پاخری (پای خر یا علف سرفه) با نام علمی .Tussilage farfara L، گیاهی علفی و چندساله است که ریشه ای ضخیم دارد. نام جنس این گیاه ”توسیلاگو“ است که از کلمه لاتین ”توسیس“ به معنی سرفه مشتق شده که نشان می دهد در دوران قدیم از این گیاه برای معالجه سرفه استفاده می شده است.

منشأ این گیاه آسیا، اروپا و شمال آفریقا گزارش شده و سپس به قاره­ی آمریکا وارد شده است. در ایران نیز در مناطق مرطوب نظیر شمال کشور و آذربایجان عمدتاً در مراتع و زمین­های اطراف جنگل به چشم می­خورد .این گیاه در خاک های آهکی، مناطق مرطوب علفزارها و مراتع به طور خودرو می روید.

برگ ها و گل های پاخری خاصیت دارویی دارند. در اواخر زمستان و اوایل بهار گل ها ظاهر می شوند و سپس در در اواسط بهار برگ های طوقه ای تشکیل می شوند. گل ها به رنگ زرد طلایی، گلچه ها باریک و کشیده، برگ ها پهن و قطر آن ها ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر است.

گیاه پاخری (پای خر) دارای طبع گرم است و ترکیباتی نظیر تانن، موسیلاژ، آلکالوئید پیرولیزیدین، اینولین، استرول­ها، فلاونوییدهایی مانند روتین، انواع ویتامین­ها و املاح معدنی به ویژه روی، پتاسیم و کلسیم را دارد.

از مواد مؤثره این گیاه برای معالجه سرفه های خشک و درمان التهاب های دهان، گلو و مجاری تنفسی استفاده می شود. همچنین مواد مؤثره این گیاه دارای خاصیت ضد عفونی کنندگی، ضد چسبندگی پلاکت‌ها، تقویت کننده قلب، افزاینده فشار خون و محرک سیستم ایمنی بدن، معرق و برطرف کننده یبوست می‌باشد. در استعمال خارجی به صورت بخور رفع کننده سرفه‌های خشک می‌باشد. از عصاره پاخری در صنایع آرایشی و بهداشتی جهت تهیه شامپو های گیاهی و کرم استفاده می شود.

تذکر:

مصرف پاخری برای خانم‌های باردار و مادران شیرده ممنوع می‌باشد. مصرف بیش از حد مجاز آن در یک وعده سمّی و به کبد آسیب می‌رساند و اشخاصی که بیماری‌های کبدی دچار می‌باشند باید از مصرف آن خودداری کنند.

منبع:

امیدبیگی، رضا. ۱۳۹۲٫ تولید و فرآوری گیاهان دارویی. جلد سوم. انتشارات نشر. صفحه ۲۴۶ تا ۲۴۸٫