد تأیید است، به صورت چهار گروه اصلی آلکالوئیدها، گلیکوزیدها، روغن های فرار و سایر مواد مؤثره است.

برای نخستین بار، یک محقق آلمانی به نام مایسنر (Meissner) از آلکالوئیدها به عنوان موادّ ازته ای که خاصیّت قلیایی دارند و در محیط اسیدی نمک تولید می کنند، نام برده است.

آلکالوئیدها در انسان واکنش های فیزیولوژیکی قوی همراه با اثرهای مخصوص ایجاد می کنند و به ویژه بر سیستم عصبی اثر دارند.

آلکالوئیدها بسیار متنوع می باشند، به طوری که تعداد آلکالوئیدهای شناخته شده موجود در گیاهان، برچند هزار بالغ می گردد. اوّلین آلکالوئیدها در بین سال های ۱۸۰۳ تا ۱۸۱۶ از پیکر گیاهان جدا گشت. در سال های اخیر نیز بعضی آلکالوئیدهای جدید مورد شناسایی قرار گرفته اند.

آلکالوئیدها را برحسب خصوصیات بیوشیمیایی و شیمیایی در سه گروه قرار می دهند.

الف) آلکالوئیدهای حقیقی (True alkaloids): که منشأ آن ها اسیدهای آمینه و ترکیبات شیمیایی هتروسیکلیک ازت دار می باشند.

ب) پروتو آلکالوئیدها  (Proto alkaloids): این دسته از آلکالوئید ها از اسیدهای آمینه ساخته شده محتوی ترکیبات شیمیایی ازت دار خطی (غیر حلقوی) می باشند.

ج) آلکالوئیدهای کاذب (Pseudo alkaloids): این دسته از آلکالوئیدها از اسیدهای آمینه تشکیل نشده اند، ولی در ساختمان شیمیایی آن ها ازت وجود دارد.

وجود ترکیبات آلکالوئیدی هنوز در تعدادی از گیاهان به اثبات نرسیده است و به نظر می رسد این گروه از گیاهان را اساساً باید گیاهان «بدون آلکالوئید» نامید. در مقابل گیاهان مذکور، گیاهان دیگری وجود دارند که می توان آن ها را گیاهان آلکالوئیدی دانست؛ زیرا تقریباً در همه حال در این گیاهان آلکالوئید ساخته و ذخیره می شود و آلکالوئید در واقع جزء جدایی ناپذیر ساختمان شیمیایی آنان است.

نقش واقعی آلکالوئیدها در پیکر گیاهان، تاکنون شناخته نشده است. ولی برخی از دانشمندان معتقدند که مزه تلخ آن ها سبب دفع حشرات از گیاهان می گردد.

بعضی از انواع آلکالوئیدها دارای اثرهای کاملاً بارز و شاخص دارویی هستند و از این لحاظ بسیار مفید و ارزشمنداند. در این مورد، می توان از «کافئین»، «استریکنین»، «کینین»، «مرفین» و امثال آن نام برد.

از آنجا که آلکالوئیدها اکثراً سمّی و مرگ آور می باشند، استخراج و استفاده از گیاهان آلکالوئید دار تنها و تنها باید در کارخانه های مربوط و زیر نظر متخصصان فن صورت گیرد.

منبع:

امیدبیگی، رضا. ۱۳۹۲. تولید و فرآوری گیاهان دارویی. جلد اول. انتشارات به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی). صفحه ۶۱-۶۲٫