مصاحبه با دکتر محمود خدادوست

مصاحبه با مشاور وزیر و سرپرست دفتر طب ایرانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

به نقل از مستند مکتوب چهارمین جشنواره ملی گیاهان دارویی، فرآورده های طبیعی و طب ایرانی- ۲۱الی ۲۴ آبان ماه ۱۳۹۷

(به کوشش تیم پژوهشی شبکه خبری گیاهان دارویی- شرکت سیمرغ سبز امید)

برای دریافت این مستند روی دکمه دانلود کلیک کنید

در بهار سال ۱۳۹۴ و با عزم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بر تأسیس معاونت اجتماعی، معاونت طب ایرانی به دفتر طب ایرانی تغییر جایگاه داده شد تا به دلیل تنوع و تعدد عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت و ضرورت ساماندهی این حوزه و محدودیت تعداد معاونت‌ها، کار به گونه دیگری پیش برود اما این موضوع نه‌تنها از ارزش و اهمیت این دفتر نکاست، بلکه بر قدر و اعتبار و دامنه نفوذ آن نیز افزود. این مقدمه از بخش هایی از صحبت های آقای دکتر محمود خدادوست مشاور وزیر و سرپرست دفتر طب ایرانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که در دفتر خود در ساختمان وزارت بهداشت در شهرک غرب میزبان ما بود، استخراج شده است. با او در مورد طب ایرانی و جایگاه آن در نظام پزشکی کشور به گفتگو نشستیم.

* خواهشمند است در مورد فعالیت‌های دفتر طب ایرانی وزارت بهداشت توضیحاتی را ارائه نمایید.

در سال ۱۳۹۲ به استناد تبصره ٣ ماده (۵۷) قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران نسبت به ایجاد معاونت طب ایرانی اسلامی اقدام شد. با این اقدام و همچنین با ایجاد دانشکده‌های طب ایرانی، پس از سال‌های طولانی بار دیگر دروازه‌های ورود به عرصه قانونمند آموزش، پژوهش و ارائه خدمات طب ایرانی به روی گروهی از فرهیختگان برگزیده میهن اسلامی ما گشوده شد. دفتر طب ایرانی طی این سالها اقدامات متعددی انجام داده که از جمله آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. ایجاد ساختار و تخصیص حدود ۴٠٠ پست رسمی در حوزه طب ایرانی در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور در قالب واحد مدیریت/ اداره طب ایرانی و مکمل ذیل معاونت درمان، اداره نظارت و ارزیابی فراورده‌های طبیعی، ایرانی و مکمل و ذیل معاونت غذا و دارو و کارشناسان طب ایرانی در معاونت بهداشت دانشگاه
2. ایجاد شورای سیاست‌گذاری طب ایرانی در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به ریاست مقام محترم وزارت
3. آغاز برنامه ورود خدمات طب ایرانی در نظام مراقبت‌های اولیه بهداشتی در حوزه تحت نظارت ٩ دانشگاه علوم پزشکی به‌عنوان پایلوت
4. توسعه و ارتقای جایگاه علمی ٨ دانشکده و ١٧ گروه طب ایرانی، ٨ گروه داروسازی ایرانی و ۸ گروه تاریخ پزشکی در دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور
5. انجام امور زیربنایی و آغاز عملیات ساخت ٢٠ سلامتکده طب ایرانی با معماری ایرانی اسلامی در ٢٠ دانشگاه علوم پزشکی کشور
6. تدوین کوریکولوم رشته‌های ماساژ و مراقبت‌های بالینی و فراورده‌های طبیعی و ارائه به شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت بهداشت
7. تدوین استاندارد ویزیت و ١١ خدمت طب ایرانی و خدمات طب سوزنی
8. تعرفه گذاری خدمات طب سنتی ایرانی در کتاب ارزش نسبی خدمات

و…

*چرا معاونت طب ایرانی به دفتر طب ایرانی در وزارت بهداشت تغییر پیدا کرد و آیا این تغییر سبب کاهش تأثیرگذاری و قدرت آن شده است؟

– اگرچه از نظر تشکیلاتی و ساختاری جایگاه تقلیل پیدا کرد ولی به ‌زعم بنده وضعیت مطلوب‌تری پیداکرده‌ایم، زیرا بسیاری از حساسیت‌هایی که در وزارت بهداشت و سایر بخش‌های ستادی وجود داشت را کم کردیم و از طرف دیگر حمایت بیشتر حوزه دفتر وزارتی بر روی دفتر طب ایرانی موجب شد کمی تعاملات را با معاونت‌ها تسهیل کند و با افزایش تعاملات، روند توسعه طب سنتی قدری تندتر و بهتر شده است.

همچنین با انتصاب آقای دکتر ایمانیه به‌عنوان نماینده تام‌الاختیار از طرف وزیر بهداشت طی ماه های اخیر یک چتر حمایتی مضاعفی بر روی دفتر ایجاد گشته است. در واقع این امر موجب شد تا طب سنتی در سایر معاونت‌ها رخنه کند و درصد تعاملات دوچندان شود،‌ روند کارها روان‌تر شده و من خوش‌بینم هستم که این روند بهتر خواهد شد.

* چه چیز باعث شد تا عنوان طب سنتی و اسلامی به طب ایرانی تغییر پیدا کند؟

– واقعیت این است که ما هم مثل سایر کشورها که به دنبال معرفی طب سنتی خود به دنیا هستند،‌ در پی جهانی کردن طب سنتی کشورمان هستیم. باید گفت که طب سنتی ایران در دنیا شناخته‌شده است. در برخی کتب غربی رایج مستنداتی از طب ایرانی آمده است برای مثال در کتاب هاریسون آمده است “طب یونانی جز سیستم پزشکی هند شرقی است که از پرشین مدیسین یعنی طب پارسی برگرفته‌شده است که کشورهای مسلمان به آن حکمت می‌گویند”. به ‌این ‌ترتیب سایر کشورها طب ما را با طب یونانی می‌شناسند و آن را برگرفته از طب پارسی می‌دانند.

اما راجع به طب اسلامی نگاه‌های متفاوتی وجود دارد. عده‌ای می‌گویند طب اسلامی همان طب سنتی است و چون اوج شکوفایی آن به زمان تمدن اسلامی برمی‌گردد، آن را می‌توان طب اسلامی خواند. در رویکردی دیگر گفته‌شده، هر چیزی که حلال و حرام خدا را رعایت کند و همچنین به ابعاد روحانی که در اسلام وجود دارد توجه کند، طب اسلامی به‌حساب می‌آید. این تعریف خیلی خوبی است چراکه در نظر گرفتن ابعاد روحانی در علم پزشکی رایج که تنها به‌سلامت جسم و روان می‌پردازد، نکته حائز اهمیت و مفید برای سلامت است. عده‌ای دیگر هم معتقدند که بر اساس روایات و احادیث می‌توان یک مکتب طبی راه‌اندازی کرد. که این نگاه قطعاً یک نگاه افراطی است زیرا بسیاری از روایات طبی که منصوب به ائمه هستند ممکن است سند محکمی نداشته باشند. حتی اگر این احادیث سندیت و دلالت هم داشته باشند، قابل‌تعمیم برای این زمان و مکان نیستند. با فرض اینکه یک روایت درست باشد، نحوه درمان و دوز مصرفی دارو در آن ذکر نشده و باید درباره این موارد تحقیق شود. همچنین برای بسیاری از بیماری‌های نوظهور که درگذشته وجود نداشته، روایتی وجود ندارد. در این صورت اگر مکتبی با تکیه ‌بر روایات شکل بگیرد نمی‌تواند جامع و فراگیر باشد و همه بیماری‌ها را پوشش دهد. دقت کنید که این توصیه‌ها ممکن است به اصلاح سبک زندگی ما کمک کند و برای نظام سلامت جامعه راهگشا باشند. همچنین برای تقویت ابعاد روحانی سلامت از روایات می‌توان استفاده کرد.

* با توجه به تأکید بر ادغام علم نوین پزشکی با طب ایرانی چرا در نسخه پزشکان ما کمتر اقلام داروهای گیاهی به چشم می‌خورد؟

حداقل به دو دلیل:

1. عدم شناخت و آگاهی پزشکان از ظرفیت طب سنتی ایران و فرآورده های طبیعی سنتی
2. افراطی گری برخی مداخله گران و بزرگنمایی اثر بخشی درمان های سنتی باعث مخالفت جامعه پزشکی می شود.

– دو حکم در راستای توسعه طب ایرانی در برنامه ششم توسعه تصویب شد که طبق آن وزارت بهداشت موظف شده است نسبت به تهیه فهرست فراورده‌ها و داروهای سنتی و گیاهی کشور اقدام نماید. همچنین در سیاست‌های کلی سلامت، وزارت بهداشت به‌عنوان متولی امر طب ایرانی- اسلامی و مکمل موظف است نسبت به ادغام خدمات تأییدشده طب ایرانی- اسلامی در نظام سلامت و همچنین ساماندهی و توسعه ارائه خدمات آموزشی، پژوهشی و درمانی این حوزه اقدام نماید. ما در آغاز ادغام هستیم. یعنی دست‌اندرکاران نظام سلامت باید این قابلیت‌ها و توانمندی‌های طب سنتی را بشناسند تا در محدوده فعالیت خود از این ظرفیت‌ها استفاده کنند. به همین علت ٢ واحد درس اختصاصی به‌عنوان یک درس “آشنایی با اصول و مبانی طب ایرانی” برای گروه پزشکی (رشته‌های پزشکی و داروسازی) افزوده شد. همچنین برای کلیه رشته‌های بالینی، به‌صورت اجباری و برای رشته‌های غیر بالینی، و نیز مقطع کارورزی پزشکی به‌صورت اختیاری ارائه خواهد شد تا باب شناخت طب سنتی برای آن‌ها باز شود. در شرایط فعلی چون پزشکان با طب سنتی آشنایی ندارند نمی‌توانند از آن استفاده کنند و حتی در مواردی آن را رد می‌کنند.

* سلامتکده ها با چه هدفی و از چه سالی آغاز بکار کردند؟ چه تعداد سلامتکده در سطح کشور فعال‌اند؟

– در حال حاضر در ۱۷ دانشگاه نیروی متخصص طب سنتی تربیت می‌کنیم. حدوداً ۵۰ سلامتکده دانشگاهی در این ۱۷ دانشگاه فعال هستند که البته این رقم پاسخگوی نیاز درمانی مردم نیست. در بخش خصوصی متأسفانه به علت مشکل وجود نیروی مسئول فنی نتوانسته‌ایم بخش خصوصی را برای راه‌اندازی سلامتکده ها ترغیب کنیم. به تعداد انگشتان دو دست سلامتکده در بخش خصوصی کشور نداریم. باید مسئله دوره آموزشی پزشکی و افزایش ظرفیت نیروی متخصص طب سنتی را توسعه دهیم. البته مطب‌های خصوصی مشغول به فعالیت هستند که افراد متخصص و گاها آموزش ندیده در آن مشغول فعالیت‌اند.

* سال گذشته اخباری مبنی بر اختصاص بیمه به خدمات طب ایرانی ارائه داده شد. اکنون چه خدماتی تحت پوشش بیمه است؟ آیا در آینده نزدیک این خدمات گسترده‌تر خواهد شد؟

– بر اساس رایزنی‌های انجام‌شده و مستنداتی که به دبیرخانه شورای عالی بیمه ارائه‌شده، در فاز اول به دنبال آن هستیم که ظرف چند ماه آینده ویزیت طب سنتی تحت پوشش بیمه قرار بگیرد. البته مستندات آن را برای ۵ خدمت شایع در طب سنتی ارائه داده‌ایم. اگرچه به علت محدودیت منابع، شرکت‌های بیمه از پذیرش تعهدات جدید پرهیز می‌کنند ولی از آنجایی‌که خدمات طب سنتی ایرانی مبتنی بر تشخیص و معاینه بالینی است و نیازمند تکنولوژی و تجهیزات روز پزشکی نیست، بنابراین اگر شرکت‌های بیمه نگاه اقتصادی داشته باشند تحت پوشش قرار دادن خدمات طب سنتی برای آن‌ها اقتصادی خواهد بود. درحالی‌که ویزیت یک پزشک عمومی، داروهای تجویزشده و خدمات آزمایشگاهی همگی تحت پوشش بیمه بوده اما پزشک طب سنتی از خدمات پاراکلینیکی استفاده نمی‌کند و از پوشش بیمه‌ها بی‌بهره است. درحالی‌که در کشور ما نظام ارجاع حاکم نیست و مردم برای یک بیماری ساده کودک خود مثل سرماخوردگی به یک فوق تخصص رجوع می‌کنند که این برای نظام سلامت و همچنین خود مردم هزینه‌بر است ولی در طب سنتی از درمان‌های بومی ایران استفاده می‌شود و چنین بار مالی را نیز در پی ندارد.

* مردم چگونه می‌توانند در توسعه طب ایرانی و سلامت کشور نقش مؤثری ایفا کنند؟ آیا طب ایرانی می‌تواند ضامن سلامت خانواده‌های ایرانی باشد؟ چه عاملی بر فرهنگ‌سازی و حاکمیت این تفکر در جامعه کمک می‌کند؟

– چون طب سنتی ریشه در باور مردم دارد، مردم از آن استقبال می‌کنند. فقط کافی است نظام سلامت و جامعه پزشکی پذیرای طب سنتی باشند تا به این نیاز مردم پاسخ داده شود. اقبال مردم اصلاً نیازی به تبلیغات ندارد و تولیت نظام سلامت باید بستر پاسخگویی منطقی نیاز مردم را فراهم کند. اصلاً چون اقدامات کافی را نمی‌توانیم ارائه دهیم، مردم به سراغ افراد فاقد اطلاعات می‌روند و پزشکان باید به این باور برسند تا خدماتی به ‌دور از افراط‌ و تفریط ارائه دهند.

* جایگاه و نقش طب سنتی در نظام سلامت کشورهایی نظیر چین با ایران چه تفاوت‌هایی دارد؟

– در کشور چین در سال ۱۹۴۹ میلادی مائو یک دستور حکومتی داد که طبق آن طب سنتی چینی به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر تمام بیمارستان‌های جدید شود. بر اساس این دستور حکومتی ضمن استفاده از درمانگران به‌جامانده از این مکتب طبی، نسبت به ایجاد دانشکده، مؤسسات آموزشی و دانشگاه‌ها اهتمام جدی داشته و نظام آموزش طب چینی را در سطوح مختلف با رعایت سطح‌بندی ارائه خدمات، از یک دوره ۲-۳ ساله از دیپلم تا مقطع دکتری تخصصی پیش‌بینی و اجرا کردند. حدود ۱۰ سال بعد، در سال ۱۹۵۸ طب چینی و مدرن با یکدیگر ادغام شدند. در چین برنامه ادغامی آموزش به نحوی است که دانشجویان اختصاصی طب چینی حدود ۳۰ درصد محتوای نظری کوریکولوم و حدود ۵۰ درصد آموزش بالینی را به یادگیری مبانی طب رایج (غربی) می‌پردازند و برعکس دانشجویان پزشکی نوین حداقل یک‌بیستم کوریکولوم شان به آموزش منابع طب سنتی چینی در دو حیطه عملی و نظری اختصاص دارد.

در سال ۲۰۱۵ چینی‌ها دارای ۳۵۸۷ بیمارستان تخصصی طب سنتی و مکمل بودند. همچنین در این سال تقریباً ۹۵ درصد بیمارستان‌های طب رایج، ۹۸ درصد مراکز سلامت اجتماعی روستایی، ۶۵ درصد پایگاه‌های سلامت، ۷۶ درصد کلینیک‌های شهرک‌های روستایی و ۴۶ درصد درمانگاه‌های روستایی هم‌زمان خدمات طب چینی را ارائه می‌نمودند. با توجه به این آمار و ارقام پی می‌بریم که یک عزم ملی نیاز است تا ما هم بتوانیم نقش طب ایرانی را در نظام سلامت خود پررنگ‌تر کنیم.

*چه اقداماتی در رابطه با تقلبات و اشتباهات در گیاهان دارویی عرضه‌شده توسط عطاری‌ها تاکنون انجام‌شده است؟

– اجازه دهید تا درباره جدیدترین فعالیت صورت گرفته در این مورد توضیح دهم. طی جلسات کارشناسی وزارت بهداشت با وزارت صنعت، معدن و تجارت، دو وزارتخانه به یک تفاهم‌نامه مشترک رسید که عطاری به‌عنوان مشاغل فنی و تخصصی قلمداد شود تا طبق قانون بالادستی این شاغلین دوره تخصصی آموزشی گیاهان دارویی که مورد تائید ما هست را ببینند و همچنین ناظرین ما این اجازه را خواهند داشت تا بر عطاری‌ها نظارت کنند؛ که با دستور وزیر محترم صنعت، معدن و تجارت این امر اتفاق خواهد افتاد.

* یکی از راه‌های ترویج و نهادینه شدن مصرف داروهای گیاهی و فراورده‌های طبیعی وجود داروخانه‌های گیاهی ست. برای ایجاد چنین داروخانه‌هایی چه اقدامات مؤثری صورت گرفته و آیا تاکنون چنین داروخانه‌هایی فعال‌شده‌اند؟

– متأسفانه به دلیل اینکه شاید داروسازها به‌خوبی توجیه نشده بودند، راه‌اندازی داروخانه‌های گیاهی با مخالفت در انجمن داروسازان روبرو و متوقف شد. در تلاشیم تا با کمک خود داروسازان بتوانیم تغییری در آیین‌نامه ایجاد کنیم تا بتوانیم نسبت به راه‌اندازی داروخانه‌های طبیعی تحت مراکز اقماری اقداماتی را انجام دهیم.

* سخن آخر با مردم …

-اینکه مردم به ظرفیت طب سنتی علاقه‌مند هستند و از آن استفاده می‌کنند ستودنی است اما اگر قرار است از طب سنتی استفاده نمایند، باید به متخصصین مجاز مراجعه کنند. مردم فکر نکنند اگر یک دارویی سنتی و گیاهی است، پس بی‌ضرر است. همان‌طور که داروی گیاهی یک اثر مثبت بر قسمتی از بدن می‌گذارد،‌ می‌تواند عوارضی را در جای دیگر بروز دهد. همچنین چون مردم از داروهای شیمیایی برای بیماری‌های مزمن خود استفاده می‌کنند، توصیه می‌کنم خودسرانه در چنین حالتی از داروی گیاهی استفاده نکنند زیرا امکان تداخلات دارویی وجود دارد. مثلاً کسانی که بیماری قبلی دارند و فشارخون بالایی دارند اگر از شیرین‌بیان برای بهبود زخم معده استفاده کنند یا گل‌گاوزبان را برای استفاده از خاصیت آرام‌بخشی آن مصرف کنند، فشارخون شان بالا می‌رود. پس برای مصرف گیاهان دارویی حتماً با یک متخصص طب سنتی و یا پزشکان دوره‌دیده مشورت کنند.