برای نشان دادن اهمیت کشت و تولید زراعی گیاهان دارویی، کافی است درباره­ ی چند جنبه مهم کشت و تولید این گیاهان از قبیل: نوع گیاهی که کشت می­ گردد، میزان تولید محصول زیر کشت و اهمیت اقتصادی آن (اهمیت صادراتی و نیاز­های صنایع دارویی به آن)، اثر عوامل زیست محیطی (و به طور کلی مکان مناسب کشت) بر کیفیت و کمیت مواد مؤثره هر گونه گیاه و…، توضیحات و مثال­ هایی ارائه شود.

نظر به اینکه با پیشرفت­های جدید علوم شیمی و داروسازی، مواد مؤثره لازم در جهت معالجات پزشکی به صورت مصنوعات کارخانه­ ای عرضه می­ شوند، برخی فکر می­ کنند با عرضه­ مواد مصنوع مذکور، از اهمیت گیاهان دارویی کاسته شده و دیگر به کشت و تولید آن­ها نیازی نیست. ولی، آمار سال­ های اخیر نشان می­ دهد که این تصور چندان صحیح نبوده و با وجود عرضه مصنوعی مشابه مواد مؤثره گیاهان دارویی به مردم، نه تنها از میزان کشت و تولید این گیاهان (لااقل در سطح کشور­های اروپایی) کاسته نشده، بلکه تولید و مصرف آن­ها افزایش نیز یافته است.

در حال حاضر یک سوم داروهای مورد استفاده بشر را داروهای با منشأ گیاهی تشکیل می­ دهند و این میزان مسلماً رو به افزایش است. همچنین، تولید و مصرف گیاهان دارویی در کشور­های صنعتی و توسعه یافته رو به افزایش است. محاسبه­ ی دقیق مقدار مصرف سالیانه­ ی گیاهان دارویی در جهان مشکل است. زیرا، از گیاهان دارویی به شکل­ های ناشناخته­ ی متفاوتی استفاده می­ شود (به شکل تازه، خشک، دم کردنی یا استفاده شده در صنایع داروسازی) و اطلاعات محلی جامعی نیز در این مورد وجود ندارد.

دلایل رویکرد به سمت گیاهان دارویی

استفاده روزافزون مردم از گیاهان دارویی و همچنین تمایل شرکت­ های تولید کننده مواد دارویی به دارو­های دارای منشأ گیاهی را می­ توان به دلایل زیر دانست:

-تهیه­ ی برخی از مواد مؤثره فعال که در صنایع دارویی اهمیت بسیاری دارند، به طور مصنوعی امکان پذیر نیست و تنها به صورت طبیعی از گیاهان مورد نظر قابل استخراج­ اند. این دسته از مواد یا به طور کلی ساختمان شیمیایی ناشناخته­ ای دارند و یا به دلیل داشتن ساختمان شیمیایی بسیار پیچیده، تهیه­ ی آن­ها به صورت مصنوعی در صنایع داروسازی مشکل و مستلزم هزینه بسیار زیاد است (نظیر گلیکوزیدهای قلبی موجود در گل انگشتانه، آلکالوئیدهای موجود در پروانش، آلکالوئیدهای موجود در ارگوت و…).

– برخی از مواد طبیعی گیاهی، چون سولانین­ ها به صورت مستقیم قابل استفاده نیستند. یعنی، در صورت استفاده مستقیم فاقد ارزش دارویی­ اند. ولی اگر این مواد در صنایع دارویی تحت تأثیر برخی فرآیندهای شیمیایی قرار گیرند و در واقع به صورت «نیمه طبیعی-مصنوعی» درآیند، به موادی فعال و قابل استفاده تبدیل خواهند شد.

مواد مؤثره گیاهان، پس از تأثیر فرآیندهای شیمیایی، بو، طعم و مزه مطلوب تری نیز خواهند داشت.

– مواد دارویی مصنوعی (شیمیایی) البته به طور سریع اثر می­ بخشند و دارای یک تأثیر مشخص نیز می­ باشند (ممکن است صرفاً مسکن باشند یا فقط تب بر و یا…) ولی اکثر آن­ها عوارض جانبی نامطلوبی بر بدن انسان بر جای می­ گذارند. در حالی که مواد دارویی حاصل از گیاهان با آن که به تدریج تأثیر می­ بخشند، ولی اثرهای مفید جانبی داشته و فواید زیادی از نظر دوام سلامت بدن دارند.

– مواد مؤثره گیاهان، به خصوص عطریات و اسانس­ ها، موارد استفاده­ ی متعدد و متفاوتی در صنایع لوازم آرایش، صنایع مواد شیمیایی خانگی (نظیر: شامپو، صابون، عطر، ادکلن، خوشبوکننده­های هوا و امثال آن­ها) دارند، به طوری که بدون حضور مواد مؤثره مذکور، ساخت و تهیه­ ی بسیاری از محصولات یاد شده امکان پذیر نخواهد بود (ساخت و تهیه­ ی بسیاری از اسانس ­ها به طریق شیمیایی امکان پذیر نیست).

– استفاده از مواد مؤثره گیاهان دارویی در صنایع غذایی، رشد روز افزون دارد. اگرچه استفاده از مواد مذکور در صنایع غذایی از گذشته معمول بوده، ولی اکنون در صنایع نوپای نوشابه سازی، کنسرو سازی، شیرینی سازی و… از مواد مؤثره گیاهان دارویی برای بهتر شدن طعم و رنگ و بوی محصولات در سطح دقیق تر و حساب شده تری استفاده می­ شود.

– مواد مؤثره دارویی گیاهان ادویه­ ای (زیره سبز، ترخون، گشنیز و…) علاوه بر آن که طعم و مزه مواد غذایی را بهتر می­ کند، اشتهاآور نیز هست و باعث هضم مواد غذایی و سلامت کار دستگاه گوارش می­ گردد. مواد مؤثره ادویه ها، گاه اثرهای شفابخش دیگری علاوه بر خاصیت اصلی شناخته شده­ ی خود را دارند.

-در گذشته، گیاهان دارویی به عنوان منبع اصلی مواد شفابخش، به طور وسیعی توسط مردم مورد استفاده قرار می­ گرفت. تا آنکه پس از به بازار آمدن داروهای شیمیایی، استفاده از مواد طبیعی مذکور به طور چشمگیری کاهش یافت. ولی در سال­های اخیر، آشنایی علمی و بنیادی انسان با خواص و آثار مفید مواد دارویی طبیعی، زمینه­ ی استفاده روزافزون از آن­ها را فراهم آورده است. به همین دلیل، در عموم کشورهای پیشرفته، مراکز تحقیقاتی خاص گیاهان دارویی تأسیس گشته است که این مراکز تحقیقاتی، هر روز مواد مؤثره متعددی را در گیاهان همراه با اثرهای مطلوب آن­ها شناسایی و معرفی می­ کنند و نتایج حاصل را به صورت مقالات مفیدی منتشر می­ سازند.

منبع:

امیدبیگی، رضا. ۱۳۹۲. تولید و فرآوری گیاهان دارویی. جلد اول. انتشارات به نشر. صفحات ۳۶ تا ۴۰٫