به گزارش شبکه خبری گیاهان دارویی به نقل از  ایسنا، نعمت احمدی، حقوق‌دان، در روزنامه شرق نوشت: «دولت افغانستان تصمیم گرفته از این‌ پس مواد مخدر مکشوفه را آتش نزند و زیر نظر سازمان ملل متحد آنها را به شرکت‌های دارویی بفروشد. ماده مخدر استحصالی از تریاک، ماده اصلی بیشتر داروهاست. دولت افغانستان مدعی است مورفین موجود در تریاک افغانستان، بهترین و خالص‌ترین مورفین‌ها است؛ ادعایی که به واقعیت نزدیک نیست و تریاک ایران از نظر خالصی و درصد مورفین، مقام اول را دارد.

در نگاهی به گذشته تاریخی تجارت ایران با دیگر کشورها، تریاک جزء اصلی‌ترین کالاهای صادراتی از زمان صفویه تا انقلاب بوده است. صفویه عصر طلایی تجارت ایران با دیگر کشورها، به‌ ویژه کشورهای اروپایی است و مهم‌ترین کالاهایی که در این دوره صادر می‌شد، پشم، کرک، ابریشم و تریاک بودند. دکتر ویلم فلور، محقق و مورخ برجسته هلندی که سال‌هاست تحقیقات وسیعی درباره تاریخ ایران دارد، در تحقیقات عمده خود با استناد بر اسناد دسته اول کمپانی هلندی «واک» که در قرن ١٧ و ١٨ بیشترین تجارت را با ایران داشته، به روابط تجاری این شرکت در تجارت تریاک با ایران اشاره دارد که  در آن هزاران صندوق تریاک از طریق کمپانی واک از کشاورزان خریداری و به اروپا حمل می‌شده است اما کشت تریاک زیر نظر دولت، برمی‌گردد به دوره صدارت میرزاتقی‌خان امیرکبیر در سال ١٢۶۶ هجری‌ قمری که میرزاحسین‌خان سپهسالار سرکنسول وقت ایران در بمبئی بود.

گزارش مبسوطی از منافع کشت تریاک و تجارت صنعتی آن، نظر امیرکبیر را به این بخش از کشاورزی کشور جلب و میرزاتقی‌خان در سال ١٢۶٨ فرمان کشت تریاک را در اراضی دولتی اطراف تهران صادر کرد و از این تاریخ هر ساله در گزارش‌های دولتی و تراز مالی ایالت‌ها، اطلاعات بسیار وسیعی درباره کیفیت محصول، وضعیت تجارت و قیمت تریاک موجود است. زمان برداشت تریاک یا در اصطلاح «سرتریاک» در ایران خرداد بوده است؛ در این زمان، کارگران ماهر و باتجربه گرزهای بوته تریاک را زخمی می‌کردند تا شیره‌ای قهوه‌ای‌رنگ از محل خراش خارج شود و پس از آن، با قاشقک‌های مخصوص، ماده تراوش‌شده را در ظروف مسی می‌ریختند. انحصار خرید تریاک به دستور امیرکبیر در اختیار دولت بود و مأموران دولتی تریاک‌ها را در دیگ‌های دربسته و مهر و موم‌شده تحویل می‌گرفتند.

در دوره صفویه، به نوشته شاردان، سیاح معروف انگلیسی، دیگ‌های محتوی تریاک به اصفهان منتقل می‌شد و در آنجا کارگران مخصوص تریاک‌مالی، شیره‌ها را روی تخته‌های بزرگی می‌ریختند و مقابل آفتاب مالش می‌دادند و به صورت لوله‌هایی باریک درمی‌آوردند. به گفته استاد دکتر باستانی‌ پاریزی، در دوره قاجاریه بخشی از نیروی کارگری کشور در صنعت کاشت، داشت، برداشت و حمل‌ونقل تریاک زیر نظر دولت فعالیت داشتند.

دیولافوا، سیاح معروف، می‌نویسد: در ایران تریاکی که به مصرف کشیدن می‌رسید، با تریاک خام (تریاک طبی) تفاوت چندانی نداشت و تنها تریاک خام را مدت بیشتری مالش می‌دادند تا رطوبتش کمتر شود (ایران، کلده، شوش، نوشته ژان دیولافوا، ترجمه علی‌محمد فره‌وشی). به نوشته شاردن، تریاک ایران به دلیل برخورداری از درصد بالای مورفین نسبت به تریاک ترکیه و افغانستان، جایگاه ویژه‌ای در بازارهای جهانی داشت. در کرمان، خراسان، اصفهان و فارس تریاک را به لحاظ رنگ آن به تعریض «زعفران» می‌خواندند (از سیر تا پیاز، محمدابراهیم باستانی‌ پاریزی). دکتر پولاک از نوعی تریاک تقلبی به سبب تقلب کشاورزان و افزودن برخی مواد مانند کنجد، نشاسته برنج، سفیده تخم‌مرغ، سرب و مانند اینها به تریاک یاد می‌کند که به تریاک ایران در بازارهای جهانی لطمه زد و برای جلوگیری از صادرات تریاک تقلبی، کارشناسان خبره در زمان خرید تریاک، گواهی خلوص صادر می‌کردند.

بنا بر تحقیقات دکتر فریدون آدمیت از نخستین سال کشت تریاک به وسیله دولت و به دستور میرزاتقی‌خان امیرکبیر، اقداماتی برای رفع موانع ورود تریاک ایران از طریق کمپانی هندشرقی به هندوستان و سپس چین به عمل آمد و بر اثر اقدامات میرزاتقی‌خان امیرکبیر، زمینه برای فروش تریاک ایران هموار شد؛ تا‌ جایی‌ که دولت هند قانون منع ورود تریاک ایران را ملغی کرد و تریاک رسما به صورت کالایی صادراتی وارد عرصه بین‌المللی شد (امیرکبیر و ایران، فریدون آدمیت). با ورود تریاک ایران به بازارهای بین‌المللی و صرفه اقتصادی‌ای که کاشت این محصول برای کشاورزان داشت، به نوشته احمد اشرف در کتاب موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران، گروهی از بازرگانان ایرانی یکی از نخستین کمپانی‌ها را برای نظارت مستقیم بر عمل‌ آوردن، بسته‌بندی و صدور تریاک به اروپا، چین و هنگ‌کنگ در اصفهان تأسیس کردند. در بوشهر نیز کمپانی دیگری به نوشته فریدون آدمیت در کتاب اندیشه ترقی و حکومت قانون تأسیس شد. از این تاریخ، کشاورزان به دلیل سودآوری کشت تریاک، فاصله کم زمان کاشت تا برداشت و گردش نقدی پول حاصل از فروش تریاک، بیشتر اراضی مستعد کشاورزی در استان‌های مختلف کشور را به کشت آن اختصاص دادند؛ تا‌ جایی‌ که تولید گندم و جو از سال ١٢٧۶ هجری ‌قمری به بعد، به‌ شدت کاهش یافت که آثار آن را در قحطی سال‌های ١٢٧٧- ١٢٧٩ و ١٢٨٨- ١٢٨٩ که باعث مرگ‌ومیر یک‌و‌نیم میلیون نفر شد، به عینه می‌بینیم. بر اساس تحقیقات احمد اشرف در کتاب موانع رشد سرمایه‌داری در ایران، عمده‌ترین فعالیت اقتصادی بازرگانان ایرانی در اواخر سده ١٣ و اوایل سده ١۴ قمری، گردآوری و صدور مواد خام مورد نیاز بازارهای خارجی بود که در این میان، تریاک کالایی فاسدنشدنی و با ارزش افزوده‌ای بیش از گندم و جو بود که با توجه به وزن آن، به‌راحتی نیز جابه‌جا می‌شد. در پی رکود بازار صادرات پنبه و شیوع بیماری کرم ابریشم در سال ١٢٨٢ که گزارش آن را در کتاب لرد کرزن می‌خوانیم، بیش از هزارو ٨٠٠ کارگاه ابریشم‌بافی فقط در یزد ورشکسته شدند. در نتیجه کشاورزان توت‌کار که خوراک کرم ابریشم را تهیه می‌دیدند و از بیماری کرم ابریشم آسیب دیده بودند، کشت تریاک را که جنبه صادراتی داشت، مناسب‌تر از گندم و جو دیدند و توتستان‌های کرم ابریشم تبدیل به مزارع کشت تریاک شد.

بنا بر تحقیق فریدون آدمیت، عمده ثروت سپهسالار و حاج امین‌الضرب از راه تجارت رسمی تریاک بود. به این بخش از گزارش رسمی تجارت بین انگلیس و ایران بنا بر تحقیق احمد اشرف توجه کنید – در دهه ١٢٩٠ هجری قمری تریاک نقش عمده‌ای در توسعه بازرگانی خارجی ایران داشت، تریاک که برای مصرف به بازار چین و برای تهیه مورفین به انگلیس و تأمین مصرف بازار داخلی کشت و صادر می‌شد، به سرعت بازار ترکیه را شکست و از تولید ٣٠٠ جعبه و هر جعبه به وزن ١٩۵ پوند (هر پوند ۴۵٠ گرم) در سال ١٢٧۶ به مرز هشت هزار جعبه در ١٢٩٧ رسید که از این تولید هفت‌هزارو ٧٠٠ جعبه و هر جعبه به مبلغ ۴۵٠ تا ۵٣٩ دلار صادر می‌شد. بنا بر پنجمین صورت‌جلسه کمیسیون جامعه ملل، ایران پس از هند بزرگ‌ترین انبار تریاک جهان معرفی شده است. از این طریق بود که تجار ایران به درآمدهای سرشاری دست یافتند.

شماری از تجار برجسته ایرانی نیز با اقامت در بنادر هنگ‌کنگ و شانگهای چین و تشکیل دفاتر خاص فروش تریاک موجب رونق تجارت تریاک ایران شدند. در منابع از ٧۴ تاجر عمده یا تجارت‌خانه معتبر کشور در دهه دوم سده ١۴ هجری قمری نام برده شده است که عمدتا در تجارت تریاک نیز دست داشتند که به طور متوسط سالانه ٢۴٠ هزار کیلو تریاک از راه مجاز به اروپا و خاور دور صادر شده و آمار رسمی آن به جامعه ملل ارائه شده است. برای جلوگیری از تطویل کلام مطالعه اهل فن را به مدخل تریاک از دائره‌المعارف بزرگ اسلامی جلد پانزدهم تحقیق سرکار خانم مریم صادقی که مورد استفاده این مقاله بوده است ارجاع می‌دهم. سابقه کشت تریاک و رونق تجارت رسمی آن حداقل در دو قرن گذشته در اقتصاد روستایی نقش اساسی داشته است. تا پیش از پیروزی انقلاب زیرنظر دولت در بسیاری از مناطق کشور کشت خشخاش رواج داشت و نقدینگی روستاها از این طریق تأمین می‌شد.

فلات خشک ایران در طول تاریخ کشت متناسب با آب و هوای خود را داشته است. برای نمونه زعفران از گیاهانی است که به آب کمی نیاز دارد. جنوب خراسان که از دیگر مناطق ایران خشک‌تر است، قطب زعفران در ازمنه تاریخی بوده است یا زیره اعم از زیره دیم و وحشی یا زیره آبی که مختص استان کرمان است، نقش زعفران جنوب خراسان را در کرمان بازی می‌کرد. تریاک هم از نظر نیاز آبی در واقع محصولی است به‌ شدت هماهنگ با آب و هوای خشک کشور که در اسفند‌ماه کاشته می‌شود و در خرداد‌ماه برداشت می‌شود و چون در این ایام باران می‌بارد، نیازی به آب ندارد. کشت پاییزه هم به همین صورت است. خردادماه و فصل برداشت نیز به نفع کشاورز است، زیرا دیگر محصولات هنوز به بار ننشسته‌‌اند و فراغ‌بالی است که نیروی کار کشاورز دو‌ساعتی صبح که گرزه‌ها را تیغ می‌زند و برداشت می‌کند و بعدازظهرها با مالیدن شیره‌ها تریاک را آماده فروش می‌کند. زمینی که یک سال زیر کشت تریاک رفته است، سرشار از ازت است و در کشت بعدی خواه گندم یا جو یا دیگر محصولات بیشترین بازدهی را دارد. امروزه روستاهای کشور به علل مختلفی دارد خالی از سکنه می‌شود و مهم‌ترین آنها به وضع بد معیشت روستایی برمی‌گردد.

سال ۵٧، سال انقلاب، با داشتن ٣۶ میلیون جمعیت، نصف جمعیت در روستاها و نصف آن در شهرها سکونت داشتند. امروزه با جمعیت ٨١‌میلیونی تناسب جمعیت روستایی و شهری کاملا به هم خورده است و علت اساسی و اصلی آن نبود صرفه اقتصادی با تکیه بر معیشت کشاورزی آسیب‌دیده کشور در روستاهاست. حال اگر دولت با تصمیمی کارشناسی‌شده دوباره طرح کشت خشخاش را بررسی کند، به یقین به این نتیجه خواهند رسید که می‌توان با اختصاص سهمیه‌ای برای روستاها و کاشت هدایت‌شده تریاک، نقدینگی را وارد روستاها کنند تا مانع از مهاجرت اجباری بخش کشاورزی روستاها بشوند. تریاک هم در دو بخش مورد مصرف قرار می‌گیرد؛ نخست به‌ عنوان ماده مخدر که ترس دولت از کشت تریاک ظاهرا همین مورد است. پرسش این است با منع کشت تریاک در کشور آیا مصرف مواد مخدر کاهش پیدا کرد یا این که ایران تبدیل به بازار نخست مصرف تریاک تولیدی کشور افغانستان شد؟ با آن همه هزینه مبارزه با مواد مخدر از شهادت بیش از چهار هزار نیروی انتظامی تا جانبازی بیش از ١٢ هزار نفر از پرسنل نیروی انتظامی و امنیتی و اعدام قاچاقچیان که با تأسف عمدتا قاچاقچیان جزء و انسان‌های بدبختی که جیب قاچاقچیان بین‌المللی و عمده را با اعدام و زندان خود پر می‌کنند. زمان انقلاب کشور با جمعیت ٣۶ میلیون نفر نزدیک به ٩ هزار زندانی داشت و امروزه بیش از ٢٧٠ هزار زندانی که بخش اعظم آنها در ارتباط با مواد مخدر هستند. حاصل مبارزه با مواد مخدر در ۴٠ سال گذشته نتیجه‌ای نداشته است. کشور افغانستان با تولید نزدیک به ٩ هزار تن تریاک پدرخوانده همه بدبختی‌هایی است که سرمنشأ آن مواد مخدر است. به باور نگارنده گوش شنوایی در این بخش نیست که شیوه مبارزه شکست‌خورده را با کدام استدلال و دلیل ادامه می‌دهید، اما بخش دوم مصرف مواد مخدر که به تأمین نیاز دارویی کارخانجات تولید دارو در کشور و جهان برمی‌گردد را چرا از دست دادیم و با چه حکمت و دلیلی، حتی ویرانی روستاها و مهاجرت روستاییان به علت به‌صرفه‌ نبودن تولیدات کشاورزی با تکیه بر واردات بی‌رویه و مهم‌تر از آن کمبود آب و خشک‌سالی ادامه‌دار، اولیای امور نمی‌نشینند و به کاشت تریاک برای تأمین نیاز دارویی زیر نظر دولت و جامعه ملل اقدام نمی‌کنند؟ مسئله ساده است. بیایید با کارخانجات داروسازی جهانی مذاکره کنید و زیر نظر مجامع بین‌المللی سهمیه‌ای از تریاک مورد نیاز کارخانجات دارویی جهان را به کشورمان که سابقه و سهمیه‌ای در تأمین آن داشته است، اختصاص دهید. ممکن است گفته شود با کاشت تریاک در داخل به رواج مصرف مواد مخدر در کشور دامن می‌زنیم. عرض می‌کنم نه این که با منع کشت تریاک در راه مبارزه با مصرف موفق بوده‌اید! یک ماه از سال صرف برداشت تریاک از مزارع زیر کشت این محصول خواهد شد. این یک ماه از نیروهای مبارزه با مواد مخدر در سر مزارع استفاده کنید. وقتی محصول آماده برداشت شد، مأموران کافی ناظر بر برداشت باشند و مانند دوره صفویه و زمان میرزاتقی خان امیرکبیر، تریاک استحصالی زیر نظر مأموران در پاتیل‌های مسی بزرگ جمع‌آوری و به کارگاه‌های فراوری آن حمل و تحت نظارت دقیق بسته‌بندی و به کارخانجات دارویی تحویل شود.»