مصاحبه با آقای دکتر عباس ده شیری

عضو محترم هیات علمی موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال

به نقل از مستند مکتوب چهارمین جشنواره ملی گیاهان دارویی، فرآورده های طبیعی و طب ایرانی- ۲۱الی ۲۴ آبان ماه ۱۳۹۷

(به کوشش تیم پژوهشی شبکه خبری گیاهان دارویی- شرکت سیمرغ سبز امید)

برای دریافت این مستند روی دکمه دانلود کلیک کنید

– لطفاً ضمن معرفی خودتان، توضیحاتی از دستاوردهای موسسه تحقیقات  ثبت و گواهی بذر و نهال در رابطه با گیاهان دارویی ارائه بفرمایید.

این‌جانب عباس ده شیری مدیر بخش تحقیقات فناوری و بهبود کیفیت بذر موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال هستم. درگذشته گیاهان دارویی از طریق برداشت از مراتع و عرصه‌های طبیعی تأمین می‌شد، اما با توجه به نیاز روزافزون به این گیاهان جهت مصارف عمومی و صنعتی ازیک‌طرف و خطر تخریب مراتع و انقراض توده‌های بومی و محلی از طرف دیگر، ادامه این وضعیت امکان‌پذیر نیست و لازم است گیاهان دارویی در عرصه‌های زراعی و باغی و مرتعی کشت و کار شوند، بنابراین نیاز به تأمین بذر و اندام رویشی اصلاح‌شده این گیاهان وجود دارد.

دستاوردهای این موسسه در عرصه گیاهان دارویی به‌اختصار عبارت‌اند از:

• تهیه شناسنامه توده‌های بومی (آویشن، زیره، بابونه، گشنیز)
• بررسی‌های مقدماتی جهت معرفی رقم (گشنیز و زیره سبز)
• تهیه استانداردهای مزرعه و آزمایشگاهی تولید بذر و اندام رویشی گواهی‌شده (گل محمدی، آویشن، بابونه، گشنیز، مرزه، پیاز زعفران، زیره سبز)
• بررسی روش‌های بوجاری بذر (بذور گشنیز ، سیاه‌دانه، بابونه)
• بررسی نحوه پوشش‌دار کردن بذر (مرزه، آویشن)
• بررسی روش‌های مناسب بسته‌بندی بذر(بابونه، گشنیز)
• بررسی شرایط نگهداری بذر (مرزه، بابونه، گشنیز)

در اینجا این توضیح ضرورت دارد که موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال ماهیتاً دو وظیفه اصلی کنترل و گواهی بذر و نهال و ثبت ارقام گیاهی را به عهده دارد و اصولاً وظیفه اصلاح و تولید رقم در شرح وظایف موسسه دیده نشده، اما ازآنجاکه تحقیقات مرتبط با بهبود کیفیت بذر و نهال از وظایف موسسه است و از طرفی در عرصه گیاهان دارویی متولی خاصی برای اصلاح و تولید بذر و اندام‌های تکثیری گیاهان دارویی وجود ندارد، موسسه در چند سال اخیر فعالیت‌هایی را جهت ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تولید بذر و اندام‌های تکثیری استاندارد این گیاهان انجام داده است. ازجمله با تشکیل کارگروهی متشکل از نمایندگان واحدهای ذی‌ربط، گیاهان دارویی دارای اولویت را مشخص کرده و برای ۸ گونه دارای اولویت شامل مرزه، گشنیز، آویشن، بابونه، زیره، زعفران، گل محمدی و آلوئه ورا، استانداردهای کنترل و گواهی بذر و اندام‌های تکثیری، شامل استانداردهای مزرعه و آزمایشگاه را تهیه نموده است. همچنین دستورالعمل‌های مربوطه را در دست تهیه دارد که زمینه‌سازی جهت تولید بذر استاندارد و گواهی‌شده است.

 – مراحل اصلاح و تولید یک بذر را بیان فرموده و اشاره نمایید که این موسسه در اصلاح بذر کدام گیاهان تاکنون موفقیت‌هایی داشته است؟

در گیاهان مختلف روش‌ها و مراحل اصلاح و تولید رقم متفاوت است. در خصوص گیاهان دارویی به نظر می‌رسد لازم است اقدامات زیر توسط بخش‌های خصوصی و دولتی جهت دستیابی سریع‌تر به بذر اصلاح‌شده انجام شود:

۱- جمع‌آوری، شناسایی و مطالعه توده‌های بومی و محلی و تهیه شناسنامه آن‌ها

۲- ثبت ذخایر ژنتیکی گیاهی و ارقام بومی و محلی

۳- اصلاح نبات و معرفی ارقام

۴-تولید بذر گواهی‌شده از ارقام یا توده‌های برتر (تهیه استانداردهای مزرعه و آزمایشگاه- تهیه دستورالعمل‌های کنترل و گواهی بذر و نهال)

۵-تحقیقات فناوری بذر و نهال

– این موسسه چه برنامه‌ای برای اصلاح و تهیه بذور گیاهان دارویی دارد؟

در عرصه بررسی و تحقیق در خصوص جمعیت‌های بومی و محلی به‌منظور تهیه شناسنامه برای توده‌ها و زراعی‌سازی آن‌ها و نهایتاً استفاده از آن‌ها در تولید و معرفی رقم، موسسه فعالیت‌هایی را با همکاری موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع انجام داده یا در دست اجرا دارد که گیاهان گشنیز، بابونه، آویشن، زیره و سیاه‌دانه را شامل می‌شود. تحقیقات در دست انجام در خصوص فناوری بذر گیاهان دارویی، بوجاری بذر و پوشش دهی بذر شامل پوشش لایه‌نازک یا کوتینگ و حجیم کردن یا پلتینگ را شامل می‌شود. لازم به یادآوری است که یکی از مشکلات کشت و کار گیاهان دارویی، ریز بودن بذر و عدم امکان کشت مکانیزه و یا کشت به‌صورت مستقیم در مزرعه است که باعث تحمیل هزینه‌های زیاد به کشاورز می‌شود. با پوشش دهی بذر و درشت‌تر کردن آن امکان کشت مکانیزه و کشت به‌صورت مستقیم فراهم می‌شود.

– به نظر جنابعالی، مهم‌ترین مشکلات درراه اصلاح و تهیه بذور استاندارد گیاهان دارویی چیست؟ همچنین بذور بومی گیاهان دارویی چه اهمیتی ازلحاظ برنامه‌های اصلاحی دارند؟

دو چالش مهم در عرصه تولید بذر و اندام‌های تکثیری استاندارد گیاهان دارویی وجود دارد.

۱- نداشتن متقاضی: به‌این‌علت که بذر و اندام‌های تکثیری به‌عنوان مهم‌ترین نهاده تولید، یک حلقه از زنجیره تولید و مصرف گیاهان دارویی است و چون حلقه آخر یعنی مصرف محصول مشکل دارد، متقاضی ثابت و دائم برای بذر نیز وجود ندارد. صنعت، نیاز خود را از واردات اسانس و فرآورده نهایی آماده خارجی یا مواد شیمیایی جایگزین تأمین می‌کند. بنابراین تقاضا برای خرید محصول داخلی وجود ندارد و به‌تبع آن تقاضا برای بذر و اندام تکثیری وجود ندارد. از طرفی عدم اجرای طرح‌های توسعه کشت گیاهان دارویی توسط دستگاه‌های ذی‌ربط در عرصه‌های دیم و آبی و منابع طبیعی این مشکل را حادتر می‌کند. همچنین بازار صادراتی گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن نیز نامطمئن و بی‌ثبات است لذا تضمینی برای سرمایه‌گذاری در عرصه تولید بذر و اندام‌های رویشی وجود ندارد.

۲- نبود متولی تولید بذر و نهال اصلاح‌شده گیاهان دارویی: اصلاح و تهیه بذر و نهال گیاهان زراعی و باغی به دو موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر و موسسه تحقیقات علوم باغبانی واگذارشده است که هیچ‌یک به‌طورجدی در عرصه اصلاح و معرفی رقم گیاهان دارویی وارد نشده‌اند. همچنین موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع که عمده تحقیقات درزمینهٔ گیاهان دارویی را به عهده داشته نیز تحقیقات پایه را انجام داده که منجر به اصلاح و ارائه بذر و اندام تکثیری اصلاح‌شده، نگردیده است. اما فرصت بسیار مناسب در عرصه تولید بذر و اندام تکثیری استاندارد گیاهان دارویی، وجود جمعیت‌ها یا توده‌های مختلف بومی و محلی در اکثر گیاهان دارویی در کشور است که خوشبختانه بسیاری از آن‌ها جمع‌آوری‌شده و بررسی‌های اولیه توسط موسسه جنگل‌ها و مراتع و دانشگاه‌ها روی آن‌ها انجام‌شده و این جمعیت‌ها را می‌توان در پژوهش‌های اصلاحی و معرفی ارقام استفاده کرد.

– چه راهکارهایی برای توسعه و خودکفایی در تولید بذرهای اصلاح‌شده گیاهان دارویی وجود دارد؟ تاکنون چه پروژه‌هایی در این زمینه به ثمر رسیده است؟ برای نجات گیاهان دارویی بومی ایران، دانشجویان چه همیاری با موسسه می‌توانند داشته باشند؟

همان‌طور که قبلاً گفته شد متولی اصلاح و تولید بذر و نهال، موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع و موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر و نهال هستند، بنابراین استفاده از توان دانشجویان و ارتباطات بین‌المللی و همچنین کمک‌های مردمی بیشتر در خصوص مؤسسات مذکور مصداق دارد.

– موسسه ثبت و گواهی بذر و نهال برای ارتقای سطح علمی و پژوهشی خود با سایر مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی داخلی و خارجی ارتباط برقرار می‌کند؟ این ارتباطات تاکنون به چه دستاوردهایی منجر شده است؟

این موسسه در چند سال فعالیت خود در عرصه گیاهان دارویی از توان دانشجویان در قالب طرح سربازی مشمولین نخبه و پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری استفاده نموده اما ارتباطات بین‌المللی در این زمینه نداشته است.

• بابت وقتی‌که به ما اختصاص دادید تشکر می‌کنیم. سلامت و پیروز باشید