اثر سطوح مختلف کودهای شیمیایی بر عملکرد سرشاخه‌گلدار و اسانس آویشن باغی

بهلول عباس‌زاده*، ابراهیم شریفی عاشورآبادی، محمدحسین لباسچی، معصومه لایق حقیقی و رحمت ا… باصری

موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

*نویسنده مسئول:کرج،حسین آباد راهن،روبروی زندان شهید کچویی،ایستگاه تحقیقاتی البرز. babaszadeh@rifr-ac.ir

چکیده

 در این تحقیق اثر سطوح مختلف کودهای شیمیایی(N.P.K) بر خصوصیات مورفولوژیک، عملکرد سرشاخه گلدار، درصد و عملکرد اسانس آویشن باغی در دو سال (۸۸-۱۳۸۷) و در چین‌های مختلف در موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور بررسی گردید. این تحقیق با استفاده از اسپلیت پلات در زمان و با طرح بلوک‌های کامل تصادفی با ۳ تکرار اجرا شد. عامل اصلی ۵ سطح کود شیمیایی (N0P0K0، N40P32K40، N80P64K80، N160P96K120 و N160P128K160 کیلوگرم در هکتار) و عامل فرعی چین‌های مختلف بودند. نتایج نشان داد که اثر عامل اصلی (مقادیر مختلف کود) و فرعی (چین) بر ارتفاع گیاه، عملکرد سرشاخه‌گلدار، درصد اسانس و عملکرد اسانس اختلاف معنی‌دار داشت. اثر متقابل عامل اصلی در فرعی بر ارتفاع گیاه و عملکرد سرشاخه گلدار در سطح ۱% معنی‌دار نشان بود. مقایسه میانگین اثر عامل اصلی (کود) در سال اول نشان داد، بیشترین عملکرد سرشاخه گلدار از تیمار N160P128K160 با ۵/۱۸۶۸ کیلوگرم در هکتار بدست آمد. بیشترین عملکرد اسانس از تیمار N120P96K120 با میانگین ۷۸/۲۰ کیلوگرم حاصل شد. مقایسه میانگین اثر عامل اصلی (کود) در سال دوم نشان داد، بیشترین عملکرد سرشاخه‌گلدار از تیمار N160P128K160 با ۳۳/۱۸۶۳ کیلوگرم در هکتار بدست آمد. بیشترین درصد و عملکرد اسانس مربوط به تیمار N160P96K120 با میانگین ۰۳/۱%  و ۱/۱۹ کیلوگرم در هکتار بود. مقایسه میانگین عامل فرعی (چین) در سال اول نشان داد که چین اول با میانگین ۴۵/۱۶۵۸ کیلوگرم در هکتار بیشترین سرشاخه‌گلدار با ۱۷/۱% بیشترین درصد اسانس و با ۷۸/۱۸ کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد اسانس را داشت. در سال دوم نیز چین اول با ۹۱/۱۸۶۶ کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد سرشاخه‌گلدار، با ۱۹/۱% بیشترین درصد اسانس و با ۴۳/۲۲ کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد اسانس را داشت. نتایج نشان داد که در چین اول هر دو سال بیشترین عملکرد اسانس بدست آمد.

واژگان کلیدی: آویشن باغی، کود شیمیایی، اسانس و عملکرد.

مقدمه

در مورد تعداد گونه‌های آویشن از نظر تاکزونومیکی، گزارش‌های متفاوتی وجود دارد، با در نظرگرفتن کمترین مقدار تنوع مورفولوژیکی، ۲۱۵ گونه از این جنس توسط Morales (2002) گزارش گردیده است. آویشن ها به علت داشتن عطر و همچنین خواص دارویی در همه جای دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرند. وجود غده‌های ترشحی در سطح برگ‌ها و گل‌های گیاه سبب و عامل اصلی عطر و بو و خواص دارویی در گیاه است (جم‌زاد، ۱۳۸۸). همچنین از آویشن در صنایع غذایی، دارویی، بهداشتی و آرایشی استفاده متنوعی می‌شود. روغن آویشن دارای خواصی نظیر ضداسپاسم، بادشکن، ضدقارچ، ضدعفونی کننده، ضدکرم، ضد رماتیسم و خلط آور می‌باشد. اسانس آویشن از جمله ده اسانس معروف است که دارای خواص ضد باکتریایی و ضد قارچی، آنتی اکسیدان، نگهدارنده طبیعی غذا و تأخیردهنده پیری پستانداران می‌باشد و جایگاه خاصی در تجارت جهانی دارد (۱۹۸۷Malik et al., ). معروفترین گونه این جنس، vulgaris T. است که مطالعات و تحقیقات زیادی در مورد آن انجام شده است و یکی از معروفترین گیاهان دارویی می‌باشد که تولید آن در مقیاس تجاری در بعضی از کشورهای اروپایی صورت می‌گیرد. با توجه به ورود گونه آویشن باغی به ایران و کشت وسیع آن توسط شرکت‌های تولید کننده داروهای گیاهی، تحقیقات در زمینه بهزراعی، بهنژادی و سایر خصوصیات آن نیاز ضروری کشور بوده و این تحقیق نیز در همین راستا صورت گرفته است.

مواد و روش‌ها

به منظور بررسی تاثیر مقادیر مختلف کودهای شیمیایی(N.P.K)، بر خصوصیات کمی آویشن باغی، این تحقیق در سال‌های ۸۸- ۱۳۸۷ در موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور (البرز کرج) اجرا گردید. بذر آویشن به‌طور مستقیم در زمین کشت گردید. این تحقیق با استفاده از اسپلیت پلات در زمان و با طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با ۳ تکرار اجرا شد. عامل ‌اصلی شامل ۵ سطح کود شیمیایی (N0P0K0، N40P32K40، N80P64K80، N160P96K120 و N160P128K160 کیلوگرم در هکتار) و عامل فرعی شامل تعداد چین بود. زمان اعمال تیمارهای فسفر و پتاسیم در سال اول همزمان با کشت و در سال دوم در اسفند ماه بود. زمان اعمال تیمارهای نیتروژن در سال اول، نصف کود همزمان با آماده سازی زمین و نصف دیگر همراه با آخرین آب آبیاری چین اول بود. در سال دوم نصف کود همزمان با شروع رشد رویشی در اواخر اسفند و نصف دیگر همراه با آخرین آب آبیاری چین اول بود. ابعاد هر کرت۲*۴ متر ، فاصله پشته‌ها از یک‌دیگر ۵۰ سانتیمتر و فاصله ۲ بوته در روی هرخط ۴۰ سانتیمتر بود.. فاصله بین بلوک‌ها از یک دیگر ۳ متر و فاصله بین کرت‌ها در یک بلوک ۲ متر بود. در مرحله گلدهی اقدام به برداشت نهایی گردید. سرشاخه‌های برداشت شده در سایه و با جریان هوا خشک گردید. نمونه‌هایی از گیاهان خشک شده از تیمارهای مختلف، در هوای آزاد، در آون و در دمای ۶۰ درجه سانتی‌گراد، به مدت ۴۸ ساعت خشک شده و از طریق نسبت وزنی بین نمونه خشک شده در هوای آزاد و آون، میزان عملکرد ماده خشک کرت‌های هر تیمار محاسبه گردید. عملکرد ماده خشک در هکتار با توجه به ۵۰۰۰۰ هزار بوته در هکتار تعیین شد. درصد اسانس نمونه‌ها از تقطیر با آب در مدت ۲ ساعت تعیین گردید. همبستگی ساده بین صفات برای هر چین جداگانه بررسی گردیده و بین دو سال تجزیه مرکب صورت گرفت. از برنامه آماری SAS برای تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شد و میانگین‌ها از طریق آزمون چند دامنه‌ای دانکن مقایسه شدند.

نتایج و بحث

نتایج حاصل از تجزیه واریانس سال ۱۳۸۷ نشان داد که اثر عامل اصلی (مقادیر مختلف کود) و عامل فرعی (چین) بر صفات ارتفاع گیاه، عملکرد سرشاخه گلدار، درصد اسانس، عملکرد اسانس، در سطح ۱% معنی‌دار بود. اثر متقابل عامل اصلی در فرعی بر صفات ارتفاع گیاه و عملکرد سرشاخه گلدار در سطح ۱% ختلاف آماری معنی‌دار نشان داد. در این بررسی مشخص گردید که اثر عامل فرعی در تکرار بر ارتفاع گیاه، عملکرد سرشاخه گلدار در سطح ۱% اختلاف آماری معنی‌دار داشت. نتایج حاصل ازتجزیه واریانس سال ۱۳۸۸ نشان داد که اثر عامل اصلی (مقادیر مختلف کود) و عامل فرعی (چین) بر صفات ارتفاع گیاه، عملکرد سرشاخه گلدار، درصد اسانس، عملکرد اسانس در سطح ۱% اختلاف آماری معنی‌دار نشان داد. اثر متقابل عامل اصلی در فرعی بر صفات ارتفاع گیاه، عملکرد اسانس در سطح ۱% و درصد اسانس  در سطح ۵% اختلاف آماری معنی‌دار نشان داد. در این بررسی مشخص گردید که اثر عامل فرعی در تکرار بر عملکرد سرشاخه گلدار، درصد اسانس، عملکرد اسانس در سطح ۱% اختلاف آماری معنی‌دار داشت. مقایسه میانگین اثر عامل اصلی (کود) در سال ۱۳۸۷ نشان داد که تیمار N160P128K160 با میانگین ۸۶/۲۸ سانتی‌متر بیشترین ارتفاع را ایجاد نمود. تیمار N160P128K160 با میانگین ۵/۱۸۶۸ کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد سرشاخه گلدار و تیمار شاهد با میانگین ۲/۱۰۶۴ کیلوگرم در هکتار کمترین سرشاخه گلدار را تولید نمود. مقایسه میانگین درصد اسانس نشان داد که تیمار N40P32K40 با میانگین ۸۳/۰ درصد، حداقل درصد اسانس را تولید نمود. و تیمارهای شاهد و N40P32K40 به ترتیب با میانگین ۷۴/۱۱ و ۷۰/۱۱ کیلوگرم در هکتار کمترین عملکرد اسانس را داشتتند. مقایسه میانگین تیمارهای کودی (عامل اصلی) آویشن باغی در سال ۱۳۸۸ نشان داد که تیمار N160P128K160 با میانگین ۹/۲۹ سانتی‌متر، بیشترین ارتفاع و تیمار N80P64K80 با میانگین ۳/۲۲ سانتی‌متر حداقل ارتفاع را ایجاد نمود. تیمار N160P128K160 با میانگین ۳/۱۸۶۳ کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد سرشاخه گلدار و تیمار شاهد با میانگین ۱۲۵۵ کیلوگرم در هکتار کمترین سرشاخه گلدار را تولید نمود.. مقایسه میانگین درصد اسانس نشان داد که تیمارهای شاهد، N40P32K40 و N160P128K160 به ترتیب با میانگین ۸۰/۰، ۸۱/۰ و ۷۹% درصد، حداقل درصد اسانس را داشتند. تیمار شاهد با میانگین ۱۵/۱۰ کمترین عملکرد اسانس را داشت. مقایسه میانگین اثر چین‌ها در سال ۱۳۸۷ نشان داد که چین ۱ با میانگین ۷۳/۲۷ سانتی‌متر بیشترین ارتفاع، با ۴۵/۱۶۵۸ کیلوگرم در هکتار بیشترین سرشاخه گلدار، با ۱۷/۱% بیشترین درصد اسانس و با ۷۸/۱۸ کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد اسانس را تولید نمود. مقایسه میانگین اثر عامل فرعی (چین) در سال ۱۳۸۸ نشان داد که چین ۱ با میانگین ۷۷/۲۵ سانتی‌متر بیشترین ارتفاع، با ۹۱/۱۸۶۶ کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد سرشاخه‌گلدار، با ۱۹/۱% بیشترین درصد اسانس و با ۴۳/۲۲ کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد اسانس را دارا بود. مقایسه میانگین اثر متقابل تیمارها در سال ۱۳۸۷ نشان داد که بیشترین ارتفاع گیاه را تیمار N160P128K160* چین اول با میانگین ۵/۳۲ سانتی‌متر، بیشترین عملکرد سرشاخه‌گلدار را تیمارهای چین دوم مقادیر بالای کودها داشتند. مقایسه میانگین اثر متقابل مقادیر مختلف کود و چین در سال ۱۳۸۸ نشان داد که تیمار N160P128K160* چین اول با میانگین ۶۶/۳۲ سانتی‌متر بیشترین ارتفاع و با ۶۶/۲۰۰۲ کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد سرشاخه گلدار را داشت. نتایج حاصل از همبستگی ساده صفات در چین اول و دوم در سال ۱۳۸۷ نشان داد که عملکرد اسانس با درصد اسانس، عملکرد سرشاخه گلدار و ارتفاع گیاه در سطح ۱% همبستگی مثبت معنی‌دار وجود داشت. نتایج حاصل از همبستگی ساده صفات اثر مقادیر مختلف کود در چین اول و دوم سال ۱۳۸۸ نشان داد که بین عملکرد سرشاخه گلدار با ارتفاع گیاه در سطح ۱% همبستگی مثبت معنی‌دار وجود داشت. بین عملکرد اسانس با درصد اسانس نیز همبستگی مثبت معنی‌دار در سطح ۱% وجود داشت.

منابع

جم زاد، ز.، ۱۳۸۸، آویشن ها و مرزه های ایران، انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، شماره انتشار ۴۱۵٫

Malik, MS., Satter, A., and Khan, SA., 1987, Essential oils of the species of labiatae, Studies on the essential oil of Zataria muliflora, Pakistan, Part III, J, Sci, Ind, Res.

Morales, R., 2002, The history, botany and taxonomy of the genus Thymus in Elisabeth Stahl Biskup & Saez, F, (eds.), The genus Thymus, pp, 1-124.

برای دریافت اصل مقاله اینجا کلیک کنید.