خانوده:        Compositae                  

نام علمی: Cynara Scolymus L.      

نام فارسی:        کنگر فرنگی – آرتیشو

نام انگلیسی:                      Arichoke 

نام عربی:                                خرشوف

شرح گیاه  

گیاهی است پایا و دارای ساقه راست، شیاردار و به ارتفاع ۲/۰ تا ۵/۱ متر که منشأ اولیه آن در منطقه مدیترانه بوده است ولی امروزه به‌علت پرورش به‌منظور تغذیه و استفاده‌های داروئی در نواحی مختلف یافت می‌شود. آرتیشو ریشه حجیم و برگ‌های بسیار بزرگ، منقسم به قطعات نامنظم و دندانه‌دار دارد. سطح فوقانی پهنک برگ‌های آن نیز به رنگ سبز ولی سطح تحتانی آن به‌علت دارا بودن تارهای سفید رنگ و فراوان پوشیده از کرک به‌نظر می‌رسد.

کاپیتول آن بسیار بزرگ و شامل گل‌های لوله‌ای محصور در براکته‌هائی با ظاهر متفاوت (برحسب نژادهای مختلف گیاه) است ولی این برکته‌ها در نژادهای مختلف ممکن است در قسمت انتهایی با ظاهر گرد یا نوک تیز و غیره باشد ناحیه غیر آزاد براکته‌های آن که به قاعده کاپیتول پیوستگی پیدا می‌کند گوشت‌دار و دارای ذخائر غذایی مختلف است. نهنج ضخیم و گوشت‌دار آن شامل گل‌های زیبائی به رنگ آبی یا آبی مایل به بنفش و میوه‌اش شفاف، به‌رنگ قهوه‌ای تیره و منتهی به تارهای سفید و متعددی در قسمت انتهایی است.  

نیاز اکولوژیکی

آرتیشو محصول فصل خنک است و بهترین رشد در ۲۴ درجه در روز و ۱۳ درجه در شب انجام می‌شود. آرتیشو به سرما مقاوم است ولی قسمت هوایی آن در اثر سرمای زمستان و یخبندان خشک می‌شود. آرتیشو چندین درجه سرمای زیر صفر را تحمل می‌کند ولی اگر یخبندان در طی رشد گیاه برای مدت زیادی ادامه یابد می‌تواند گیاه را از بین برد و یا به آن صدمه بزند. به همین دلیل آرتیشو را در مناطقی که دارای آب و هوای ملایم در زمستان است می‌کارند. ساقه گوشتی زیرزمینی آن در مجاورت سرمای منهای ۱۰ درجه سانتی‌گراد به مدت چند روز از بین می‌رود.

قسمت خوراکی آرتیشو در سرمای پائین‌تر از منهای ۲ درجه سانتی‌گراد از بین می‌رود. ‌آرتیشو را می‌توان در کلیه خاک‌ها کشت نمود. مناسب‌ترین زمین‌ها برای کشت آرتیشو خاک‌های رس و شنی حاصلخیز بازهکشی و مواد کافی است. pH مناسب خاک بین ۸-۶ است.

آماده‌سازی خاک

برای تولید حداکثر محصول می‌توان مقدار ۲۲۴-۱۱۲ کیلوگرم در هکتار ازت و ۱۱۲-۵۶ کیلوگرم در هکتار P۲O۵ و ۱۱۲-۳۴ کیلوگرم در هکتار K۲O به خاک اضافه نمود. دادن کود اضافی باعث هدر رفتن سرمایه آلوده شدن آب زیرزمینی و کاهش کیفیت محصول خواهد شد.

تاریخ و فواصل کاشت

فاصله کاشت در زمین اصلی به فواصل ۱۰۰×۷۵ و ۱۰۰×۱۰۰ و یا ۸۰×۸۰ سانتی متر می‌باشد.

کاشت

در کاشت یکساله از کشت مستقیم بذر استفاده می‌شود. به‌دلیل جوانه‌زنی ضعیف و یا عدم جوانه زنی بذرها، نیازمند کاشت با تراکم بیشتر و با فاصله نزدیک‌تر هستیم و بعد از آن باید گیاهان اضافی تنک شوند. آرتیشو با بذر زیاد می‌شود پس از جوانه‌زدن برگ‌های طوقه‌ای شکل تشکیل می‌شود که در ادامه رشد ساقه گل‌دهنده از آن ظاهر می‌شود ریشه‌ها و قسمت‌های تحتانی ساقه گوشتی شده و به‌صورت اندام ذخیره‌ای در می‌آید. بذر آرتیشو نسبتاً درشت است. نشأ کاری برای بهبود جوانه‌زنی غیر یکنواخت و طول رویش طولانی استفاده می‌شود.

در کاشت چند ساله از تقسیم طوقه استفاده می‌شود. که این قطعات ریشه در گودال‌هایی به عمق ۱۵-۱۰ سانتی‌متر کاشته می‌شوند که فاصله گیاهان در ردیف‌ها ۲/۴ تا ۱/۲ سانتی‌متر و فاصله ردیف‌ها ۳ تا ۴/۲ سانتی‌متر است. کشت گیاهان در سیستم شبکه‌ای برای راحت‌تر شدن حذف علف‌های هرز انجام می‌شود. بذر معمولاَ در اواخر زمستان در محل گرم می‌پاشند. بذر پاشی بهتر است در گلدان‌های توربی انجام گیرد.

بنابراین در هر گلدان یک عدد بذر قرار می‌گیرد و روی آنرا با مقداری خاک می‌پوشانند. دمای خزانه ۱۸ تا ۲۲ درجه سانتی‌گراد تا زمان جوانه‌زنی و سپس ۱۲ تا ۱۶ درجه سانتی‌گراد می‌باشد. پس از آماده شدن نشاء که حدود ۶ هفته به طول می‌انجامد آنرا در زمین اصلی به فواصل ۱۰۰×۷۵ و یا ۱۰۰×۱۰۰ و یا ۸۰×۸۰ سانتی‌متر منتقل می‌کنند. عمق کاشت نشاء عمیق‌تر از آنچه در خزانه بود می‌باشد. از سال سوم در پائیز برگ‌ها و ساقه‌های باقیمانده را چند سانتی‌متر بالاتر از خاک بریده و گیاه را با مقداری خاک نفوذپذیر، کود حیوانی، کاه، خاک و برگ یا تورب می‌پوشانیم. این مواد گیاه را در مقابل یخبندان محفوظ نگه می‌دارند.

در روش ازدیاد با پاجوش (Sucker)، قسمت زیرزمینی آنرا به‌‌نحوی تقسیم کرده که هر کدام دارای یک پاجوش باشند. در تهیه پاجوش باید دقت کرد که آنها را از پایه‌های قوی که محصول زیاد می‌دهند، انتخاب کرد. طول پاجوش در هنگام قطع باید حدود ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر بوده و در صورت امکان با کمی ریشه همراه باشد. تذکر: از ارقام رایج آرتیشو می‌توان رقم

 Green Glob را نام برد که ۹۰ درصد به ازدیاد رویشی جواب می‌دهد. ارقام بذری آرتیشو عبارتند از: Green Glohe Emerald Imperial starImproved

داشت

آرتیشو نیاز به آب کافی در طول دوره رویش دارد. رطوبت کم خاک به‌ویژه در زمان تشکیل جوانه باعث کوچک شدن و کاهش تعداد آن می‌شود. آبیاری زیاد باعث پوسیدگی ریشه می‌شود. دفع علف‌های هرز باید پس از آبیاری انجام گیرد و بوته آرتیشو را باید در اواخر پائیز قبل از فرا رسیدن سرما و یخبندان، با مقداری کاه پوشاند و با طناب آنرا بست. بدین ترتیب می‌توان گیاه را برای سال بعد حفظ نمود.

در اوایل بهار کاه را دور کرده و یا اینکه آنها با خاک اطراف مخلوط می‌کنیم. در این زمان عمل گیاه‌زنی نیز می‌تواند انجام گیرد. برای این کار مقداری از خاک اطراف بوته را کنار زده و با یک بیل پا جوش‌ها را از ریزوم قطع می‌کنند و به‌همراه مقداری خاک در محل دیگر می‌کارند. قبل از پرکردن گودال‌ها با خاک بهتر است که مقداری کود حیوانی پوسیده در داخل گودال قرارداد. یکی از روش‌های درست مدیریت رشد، قطع کردن دوباره و هرس قبل از جابجایی است، که از سطح زمین و بالای رویش انجام می‌گیرد. قطع شاخه و برگ برای کاهش هجوم حشرات انجام می‌گیرد.

قطع دوباره، گیاهان را از بین نمی‌برد بلکه آنها را تحریک به توسعه و رشد، و تولید جوانه‌های جدید می‌کند که به زودی ظهور می‌یایند. وقتی گیاه هرس و یا دوباره قطع می‌شود اگر رطوبت کافی باشد با به‌کار بردن ۲۵ تا ۵۰ ppm اسید جیبرلیک گیاه قادر خواهد بود شاخ برگ تولید کند و نمو جوانه تشدید یابد. این عمل می‌تواند جوانه را حدود ۵ تا ۷ هفته ترقی دهد. مبارزه با آفات آرتیشو در مراقبت از رشد گیاه باید مدنظر باشد از مهمترین آفات گیاه پروانه آلو (Platyptillia Cardnidactyla) و سفیدک حقیقی،ته ها مثل Aphis Faba و شته سبز هلو می‌باشد.

برداشت

عمل برداشت زمانی صورت می‌گیرد که گل به صورت غنچه باشد (قبل از باز شدن گل‌ها) نهنج این گیاه خوراکی بوده و چون گوشتی است با ارزش‌ترین قسمت گیاه می‌باشد. به غیر از ساقه اصلی گل‌دهنده در آرتیشو ساقه‌های گل‌دهنده فرعی نیز به‌وجود می‌آیند که غنچه‌های آنها کوچکتر است. عمل برداشت غنچه‌ها قبل از آنکه نرم و یا فیبری شوند، صورت می‌گیرد. در هنگام برداشت محصول همواره باید سعی نمود تا همیشه حدود ۵ سانتی‌متر از ساقه با گل همراه باشد.

برداشت معمولاً با دست و با زحمت انجام می‌گیرد که شامل قطع تمامی ساقه‌ها در زیر پایه جوانه گل می‌باشد. جوانه‌های برداشت شده با ساقه حدود ۱۵-۱۰ سانتی‌متر در درازای پایه جوانه و گاهی به‌طور کوتاه تا هم‌سطح شدن، با پایه جوانه انجام می‌گیرد. برداشت‌های مکرر شدیداً تحت تاثیر دما است در دماهای پائین دو هفته یا بیشتر ممکن است انجام شود و در طول دوره‌های گرمایی برداشت در هر ۴ تا ۵ روز انجام می‌شود.

دوره برداشت می‌تواند ۸ تا ۹ ماه نیز ادامه داشته باشد که اغلب حدود یک‌سال است و تقریباً ۲۵ بار برداشت می‌شود. جوانه‌های بالاتر از حد بلوغ تلخ و چوبی می‌باشند و بافت خوراکی و گوشتی کمتری دارند. گیاه باید در زمان حداکثر اندازه و قبل از باز شدن براکته‌ها برداشت شود.

 gologiah.ir