مصاحبه با آقای مهندس مجید راهب، صادرکننده نمونه گیاهان دارویی کشور

به نقل از مستند مکتوب چهارمین جشنواره ملی گیاهان دارویی، فرآورده های طبیعی و طب ایرانی- ۲۱الی ۲۴ آبان ماه ۱۳۹۷

(به کوشش تیم پژوهشی شبکه خبری گیاهان دارویی- شرکت سیمرغ سبز امید)

برای دریافت این مستند روی دکمه دانلود کلیک کنید

– با عرض سلام، لطفاً خودتان را معرفی نموده و در مورد تحصیلات و سوابق کاری تان توضیحاتی ارائه نمایید؟

بنده مجید راهب متولد سال ۱۳۱۶ در قمصر کاشان هستم. من در آلمان تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته مهندسی اقتصاد گرایش صنعت و تولید گذرانده و فارغ‌التحصیل شده‌ام. بنده بنیانگذار گروه صنعتی راهب و ایران گلاب، با برند گلاب ربیع می‌باشم. کار من تولید و صادرات بوده که عمده کار ما بر روی گلاب است. بنده افتخار کسب ۱۴ بار عنوان صادرکننده نمونه کشوری، ۳ عنوان ممتاز کشوری و ۲۰ بار هم به عنوان برترین صادرکننده استانی برگزیده شده‌ام. مجموعه ما در راستای طرح توسعه خود حدود ۲۰۰ هکتار گلستان گل محمدی بصورت تخصصی احداث کرده که از زیباترین و وسیع‌ترین گلستان‌های جهان به شمار می‌آید. قابل ذکر است من قبل از اینکه وارد دانشگاه شوم، در کارگاه گلاب‌گیری سنتی پدرم مشغول بودم و اکنون خوشحالم که مجموعه ما به‌عنوان یکی از بهترین تولیدکنندگان گلاب و اسانس گل محمدی در جهان معرفی می گردد. در حال حاضر عضو هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان گیاهان دارویی و زعفران بوده و همچنین عضو هیئت مدیره انجمن صادرکنندگان کالاهای صنعتی و معدنی هستم و ضمن آنکه به عنوان مشاور عالی سندیکای صنایع کنسرو ایران در خدمت این صنعت هم می باشم.

نکته قابل توجه در مجموعه ما این است که ۶۵ درصد محصولات ما صادر می‌شود و خوشبختانه هر سال بر میزان صادرات ما افزوده می‌شود. ما در سال جاری حدود ۷۵ درصد افزایش صادرات داشته‌ایم. از طرفی ما سالانه حدود ۳۵ درصد توسعه تولید نیز داریم. حدود ۱۱۰۰ نفر در مجموعه ما در بخش‌های مختلف مشغول و ما علاوه بر گلاب، محصولات دیگر نظیر آب‌معدنی کریستال تولید کرده ضمن آن که در واحد تولیدمان نیز خودکفا هستیم. در واقع این مجموعه قادر به تولید کارتن، بطری و درب نیز بوده و عملا تامین کننده مواد اولیه بسته بندی خط تولید خودمان می باشیم.

– بیشترین کالاهای صادراتی دارویی شما چه محصولاتی هستند و مقصد آن‌ها عمدتاً کدام کشورها هستند؟

تخصص من در گلاب و گیاهان دارویی نظیر نعنا و عطر نعنا است اما معمولاً باریجه و روغن آن بازار صادراتی خوبی دارد. بازار محصولات شرکت ما هم عمدتاً اروپا، کشورهای حوزه خلیج فارس، کشورهای آمریکای شمالی، چین، تایوان و ژاپن است. تقریباً شما محصولات ما را در بیشتر کشورهای دنیا می‌بینید و ما در امر صادرات واقعاً موفق بوده‌ایم، بطوریکه میزان تقاضای سایر کشورها بیشتر از عرضه ماست. برند ربیع امروزه در دنیا شناخته شده و ما هم به آن افتخار می‌کنیم و به جرات می‌توانم بگویم که بالغ بر ۹۵ درصد گلاب طبیعی بازار را ما تأمین می‌کنیم.

– ارزش صادرات سالانه مجموعه شما چقدر است و اسانس­ها و عرقیات چه سهمی را شامل می‌شوند؟

در مورد محصولات شرکت خودمان، ارزش صادرات سالانه گلاب حدود ۴۰ تا ۴۵ میلیون دلار است و در مورد اسانس و عرقیات حدود ۷-۵ میلیون دلار می باشد.

– فرآوری یک گیاه دارویی اعم از بسته‌بندی و … چقدر می‌تواند در امر صادرات مهم باشد و آیا ایران در صادرات محصول فرآوری شده خاصی موفق بوده است؟

در ابتدا قبل از پاسخ به سوال شما قابل ذکر است که در حال حاضر شاهد کاهش بسیار زیاد تنوع صادراتی گیاهان دارویی هستیم به نحوی که در دهه هفتاد حدود هشتاد نوع از گونه های گیاهان دارویی صادر می گردیده ولی در حال حاضر این تنوع به حدود ۱۵ قلم رسیده است که بسیار آمار نگران کننده بود و بایستی آن را به عنوان یک هشدار جدی در نظر گرفت. قطعا فرآوری گیاهان دارویی اثر مثبتی بر صادرات دارد. ما در حال حاضر در مورد گلابی که تولید می‌کنیم، بعد از تولید و‌‌‌‌ بسته‌بندی و …، نمایشگاه‌های دائمی و فروشگاه‌هایی را در سایر کشورها راه‌اندازی کرده ایم تا مشتقات گل سرخ و عرقیات را در آنجا عرضه کنیم. خصوصاً اینکه گلاب در تولید مواد آرایشی و بهداشتی تقاضای بسیاری دارد. طی مقاله‌ای که در ۲۶ اوت ۲۰۱۸ در خارج از کشور به چاپ رسیده، بیان شده مصرف گلاب در لوازم آرایشی بهداشتی رشد بسیار بالایی داشته است. گلاب جای خود را در دنیا باز کرده و ما هم بسیار تلاش کرده‌ایم تا کشت گل محمدی را نیز توسعه دهیم و حتی کشت گل محمدی برای بنده یک تفریح هم به حساب می‌آید. همان‌طور که گفتم ما در کاشان اکنون بزرگ‌ترین گلستان‌های گل محمدی را دارا هستیم که در دنیا بی‌نظیر است. از نظر سودآوری هم با توجه به تولید محصولاتی که داریم بسیار راضی‌کننده است.

– کدام گیاهان دارویی می‌توانند امروزه نقش مؤثر و بهتری را در صادرات ما بازی کنند؟

چون تخصص من بیشتر در مورد زعفران، گلاب، اسانس و مشتقات گل سرخ است، شاید اطلاعات خیلی تخصصی راجع به سایر گیاهان دارویی نداشته باشم اما قطعا گیاهان دارویی بومی ارزش افزوده بالایی داشته و با راهکار مناسب امکان افزایش قیمت جهانی را داشته باشد. اما صادرات روغن‌ها، اسانس نعنا، اسانس ترخون و اسانس گل‌های محمدی از جمله مواردی است که بازار خوبی داشته‌اند. به علت شرایط فعلی و مشکلات گرفتن ویزا و رفتن به سایر کشورها و هزینه‌های بالای تبلیغات و بازاریابی، صادرات ما تحت تأثیر قرار گرفته است. اما محصولات دارویی ایران در بازار جهانی جایگاه خودش را پیدا کرده است. هر عاملی که موجب کاهش صادرات امروزی ما شده، ناشی از عدم فعالیت خودمان و عدم همکاری با دستگاه‌های دولتی است. جهاد کشاورزی، وزارت صنعت و معدن، اداره استاندارد و وزارت بهداشت هر کدام به نحوی در امر صادرات دخیل هستند و باید اقدامات مؤثری داشته باشند. من بر این عقیده‌ام که صادرات در ایران باید بسیار بیشتر از میزان فعلی باشد چرا که در شرایط فعلی مشکلات کشور را صادرات می‌تواند حل کند.

– عمده مشکلات ما در صادرات گیاهان دارویی کشور چیست؟

اولین قدم به نظر بنده همکاری‌های نهادهای دولتی در بحث صادرات است. ما اکنون در چهار نمایشگاه بین‌المللی در آلمان، عمان، قطر و هنگ‌کنگ غرفه داریم و در منطقه مشخص شده و در کار صادرات موفق هستیم. اما با توجه به نوسانات ارزی و مشکلات گرفتن ویزا، سایرین شاید نتوانند در امر صادرات موفق باشند. ابتدا باید دولت حمایت کند و بحث اقتصادی از بحث سیاسی جداست و در گرفتن ویزا به شرکت‌ها و افراد کمک کنند. همچنین در بحث بازاریابی، تربیت بازاریاب که آشنا با زبان کشورهای مختلف است را در نظر داشته باشند. روابط حسنه با کشورهای همسایه هم کمک بزرگی به بحث صادرات می‌کند. ما مشکلاتی در مورد تأمین مواد اولیه و حتی امر حمل‌ونقل داریم. به نظرم باید برای محصولات صادراتی بخش جدایی در نظر گرفته شود و مسئولین هم اعتماد بیشتری به تولیدکننده و صادرکننده داشته باشند. یک نفر که پنجاه سال تولیدکننده و یا صادرکننده است، باید بیشتر به او توجه کنند نسبت به کسی که به‌تازگی کارت بازرگانی گرفته و جنس غیراستاندارد به بازار منطقه می‌دهد و بازار را خراب می‌کند. مسئولین باید صادرکنندگان و تولیدکنندگان باتجربه را در امر تصمیم گیری دخالت دهند. من به‌شخصه تاکنون ندیده‌ام که یک ارگانی بیایید و یک نظرخواهی از افراد باتجربه در مورد استاندارد، در نوع عرضه کردن و … داشته باشد و یا اصلاً تشویقی برای تولیدکننده بگذارد، یا تسهیلات ویژه برای صادرکنندگان در نظر بگیرند درحالی‌که در همه دنیا این امر اجرا می‌شود. در یک کشور خارجی بلافاصله که صادرکننده اظهارنامه خود را به گمرک اعطا می‌کند، به بانک مراجعه نموده و یارانه خود را می‌گیرد اما ما در ایران یارانه که دریافت نمی‌کنیم، ‌یک چیزی هم باید بدهیم. ما هنوز صادرات را درک نکرده ایم و اعتقاد به درآمد صادرات نداریم. این موارد جزو وظایف مسئولین است و باید مردم را به صادرات تشویق کند. یکی دیگر از مشکلاتی که هست، وقتی محصولی در بازار داخلی کم می‌شود بلافاصله صادرات آن را ممنوع می‌کنند. من وقتی چند سال است محصولی را صادر می‌کنم یعنی میلیون‌ها دلار در این سال‌ها هزینه کرده‌ام و بازاریابی انجام دادم و مشتری خود را پیدا کردم و ناگهان دولت در این وضعیت صادرات را متوقف می‌کند. من نمی‌گویم به مردم داخل ظلم شود اما وقتی یکی صادرات می‌کند، نباید صادرات را متوقف کنیم. برای مثال در همین اواخر که مشکلات اعتصابات کامیون‌ها بود، بنده دو برابر پول دادم اما جنسم را به دست مشتری رساندم و در بازار محصولم را نگهداشتم و مشتری هم قدردان این است که به‌موقع محصول را دریافت کرده است.

– چگونه می‌توان در زمینه صادرات گیاهان دارویی سهم بزرگی در بازار جهانی کسب کرد؟

تبلیغات موضوع بسیار مهمی ست که اخیراً صداوسیما کم و بیش در این زمینه تبلیغات رایگان داشته است. تبلیغات زیربنایی برای صادرات در کشور است. رسانه‌های گروهی باید مردم را آگاه سازند که صادرات امر حیاتی برای کشور است. همچنین حضور مستمر در نمایشگاه های خارجی و ارتقا سطح بسته بندی و ارائه تسهیلات مالی مناسب برای بازاریابی و تولید اهمیت دارد. در ورود موقت کالاها ما ضعیفیم اما در مورد کالاهایی که بخواهیم وارد کنیم و دوباره بسازیم و صادر کنیم مشکلات بسیاری داریم که البته کارهایی شده‌ام ولی هنوز جای کار بسیاری دارد. ما امسال تنوع خیلی خوبی در بسته‌بندی‌های خودمان داده‌ایم و افزایش صادرات چشمگیری را شاهد بودیم.

– با توجه به نوسانات ارزی، چه فرصت‌ها و تهدیدهایی در زمینه صادرات گیاهان دارویی به وجود آمده است؟

نوسانات ارزی از نظر صادراتی به نفع صادرکننده بوده چرا که وقتی پول کشوری ضعیف می‌شود صادرات رونق می‌گیرد. البته نه این‌قدر پول کشور ضعیف شود که به مردم در داخل ستم شود. این تغییرات ارزی به نفع صادرات بوده ولی حمایت‌های لازم هم باید باشد. آنچه مسلم است کشت گیاهان دارویی باید متحول شود و اکنون هم مسئولین به دنبالش هستند و حتی پیشنهاد واگذاری زمین به ما شده است. جهادکشاورزی باید بر روی قضیه صادرات فکر کند. برخی ارگان‌ها مانند سازمان آب حتی در مقابل ما ایستاده‌اند. من مشکل آب دارم و ناچار شده‌ام در برخی از زمین‌هایمان زعفران که آب کمتری می‌خواهد کشت کنم. زمین‌های زیادی هستند که می‌توان کشت کرد و باید از آن‌ها استفاده کرد، نه اینکه صرف ساخت‌وساز شوند. در این مسیر سازمان جهادکشاورزی و ساید ارگان‌ها با هم باید هماهنگ باشند. حتی در جلساتی هم که برای ما تشکیل می‌دهند، وقتی در جلسه حاضر می‌شوید یا نماینده جهاد کشاورزی غایب است یا استاندار و … . هیچ هماهنگی وجود ندارد و انگار خودمختاری است و هر کسی بخواهد حاضر می‌شود و به این ترتیب چندین ساعت وقت بقیه افراد را تلف می‌کنند و بی‌نتیجه جلسه به پایان می‌رسد. از این دست مشکلات زیاد است، برای مثال چرا باید کارمند من برای یک نامه ۱۰ مرتبه صبح تا شب به یک اداره یا سازمان مربوطه رفت‌وآمد داشته باشد و بی‌نتیجه هم بماند؟! این اختیارات باید در دست مقامات شهری و محلی باشد تا برای یک مسئله کوچک وقت افراد به هدر نرود. یا واقعاً به مجموعه‌هایی مثل ما اعتقاد ندارند و یا اگر اعتقاد دارند به جوان‌ها میدان بدهید و اختیارات فرمانداری‌ها را بیشتر کنید. ما در کاشان خیلی گرفتاری داریم. رفتن و مکاتبه کردن در این جاده‌های بین شهری و پرخطر حتی جان چند تن از کارمندان ما را در این سال­ها گرفته است. کمی هم این مسائل به مشکلات سیاسی و دوقطبی بودن‌ها هم برمی‌گردد که ما تنها از این شرایط دچار آسیب می‌شویم.

– تولید گیاهان دارویی باید بر اساس کدام استانداردها صورت بگیرد تا در صادرات موفق‌تر باشیم؟ کدام گواهی‌های بین‌المللی مهم هستند؟

برای صادرات قطعا گواهی کار بین المللی کیفی و مدیریتی با تاییدیه سازمان و مراجع ایران و نیز گواهی استاندارد، گواهی بهداشت و … باید وجود داشته باشد و اخیراً گواهی ارگانیک هم اضافه‌شده که البته درباره آن درست عمل نمی‌شود. دوستانی این گواهی ارگانیک را گرفتند ولی بعداً مشخص شد که محصول ارگانیک نیست و دچار دردسرهای بزرگی شدند. باید بر مبنای واقعیت، ارگانیک بودن مشخص‌شده باشد. اکنون وضعیت صادرات خاص و مشکل شده است. مَثل عامیانه‌ای هست که می‌گوید “طرف را به دهش راه نمی‌دهند، سراغ خانه کدخدا را می‌گیرد”. واقعیت این است که اگر کسی می‌خواهد خارج از کشور بازاریابی کند چه ویزایی می‌تواند بگیرد؟ با چه کسی صحبتی کند؟ و مشکلات بسیاری در این زمینه پیش آمده است و امیدواریم این مشکلات حل شود و دولت هم به دنبال تقویت صادرات هست ولی باید هزینه کنند و مسائل موجود را از پیش روی صادرکننده بردارند.

– به نظر شما شرکت در کدام نمایشگاه‌های بین‌المللی برای توسعه صادرات گیاهان دارویی کشور ضروری هستند؟

خوشبختانه نمایشگاه‌ها رده‌بندی و تقسیم‌بندی شده‌اند. مثلاً برای گیاهان دارویی در کشورها و فصل‌های مختلف نمایشگاه‌هایی برگزار می‌شود. نمایشگاه گلف دوبی در منطقه از جمله نمایشگاه‌های خوب به شمار می‌آید، چرا که امکانات ویژه آن در دنیا از همه جا بیشتر است. نمایشگاه‌های سیال در کشورهای چین، فرانسه، کانادا و آلمان از جمله معتبرترین نمایشگاه‌های گیاهان دارویی هستند. شرکت در نمایشگاه‌ها هزینه و وقت بسیاری می‌طلبد. شاید باورتان نشود اما من ۷۰ درصدوقتم را در هواپیما می‌گذرانم. من سعی می‌کنم تمام نمایشگاه‌ها در سرتاسر دنیا با موضوع‌های مختلف مواد دارویی، غذایی، بسته‌بندی و … را بازدید کنم. دولت باید برای شرکت در این نمایشگاه‌ها و گسترش صادرات مشوق باشد، ارز به قیمت مناسب در اختیار شرکت‌کننده قرار دهد و کمک‌حال باشد.

– و حرف آخر…

ایران هنوز یک کشور صادرکننده نیست. صادرات بخصوص در مورد گیاهان دارویی باید تقویت شود. وقتی ما در کشوری با آب و هوای متغیر هستیم و بی‌شمار گیاهان دارویی داریم، باید از این فضا استفاده کرد. عمر گل محمدی ۱۵ روز است اما من عمر گلاب‌گیری را به چهار ماه در سال رسانده‌ام؛ چرا که مناطقی با شرایط آب و هوایی مختلف داریم. هنوز در کشور ما به صادرات این گیاهان و بخصوص به توسعه در کشت این گیاهان دارویی توجهی نشده است. حتی به جرات می‌گویم فقط وام و تسهیلات را به مناطق خاص و افراد خاصی می‌دهند و حتی شاید اطلاع ندارند که شرکتی وجود دارد که این میزان صادرات و تولید را دارد. ما در طرح سال گذشته خود ۲ میلیون و هفتصد هزار نهال گل محمدی در ۱۶۰ هکتار کشت کردیم و هیچ کسی نیامد جویای کار ما شود و یا تسهیلاتی به ما بدهد. وقتی به سایرین تسهیلات می‌دهند، باید به ما هم توجه کنند. البته ما از تسهیلات دولتی تاکنون استفاده نکرده‌ایم و برنامه‌ای هم برای گرفتن وام نداریم.