مصاحبه با دکتر فریبرز غیبی

ریاست محترم مرکز جنگل‌های خارج از شمال و مجری طرح توسعه گیاهان دارویی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور

به نقل از مستند مکتوب چهارمین جشنواره ملی گیاهان دارویی، فرآورده های طبیعی و طب ایرانی- ۲۱الی ۲۴ آبان ماه ۱۳۹۷

(به کوشش تیم پژوهشی شبکه خبری گیاهان دارویی- شرکت سیمرغ سبز امید)

برای دریافت این مستند روی دکمه دانلود کلیک کنید

در برنامه ﺷﺸﻢ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ، ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﻤﻬﻮﺭﻱ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺍﻳﺮﺍﻥ (۱۴۰۰-۱۳۹۶) از جمله تعهداتی که سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور دارد این است که ۹،۶۰۰،۰۰۰ هکتار از عرصه‌های مرتعی که دارای طرح‌های مرتع‌داری هستند را با رویکرد احیا و توسعه رویشگاه‌ها، مدیریت و توسعه دهد. علاوه بر آن سازمان مذکور توسعه گیاهان دارویی در عرصه‌های جنگلی و بیابانی کشور را نیز در دستور کار خود دارد. همچنین سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی تهیه و ابلاغ‌شده است که باید بر اساس آن سطح زیر کشت گیاهان دارویی که اکنون حدود ۱۸۹ هزار هکتار است به ۵۰۰ هزار هکتار در سطح زمین‌های زراعی برسد. اگر این اتفاق بیفتد ما انقلابی را در توسعه گیاهان دارویی در سطح کشور شاهد خواهیم بود. در یک دیدار صمیمانه با جناب آقای دکتر فریبرز غیبی رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور درباره وضعیت رویشگاه‌های طبیعی کشور و برنامه‌های این سازمان جهت احیا و توسعه عرصه‌های طبیعی گیاهان دارویی به گفتگو نشستیم.

– با تشکر از وقتی‌که به ما اختصاص دادید ابتدا خودتان را برای مخاطبان این مصاحبه معرفی کنید و سوابق شغلی و تحصیلی‌تان را بیان بفرمایید.

فریبرز غیبی هستم، با سی سال سابقه خدمت که از بخش بهره‌برداری گیاهان دارویی و محصولات فرعی در استان لرستان کار خود را آغاز نمودم. در سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۱ تمامی درختان و درختچه‌های جنگلی و یک سری گیاهان دارویی مرتعی و شاخص استان لرستان را شناسایی و بصورت هرباریوم جمع آوری نمودم. بنده به همراه مهندس لطیفی برای اولین بار گونه جنگلی لرگ را در استان لرستان شناسایی و سپس در دفتر تخصصی آن زمان این موضوع تائید شد. در سال ۱۳۷۸ به دفتر جنگل های خارج از شمال ستاد سازمان در تهران به عنوان رئیس گروه بهره برداری محصولات جنگلی و مرتعی منتقل شدم. سپس با حفظ سمت، سرپرست گروه جنگلداری و در سال ۱۳۸۵ معاون دفتر و در سال ۱۳۸۹ بعنوان مدیرکل دفتر امور منابع جنگلی منصوب و در سال ۱۳۹۰ عضو شورای عالی جنگل و سپس در سال ۱۳۹۱ مشاور ریاست سازمان و مجری طرح گیاهان دارویی گردیدم و نهایتا از سال ۱۳۹۴ بعنوان رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال (جنگل های زاگرسی، ایران-تورانی و خلیج فارس-عمانی) سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در حال انجام وظیفه می باشم. همچنین عضو ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و مجری طرح توسعه گیاهان دارویی در سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور و مشاور ریاست سازمان در بحث گیاهان دارویی هستم. سوابق تحصیلی بنده لیسانس گیاه‌شناسی و فوق‌لیسانس و دکتری در رشته جنگلداری است.

– لطفاً آماری در خصوص گیاهان دارویی و معطر موجود در عرصه‌های طبیعی و میزان برداشت و بهره‌برداری آن‌ها بیان فرمایید.

بیش از ۸۴۲۵ گونه گیاهی توسط گیاه‌شناسان کشور از جمله مرحوم دکتر قهرمان و آقای دکتر مظفریان شناسایی و اعلام‌ شده است که به استناد گزارش ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی، حدود ۲۳۰۰ گونه گیاهان دارویی در میان آن‌ها وجود دارد. بنده نظرم این است که تمامی گیاهان ما دارای حداقل یک نوع ماده مؤثره هستند که از این گیاهان تاکنون ۲۳۰۰ مورد آن شناخته‌شده‌اند، ولی اگر تحقیقات بیشتری صورت بگیرد در آن صورت پی می بریم که هر گیاه دارای ترکیبات و مواد مؤثره هست و خداوند هر گیاه را برای کاربرد دارویی یا صنعتی و … آفریده است. برای مثال گیاه خارشتر، اسپند و علف مار که از جمله گونه‌های بیابانی به شمار می‌آیند و در مراتع تخریبی به وفور دیده می شوند، جزو گیاهان دارویی به‌حساب می‌آیند. اسپند یک گیاه صادراتی با خواص ضدعفونی­کنندگی است و همچنین خارشتر علاوه بر مصرف ترنجبین آن،‌ قسمت‌های هوایی‌اش برای درمان سنگ کلیه، مثانه و … به کار می‌رود علف مار یا لگجی یا کاپاریس برای دیابت و … مصرف دارد. بنابراین تمام گیاهان دارای خواص هستند و محققین ما می‌توانند تعداد ۲۳۰۰ گونه دارویی کشور را با تحقیقات کاربردی ارتقا دهند. در کشورمان حدود پنج میلیون هکتار طرح‌های احیاء و بهره برداری محصولات فرعی و دارویی طی سنوات گذشته تهیه‌شده است، ولی می‌توانیم در سطح بیست میلیون هکتار رویشگاه‌های گیاهان دارویی که دارای توجیه اقتصادی هستند، توسعه دهیم. ‌گیاهانی نظیر آنغوزه،‌ باریجه، وشا، آویشن،‌ مورد، ‌بادرنجبویه، ‌گز روغن، گون کتیرایی، بنه، قره قاط، موسیر، سماق، بادام کوهی، زیره کوهی، قارچ ترافل، نمدار، گل گاو زبان، کلوس، سرخدار، بابونه، مریم گلی و … که در عرصه‌های طبیعی داریم از جمله چنین گیاهانی هستند. ما در شرایطی هستیم که در قالب طرح‌های منابع طبیعی، این گیاهان را با نظارت برداشت می‌کنیم. به این صورت که در ازای بهره‌برداری صورت گرفته، مجریان ملزم هستند عرصه‌های طبیعی را تا سه برابر سطح برداشت، احیا و توسعه بدهند. همچنین بعنوان مثال از هر پنج بوته آنغوزه ‌ای که در قسمت موردنظر قابل بهره برداری است ملزم می‌شوند سه بوته را بهره‌برداری کنند و دو بوته را برای تجدید حیات و بذردهی باقی بگذارند. بنابراین به این شکل نیست که همه گیاهان عرصه طبیعی را برداشت کنند. حداقل سی الی چهل درصد از آن‌گونه باید باقی بماند و بعد بذرکاری، کپه کاری، نهال کاری و … برای توسعه و استمرار تولید رویشگاه انجام گیرد.

– مراحل دریافت مجوز بهره‌برداری گیاهان دارویی و معطر چگونه است؟

برای یک عرصه گیاهان دارویی که دارای توجیه اقتصادی است، طرحی تهیه می شود. طرح، یک سند مدونی است که در آن میزان تولید، ‌نوع گیاه،‌ طریقه بهره‌برداری، ‌میزان برداشت، زمان و مکان، نظارت، احیاء، توسعه و … مشخص ‌شده است. بنابراین نظارت کافی و وافی توسط کارشناسان منابع طبیعی صورت می گیرد. هر طرح منابع طبیعی که گیاهان دارویی در آن باشد، دارای یک کارشناس ناظر مقیم است که این کارشناس در آن منطقه نظارت دارد. حتی با وجود تغییرات اقلیمی که در دنیا و هم ایران شاهدیم، ابتدا پس از ارائه درخواست متقاضی، بازدید توسط کارشناس بهره برداری از منطقه صورت می گیرد، ‌کمیته فنی هر اداره کل که یک مرجع فنی به‌حساب می آید، نتیجه بازدید را بررسی و در صورت مناسب بودن شرایط اکولوژیکی و اقلیمی، مصوب می­کنند که گیاه مدنظر برداشت شود یا نه. اگر توان اکولوژیک و وضعیت اقلیمی مناسبی داشت، مجوز بهره‌برداری توسط کمیته فنی صادر می‌شود. کتابچه طرحی که برای هر منطقه وجود دارد، به مجریان داده شده و یا طبق فرایندی که در مزایده است بین جوامع محلی و بهره بردار آن منطقه به مزایده گذاشته می‌شود و طبق روال قانونی انتخاب مجری صورت می گیرد. سپس با انتخاب مجری و عقد قرارداد مابین اداره کل منابع طبیعی و مجری، بهره برداری توسط جوامع محلی صورت می گیرد. احتمال دارد ما یک طرح پنج ساله به مجری دهیم ولی ملزم است که در آن طرح قرارداد سالانه منعقد کند، زیرا کارشناس ناظر طرح می بایست توان بهره‌برداری عرصه را در هر سال تائید کند. وقتی بر اساس ضوابط قانونی قرارداد بسته می‌شود، جزئیات طرح در آن می آید که شامل بهره مالکانه دولت که درصدی از درآمد خالص آن است، تعهدات احیای عرصه و ‌ضوابط و تعهدات رعایت اصول فنی بهره‌برداری می باشد. مجری ملزم می‌شود محصول را پس از بهره‌برداری در یک منطقه جمع کند و پس از بازدید کارشناس و توزین آن، اقدام به صدور گواهی حمل محصول از آن منطقه به منطقه دیگر (بازار فروش) با امضای مدیرکل یا معاون فنی اداره کل با مهر برجسته می‌شود. بنابراین مجوز بهره‌برداری یک پروانه حمل برای تردد این محصول از منطقه برداشت تا مقصد است. اگر بهره‌برداری صورت گرفت و بهره بردار و یا فرد حقیقی و حقوقی دیگری خواست آن محصول را صادر کند، گواهی بهره‌برداری را به سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور ارائه داده و پس از مکاتبه با وزارت جهادکشاورزی، مجوز صادرات توسط معاونت مربوطه صادر می شود.

– وظایف سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در رابطه با حفظ و احیا گیاهان دارویی جنگل و مرتع چیست و تاکنون چه اقداماتی در این خصوص انجام داده است؟

سیاست سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور حفظ، احیا و توسعه، اصلاح و بهره‌برداری پوشش گیاهی از جمله گیاهان دارویی است. بنابراین اولین هدف، حفظ پوشش گیاهی موجود است و آخرین آن بهره‌برداری از آنهاست. ابتدا موظف به حفظ وضعیت موجود و سپس احیا و توسعه، به این معنا که سطح رویشگاه ها را اضافه کنیم و حتی ظرفیت رویشگاه های گیاهان دارویی که از لحاظ کمی و کیفی ضعیف هستند را افزایش دهیم. در خصوص توسعه یعنی کمیت را اضافه کنیم. مثلا اگر صد پایه آنغوزه در رویشگاهی باشد، آنرا به دویست تا سیصد پایه بر اساس توان اکولوژیک افزایش دهیم. اگر شرایط اقلیمی و اکولوژیک و … رویشگاه جواب دهد، می‌توانیم اجازه بهره‌برداری گیاهان آن را در حد توان اکولوژیک به مجریان که همان جوامع محلی هستند، بدهیم.

ما در سنوات گذشته سالیانه بطور متوسط حدود ده هزار هکتار احیاء و توسعه رویشگاه‌های گیاهان دارویی را در عرصه های منابع طبیعی داشتیم. بر اساس برنامه‌ای که از سال ۱۳۹۲ بنده به عنوان مجری گیاهان دارویی با همکاری سایر دفاتر مختلف مرتع، جنگل، بیابان و … و معاونت های مختلف سازمان داشته ایم، توانسته ایم در سال گذشته حدود هفتاد هزار هکتار توسعه گیاهان دارویی را در عرصه های طبیعی انجام دهیم. یک نمونه آن حدود پنج هزار هکتار توسعه باریجه در طرح‌های مرتع داری در استان سمنان است. بیش از هزار و دویست هکتار توسعه آنغوزه در طرح‌های مرتع داری و طرح های احیاء و بهره برداری استان کرمان را نیز داشته ایم. بنابراین یک سیاست رو به رشدی است که قصد داریم عرصه‌های طبیعی را ابتدا احیا و توسعه دهیم یعنی توان اکولوژیک آن‌ها را بالا ببریم و بعد اگر کمیته های فنی ما طی بررسی توان رویشگاه را مناسب دیدند، اجازه برداشت هم به مجریان بدهیم. از جمله اثرات این کار ایجاد اشتغال برای جوامع محلی و درآمد برای آنهاست.

یکی از طرح‌های وزارت جهاد کشاورزی کشت و اهلی کردن گیاهان دارویی در زراعت مردم است که تحقیقات آن توسط موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع انجام شده و در برخی گیاهان دارویی نظیر گل راعی، آویشن، سیاهدانه، گل محمدی و … به مرحله اجرا درآمده است. طی تحقیقات و پایان نامه هایی که موجود است، مشخص‌شده کشت گیاهان دارویی مناسب هر منطقه دو تا سه برابر گندم و جو توجیه اقتصادی دارد. بنابراین می توان بعنوان‌ گونه‌های اقتصادی برای تغییر الگوی کشت و مخصوصا در شرایط خشکسالی برای احیای دیم­زارهای کم بازده استفاده کرد. طبق گفته وزیر محترم، ما حدود بیش از ۲ میلیون دیم­زارهای کم بازده داریم که متاسفانه توان اکولوژیک خود تا حد زیادی برای زراعت و باغ دیم از دست داده اند. ما می‌توانیم از طریق کشت گیاهان دارویی که کم توقع هستند و توان کشت دیم را دارند، آنها را توسعه دهیم تا به حفظ عرصه‌های طبیعی کمک کنیم و علاوه بر آن درآمدی برای کشاورزان ایجاد کنیم.

– آموزش روش های صحیح برداشت گیاهان دارویی و معطر به بهره برداران چگونه انجام می‌شود؟

یکی از دفاتر تخصصی ما دفتر ترویج، آموزش و مشارکت مردمی در سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری است. ما برنامه‌های آموزشی سالانه برای کارشناسان گیاهان دارویی که بعنوان کارشناسان مسئول بهره‌برداری در ادارات کل منابع طبیعی هستند، داریم. همچنین در تشکیلات مان دارای واحد بهره‌برداری برای استان­ها هستیم و حتی در برخی ادارات کل، اداره بهره‌برداری داریم. بنابراین در آنجا بر حسب دوره های ضمن خدمت برای کارشناسان، دوره آموزشی برگزار می‌کنیم. با استفاده از دانش روز برای توانمندسازی کارشناسان مان اقدام کرده و در دستورالعمل ها بازنگری انجام می‌شود. همچنین در پایان دوره آموزشی به آن‌ها گواهی داده می‌شود. این امر جهت تقویت بنیه علمی بخش کارشناسان سازمان صورت می گیرد. هر کارشناس مسئول در اداره منابع طبیعی استان وظیفه بهره‌برداری و مدیریت رویشگاه های گیاهان دارویی را دارد؛ همچنین کارشناسان کمیته فنی، معاونت فنی و مدیرکل استان بر بهره‌برداری نظارت و مدیریت دارند. همچنین کارشناسان ناظر ملی دفاتر جنگل و مرتع نظارت عالیه را از طریق بازدیدهای میدانی اعمال می کنند.

در مورد آموزش و ترویج بهره برداران نیز دفتر ترویج یک برنامه زمانی برای مجریان طرح‌های منابع طبیعی دارد. یکی از برنامه‌هایی که ما هر ساله انجام می دهیم، شناسایی بهره‌برداران گیاهان دارویی و محصولات فرعی است. بنده و همکارانم هم در این کارگاه ها شرکت کرده و روش و شیوه های بهره‌برداری، طریقه انعقاد قرارداد، طریقه کاشت و احیاء و توسعه را آموزش می دهیم. همینطور از اساتید دانشگاه ها استفاده می‌کنیم تا تکنیک های کاشت، داشت و برداشت گیاهان دارویی را در سطح مراتع، جنگل ها و بیابان های کشور و حتی در سطح زراعت مردم آموزش دهیم. علاوه بر آن روش های خشک کردن و بسته بندی گیاهان را نیز به بهره برداران ترویج می دهیم. یکی از کارهایی که وزارت جهادکشاورزی در راستای ترویج و آموزش انجام داده است، آموزش جمع آوری بذر، تولید قلمه، نشاء و نهال گیاهان دارویی است. حتی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر وابسته به وزارت جهادکشاورزی تسهیلات و کمک های بلاعوضی را برای ایجاد مراکزی که تولید بذر، نهال و قلمه می کنند، در نظر گرفته است که اولویت آن با جوامع محلی است. اقدام دیگری که سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری انجام داده،‌ اختصاص بیست درصد سطح نهالستان های کشور و ایستگاه های تولید بذر مرتعی به تولید قلمه، نشا، بذر، ریزوم و پیاز گیاهان دارویی است که این خود می تواند نهاده هایی برای جوامع محلی در راستای احیاء و توسعه گیاهان دارویی باشد. در برنامه ششم از جمله تعهداتی که سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری دارد این است که ۹ میلیون و ششصد هزار هکتار از عرصه‌های مرتعی که دارای طرح‌های مرتع داری هستند را با رویکرد احیا و توسعه رویشگاه ها مدیریت و توسعه دهد. ما در نظر داریم انشالا این برنامه را تا ۱۰ میلیون هکتار از عرصه‌های مرتعی، ‌جنگلی و بیابانی کشور در صورت تخصیص اعتبار عملیاتی کنیم.

– آیا سازمان شما برای احیای مراتع با گیاهان دارویی تسهیلاتی برای جوانان مشتاق در نظر گرفته است؟

همانطور که گفتم در منابع طبیعی آنچه سند و الزام اجرای فعالیت هاست، طرح‌های مرتع داری، جنگل­داری، بیابان زدایی، آبخیزداری و طرح‌های گیاهان دارویی و محصولات فرعی است که حتی در سایر طرح­ها نظیر جنگل­کاری اقتصادی، قسمتی از عرصه به احیاء و توسعه گیاهان دارویی اختصاص داده شده است. ذینفعان عرصه های منابع طبیعی اولویت اول بعنوان مجریان این طرح ها هستند. این مجریان عمدتا با فرزندان­شان کار می کنند که بعضاٌ فارغ التحصیلان کشاورزی و منابع طبیعی هستند. این افراد در قالب طرح های مذکور می‌توانند به ادارات کل منابع طبیعی و یا واحدهای تابعه مراجعه و از برنامه احیاء و توسعه گیاهان دارویی استفاده کنند. در سازمان اعتباراتی بعنوان تسهیلات و کمک های فنی-اعتباری برای احیاء گیاهان دارویی لحاظ کرده ایم که می‌توانند از آن استفاد کنند. همچنین ما بذر، نهال،‌ قلمه و نشا گیاهان دارویی بصورت رایگان برای ایجاد انگیزه بین جوامع محلی خصوصا فارغ التحصیلان بیکاری که وابسته به جوامع محلی هستند در اختیارشان می گذاریم.

تسهیلات دیگر، توسط معاونت باغبانی و مجری گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی در نظر گرفته شده است. این مورد کشت گیاهان دارویی در اراضی زراعی مردم است که مدیریت آن توسط معاونت باغبانی و مجری مذکور صورت می گیرد که اکنون مشاور محترم وزیر آقای دکتر زینلی بعنوان مشاور و مجری طرح ملی گیاهان دارویی این برنامه ها را مدیریت می کنند. حتی ما گزارشات فعالیت های گیاهان دارویی در منابع طبیعی را خدمت ایشان می دهیم تا یک مدیریت واحد داشته باشیم. ضمنا قسمتی از کشت، احیاء و توسعه گیاهان دارویی در طرح توسعه باغات در اراضی شیبدار صورت می گیرد.

– جوامع محلی در احیای مراتع چه نقشی دارند؟ همکاری مردم در کاشت و احیاء گیاهان دارویی مراتع چه منافع مالی برای آنها به همراه دارد؟

طبق مطالعات صورت گرفته عملکرد گیاهان دارویی در زراعت دو تا سه برابر گندم و جو است. ما در طرح‌های منابع طبیعی می خواهیم گیاهان دارویی که بومی آن منطقه و دارای توجیه اقتصادی هستند را برای احیا مورد توجه قرار دهیم، بدون اینکه وضعیت ترکیب گیاهی آن رویشگاه تغییر کند. در طرح‌های جنگلداری که در یاسوج داریم، هر خانواری که در زیر آشکوب جنگل تنگ سرخ یاسوج کشت باریجه و آنغوزه کار کرده بود، حدود بیست میلیون تومان درآمد کسب نمود. حتی یکسری خانوارها معیشت­شان برداشت آنغوزه و باریجه در این جنگل شده است. بنابراین گیاهان دارویی می­تواند یک اشتغال برای خانوارهای ساکن عرصه های مرتعی و جنگلی بحساب آید. برای مثال ما اکنون بهره بردار آنغوزه، کتیرا، سقز و … داریم. اینها شغل شان بهره‌برداری است. شما به طبس بروید، بسیاری از ساکنان روستاها از طریق بهره‌برداری آنغوزه امرار معاش می کنند و یا در استان های کردستان، کرمانشاه و ایلام برخی از ساکنان جنگل شغل­شان برداشت سقز از درختان بنه است و یا در روستای کلوسه از توابع فریدونشهر اصفهان در مورد گونه کلوس، جوامع محلی به ارزش اقتصادی آن پی برده اند و برای هر خانوار بیش از سه میلیون تومان کمک معیشتی حاصل شده است. جالب اینکه ما هر ساله حدود ۵ تن بذر کلوس از جوامع محلی خریداری می‌کنیم که درآمدی برای آن‌ها به‌حساب می آید. مجدد همان بذرها جمع آوری شده به جوامع محلی داده می‌شود تا برای احیای مراتع از آن استفاده کنند و این در آنجا جا افتاده و بعنوان یک منبع درآمد برایشان به‌حساب می آید.

– دولت تاکنون در تسریع روند احیای مراتع و کشت گیاهان دارویی چه حمایت هایی داشته است؟

همانطور که خدمت تان اشاره کردم سیاست دولت و سازمان بحث حفظ وضعیت موجود و توسعه آن است. به دلیل وضعیت اقلیمی ما، در سال­هایی حتی بهره‌برداری را ممنوع کرده ایم. حتی جوامع محلی خودشان در برخی سال­ها که خشکسالی هست علاقه ای به بهره‌برداری ندارند، چون آن‌ها تعلّق خاطر به این محصولات پیدا کرده اند. من با بهره برداران آنغوزه در طبس مواجه شده ام که از ما خواستند برداشت آن را به دلیل خشکسالی ممنوع کنیم. جوامع محلی به این پی برده اند که گیاهان، منابع درآمدی هستند که با مدیریت درست می‌توانند یک استمرار تولید از آن داشته باشند. دولت در این خصوص کمک های فنی اعتباری را اختصاص داده و توسعه گیاهان دارویی در طرح‌های مرتع‌داری را در برنامه ششم عنوان کرده است که در پی آن علاوه بر افزایش پوشش گیاهی کشور، این امر برای جوامع محلی درآمدزایی می­کند. در مورد جنگل هم به همین صورت است. در رویشگاه‌های جنگل از گونه‌های بومی پیشگام استفاده می‌شود که این گونه ها دارای محصولات فرعی هستند. مثل بادام کوهی که از آن در صنایع دارویی و صنعتی استفاده می‌شود و یا زالزالک که از گل آن داروی درمان تپش قلب تهیه می‌شود و یا گل نمدار که جهت داروهای آرامبخش کاربرد دارد.

یکی از برنامه‌های سازمان، جنگل­کاری اقتصادی است که از گونه‌های جنگلی بومی استفاده می شود. حتی ما در بین این جنگل­کاری ها، گیاهان دارویی همان منطقه را در بین فواصل جنگل ها کشت می‌کنیم که بسیاری از جوامع محلی در این مورد هم همکاری داشته اند. تاکنون ۳۲۰۰۰ هکتار جنگل­کاری اقتصادی مشارکتی با جوامع محلی در استان های مختلف کشور انجام شده است. بیشترین سطحی که مدیریت ۱۵ تا ۳۰ ساله آن به جوامع محلی واگذار شده است، نزدیک ۳۷۰۰ هکتار در استان کرمانشاه بوده و طی قرارداد ماده سه تنظیم و ‌تحویل جوامع محلی منطقه داده شده است.

– میزان برداشت غیرمجاز گیاهان دارویی و معطر از عرصه‌های طبیعی به چه میزان است؟ آیا آماری از این موضوع دارید؟

عرصه منابع طبیعی عرصه بسیار وسیعی است. ۸۵ درصد از سطح کشور تحت مدیریت سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری است. حدود ۱۲ هزار نفر تحت عنوان جنگل­بان، قرق­بان و … در این مدیریت عرصه ها انجام وظیفه می کنند که با وجود سطح عرصه، این تعداد بسیار کم است. در استانداردهای جهانی برای هر ۲۵۰۰ هکتار یک نفر محافظ جنگل و … لحاظ شده است،‌ اما در ایران برای ۴۰ هزار هکتار یا در برخی مناطق برای هر ۷۰ هزار هکتار یک نفر محافظ جنگل و مرتع وجود دارد. قطعا در اینجا نمی­توانیم مدیریت بهینه ای را اعمال کنیم که بتوانیم از تخلفات جلوگیری کامل شود. بیشتر تخلفات در شب صورت می گیرد. یگان حفاظتی و نیروی انتظامی به ما کمک می کنند ولی باز در این عرصه ی وسیع برداشت قاچاق اتفاق می افتد. ما به کسانیکه باید گیاهان دارویی را حمل کنند مجوز حمل می دهیم ولی برخی از این محصولات در گلوگاه ها توسط نیروی انتظامی و یگان حفاظتی ما توقیف می‌شوند. این افراد که به‌طور غیرمجاز بهره‌برداری کرده اند، با تشکیل پرونده تخلف به محاکم قضایی ارجاع داده شده که علاوه بر جریمه نقدی، حبس هم به آن‌ها داده می‌شود. این محصولات قاچاقی که گرفته می‌شود، توسط مزایده بفروش می‌رود و پول آن به‌حساب خزانه دولت می‌رود. باید تمام این پول طبق تبصره ۷ ماده ۳ قانون حفاظت و بهره‌برداری به وزارت جهادکشاورزی و سازمان برگردانده شود تا صرف احیاء و توسعه گیاهان دارویی همان منطقه شود.

خود مردم و جوامع محلی در بسیاری از نقاط بعنوان محافظین جنگل و همیاران طبیعت فعالند. در واقع خود مردم گزارش تخلفات را می دهند. اکنون برای ۲۰ میلیون هکتار از عرصه‌های طبیعی قرارداد حفاظت مشارکتی بسته ایم که توسط مردم حفاظت می شود. من در همین جا از همه اقشار و جوامع محلی مان تقاضا دارم اگر شاهد برداشت غیرمجاز محصول یا گیاهی بودند، خصوصا در فصل بهار که این مساله زیاد رخ می­دهد و در بازار میوه و تره بار بسیاری از گیاهان بهاری ما بفروش می رسد، گزارش دهند. همکاران ما اقدام می کنند تا جلوی نابودی این گیاهان را بگیرند.

– جهت جلوگیری از برداشت غیرمجاز گیاهان دارویی و معطر از عرصه‌های طبیعی چه تدابیری اندیشیده شده است؟

ما یکی از برنامه‌هایی که برای رفع این معضل گذاشتیم همین حفاظت مشارکتی با کمک مردم است. در هر منطقه مردم بعنوان محافظین افتخاری با ما همکاری می کنند. اگر بهره‌برداری غیرمجاز انجام شد، به عنوان مخبر و همیار طبیعت به ما گزارش می دهند. حتی برای آن‌ها کارت همیار طبیعت صادر می‌کنیم و می‌توانند بعنوان یک نیروی جنگل­بان با متخلفین برخورد کنند و ما هم پشتیبان آن‌ها هستیم و در محاکم علیه متخلفین اقدام می کنیم. مسئله مهم دیگر بحث صادرات است، در واقع وقتی محصولی می خواهد صادر شود باید دارای مجوز منابع طبیعی باشد. بنابراین کسانیکه برداشت غیرمجاز می کنند نمی‌توانند محصولات غیرمجاز را صادر کنند. حتی صادرکنندگان ما هم علاقمند به صادرات محصول فاقد مجوز و پروانه بهره‌برداری نیستند. ما با صنایع مرتبط با فرآوری گیاهان دارویی هماهنگ هستیم،‌ کارخانجات هم از خرید محصولات فاقد مجوز منابع طبیعی و سازمان جنگل­ها امتناع می ورزند. من همینجا تقاضا دارم چه صادرکنندگان و چه صنایع داخلی از خرید محصولات فاقد مجوز خودداری کنند.

• بابت وقتی که به ما اختصاص دادید بسیار متشکریم. امیدواریم با تلاش های ارزنده جنابعالی و همکاران­تان، گیاهان دارویی موجود در عرصه های طبیعی بهتر از گذشته مورد حفاظت و توسعه قرار گیرند.