لزوم ایجاد اکوسیستم استارتاپی طب سنتی ایران

علی سروشیان

کارشناس ارشد فلسفه علم، دانشگاه امیرکبیر تهران

.

به نقل از مستند ویژه سومین جشنواره گیاهان دارویی، فرآورده های طبیعی و طب سنتی ایران – ۱۵ تا ۱۸ شهریورماه ۱۳۹۵ (به کوشش تیم پژوهشی شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی)

(توجه: متن کامل این مقاله در فایل مستند موجود می باشد. با کلیک نمودن بر روی گزینه بالا می توانید آن را دانلود نمایید.)

.

استارتاپ چیست؟

استارتاپ نقطه شروعی برای راه­اندازی یک مجموعه دانش بنیان (و غالبا مبتنی بر فناوری اطلاعات) با سرمایه اولیه محدود و همچنین نیروی اولیه محدود است. استارتاپ «گام اول اما حساب شده» از یک راه طولانی است که اگر درست برداشته شود قدم­های بعدی را تسهیل خواهد کرد. استارتاپ در واقع یک نقطه شروع کوچک است که قابلیت رشد سریع، تکرارپذیری و مقیاس پذیری دارد. داشتن ایده­ای نوآورانه و خلاقانه، طرحی نو و راه حلی جدید برای مساله­ای که شاید تاکنون توجه چندانی به آن نشده بود ویژگی دیگر استارتاپ است. استارتاپ­ها غالبا بر پایه فناوری اطلاعات شکل می­گیرند و به همین دلیل نیاز به سرمایه زیاد برای شروع و راه اندازی ندارند و می­توانند در آینده سرمایه­گذار جذب نمایند. دیگر اینکه خطرپذیری، عدم قطعیت و عدم ضمانت برای موفقیت نیز ویژگی لاینفک فعالیت استارتاپی است. استارتاپ به علت ماهیت چابکی که دارد می­تواند حسب شرایط محیطی، به سرعت مدل کاری خود را تغییر دهد و وضعیت بهینه خود را پیدا کند.

آنچه اهمیت استارتاپ­ها و لزوم توجه به آن­ها را بسیار بیشتر می­کند این است که اکثر غول­های اینترنتی موجود به صورت استارتاپی رشد کرده­اند. به عنوان مثال گوگل، فیسبوک، یوتیوب، توئیتر، لینکداین و … همه به صورت استارتاپی و با ایده­های جذاب، اما با سرمایه و نیروی اندک شروع به کار کرده­اند و در اندک زمانی رشد کرده­اند و به موفقیت­های بزرگی دست یافته­اند. البته پر واضح است که ممکن است استارتاپ­ها شکست هم بخورند. در ادبیات استارتاپی شکست بسیار مهم است و مادر پیروزی دانسته می­شود. در کنار شکست‌ها، همان درصد کمی از استارتاپ‌ها که تا بحال موفق شده­اند، به چنان موفقیت­هایی رسیده­اند که الگوی رشد استارتاپی را به عنوان یک الگوی جذاب و کارآمد معرفی کرده‌اند. در کشور ما نیز استارتاپ­های زیادی به وجود آمده­اند که برخی از آن­ها بسیار شناخته­شده و موفق هستند. برخی از استارتاپ­های موفق ایرانی که سرویس­هایی در فضای مجازی ارائه کرده اند موارد زیر هستند:

• کافه بازار: مرجع خرید و فروش نرم افزار اندروید
• دیجی کالا: سوپر مارکت اینترنتی
• دیوار: خرید و فروش اجناس دست دوم
• تخفیفان: فروش تخفیف­های گروهی
• آپارات: سرویس به اشتراک­گذاری ویدئو
• پونیشا: جذب فریلنسر (پیمانکار خانگی) برای پروژه­های کوچک
• تسکولو: مدیریت پروژه و تخصیص وظایف به اعضای تیم
• دونیت: جمع آوری کمک برای پروژه­های عام المنفعه
• زودفود: سفارش اینترنتی غذا از رستوران­ها

البته فعالیت­های اینترنتی در کشور ما در مقایسه با سایر کشورهای جهان هنوز جایگاه خود را پیدا نکرده است. اما گسترش بسترهای دسترسی به اینترنت در سال­های اخیر و همچنین توسعه قابل پیش بینی آن­ها در سال­های آینده، جایگاه و ارزش استارتاپ­ها را بیش از پیش آشکار کرده و خواهد کرد. به عنوان مثال، هفته نامه اکونومیست در گزارش اخیر خود ارزش تقریبی دیجی کالا را ۱۵۰ میلیون دلار، آپارات را ۳۰ میلیون دلار و کافه بازار را ۲۰ میلیون دلار اعلام کرده است.

در بالا ذکر شد که داشتن ایده خوب یکی از ارکان مهم یک استارتاپ است. نکته قابل توجه این است که بزرگ یا کوچک بودن ایده به هیچ وجه بیانگر ارزش آن نیست. مهم این است که ایده چقدر در حل مساله ای که قصد حل آن را دارد موفق شود. یک ایده کوچک که مساله کوچکی را به خوبی حل ­کند، ممکن است چنان مخاطبان زیادی پیدا کند که ایده­های خیلی بزرگ به پای آن نرسند. البته در حوزه طب سنتی، طرح ایده علاوه بر نکات فوق نیاز به در نظر گرفتن ملاحظات دیگری نیز دارد. چرا که برخی ایده­ها ممکن است ظاهر جذابی داشته باشند، اما در واقع در راستای اهداف اصیل طب سنتی نباشند. برای این منظور لازم است برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌هایی انجام شود. مثلا یک راهکار می‌تواند این باشد که حیطه کاری استارتاپ­های طب سنتی صرفا به مباحث «اصول حفظ سلامتی» (حفظ الصحه، سته ضروریه) محدود شود و مباحث دارویی و درمانی تنها با دریافت مجوز از مراجع خاص امکان‌پذیر شود. در ادامه برخی ایده­ها را که می­توان استارتاپ­های طب سنتی را بر اساس آن­ها راه اندازی نمود به عنوان نمونه و جهت تقریب به ذهن خواننده بیان می­نماییم:

• شبکه­های اجتماعی خاص- منظوره برای ایجاد ارتباطات بین اقشار مختلف مرتبط با طب سنتی (پژوهشگران، پزشکان، عطاری‌ها، تولیدکنندگان محصولات مرتبط، ارائه دهندگان خدمات طب سنتی و … با یکدیگر و با مردم)
• شبکه‌های اجتماعی بر اساس اشتراک مزاج، اشتراک بیماری، اشتراک روش درمانی و …
• پلتفرم‌های به اشتراک گذاری و انتشار محتواهای طب سنتی مانند مقالات، پایان نامه­ها، ویدئوها، اینفوگرافیک‌ها و …
• سیستم‌های آموزش مجازی حفظ الصحه طب سنتی
• ابزارهای رصد وضعیت صحت افراد بر اساس مدل‌های طب سنتی (شبیه اپلیکیشن­های کنترل وزن)
• ابزارهای کنترل وضعیت رشد و توانایی­های کودک
• بازی‌های رایانه ای و موبایل طب سنتی
• سرویس وبلاگ طب سنتی
• ابزارهای آنلاین جهت فعالیت‌های تحقیقاتی یا ارتباط پژوهشگران طب سنتی
• سرویس‌های جمع­آوری طب فولکور
• کسب و کارهای مرتبط با توریسم طب سنتی از کشورهای خارجی، به خصوص کشورهای اسلامی
• ….

البته ایده‌های استارتاپی قابل توجه در طب سنتی ایران بسیار گسترده‌تر از مواردی هستند که در بالا ذکر شد و می‌توانند به محصولات و خدمات فیزیکی نیز بپردازند. در اینجا تنها موارد مشهوری که نمونه‌های پیاده‌سازی شده آن‌ها در حوزه‌های دیگر موجود هستند ذکر شد. خواننده می‌تواند با جستجوی کوتاهی در فضای مجازی نمونه‌های موفق این موارد را بیابد. یک حوزه گسترده از محصولات فیزیکی مرتبط با طب سنتی که می‌تواند به صورت استارتاپی بر روی آن‌ها کار شود، حوزه تجهیزات پزشکی و دستگاه‌های تشخیصی طب سنتی است. تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد ایده‌های خوبی نیز در این حوزه وجود دارد و نمونه‌های خارجی آن‌ها در سایر طب‌های مکمل دنیا نیز کار شده است.

اکوسیستم کارآفرینی استارتاپی چیست؟

یک اکوسیستم مانند همه سیستم­ها مرکب از «اجزا» و «ربط»های آن­هاست، با این تخصیص که برخی از اجزای یک اکوسیستم، موجود زنده و دارای حیات هستند و با محیط غیرزنده پیرامون خود ارتباط و تعامل دارند. تعبیر «اکوسیستم کارآفرینی» در واقع استعاره­ای از اکوسیستم­های زیستی است. اکوسیستم کارآفرینی استارتاپی را می­توان جامعه­ای دانست که مولفه­های مرتبط با کارآفرینان و استارتاپ­ها اعم از افراد، سازمان­ها، موسسات، نهادها و … در آن حضور دارند و با یکدیگر در تعامل و ارتباط هستند.

اجزای اصلی این سیستم عبارتند از:

• ایده­ها، اختراعات و پژوهش­ها
• دانشگاه­ها و موسسات پژوهشی
• استارتاپ­ها
• اعضای تیم­های استارتاپی
• سرمایه­گذاران و شرکت­های سرمایه گذاری
• رویدادهای استارتاپی
• موسسات خدماتی و حمایتی
• مربیان استارتاپی
• مشاوران استارتاپی
• آموزش­های کارآفرینی

البته حوزه طب سنتی ایران به اکوسیستم استارتاپی خاص خود نیاز دارد و باید اجزای این سیستم خاص در کنار یکدیگر قرار بگیرند و ارتباطات و همکاری­های لازم در بین آن­ها ایجاد شود تا بتوانیم ادعا کنیم اکوسیستم استارتاپی طب سنتی ایجاد شده است. به عبارت دیگر، ممکن است در اکوسیستم استارتاپی طب سنتی، اجزا و ارتباطات دیگری نیز وجود داشته باشد و این نیاز به طراحی دارد. بنابراین قویا پیشنهاد می‌شود که نهادهای برنامه‌ریز و سیاست‌گذار در حوزه طب سنتی این مساله را به عنوان یک مساله اولویت‌دار که فرصت پرداختن به آن حداکثر ۲ سال می‌تواند باشد تلقی کنند و پیش از آنکه این اکوسیستم به دست سودجویان، شیادان و نااهلان بیفتد برای آن برنامه‌ریزی، قاعده‌گذاری و ریل‌گذاری کنند. با توجه به فضای استارتاپی که در سال‌های اخیر در کشور شکل گرفته است، به نظر می‌رسد که طب سنتی نیز لاجرم وارد این ماجرا خواهد شد و مقابله با این جریان نیز با توجه به فرصت‌های فراوانی که در آن وجود دارد چندان معقول به نظر نمی‌رسد. بلکه باید سعی شود که این فضا به بهترین نحو مدیریت شود و از این جریان در جهت تحقق اهداف طب سنتی استفاده شود. البته لازم به ذکر است که تصدی‌گری بخش دولتی و حاکمیتی نیز در این موضوع مفید نخواهد بود، بلکه کار باید توسط بخش خصوصی انجام شود و دولت نقش حمایتی، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای آن داشته باشد.

اکثر مواردی که در بالا به عنوان اجزای یک اکوسیستم استارتاپی ذکر شد، معانی آشنایی دارند. اما به نظر می­رسد لازم است چند نمونه از «رویدادهای استارتاپی» جهت تقریب به ذهن بیان نماییم. البته لازم به ذکر است که رویدادهای استارتاپی نیز باید برای طب سنتی به صورت ویژه و با در نظر گرفتن هویت اسلامی و ایرانی آن طراحی شود و کپی‌کاری و گرته‌برداری در این حوزه نیز مشکلات خاص خودش را خواهد داشت و می‌تواند جریان طب سنتی را از ماهیت اصیل آن خارج کند. اما  برخی از مهم­ترین رویدادهای استارتاپی که در عرصه بین المللی کارآفرینی نیز کاملا شناخته شده­اند و شاید مدل آن­ها برای ایجاد اکوسیستم کارآفرینی طب سنتی نیز قابل اقتباس باشد به ترتیب زیر است:

• استارتاپ میتاپ (Startup Meetup): برای آغاز ارتباطات اولیه شبکه کارآفرینان طب سنتی (۲ ساعت، با حضور حدود ۲۰-۳۰ نفر)
• استارتاپ گرایند (Startup Grind): برای آشنایی افرادِ بالقوه کارآفرین (دانشجویان، دانش آموزان و …) با طب سنتی و کار در طب سنتی، و همچنین تقویت ارتباطات بین اجزای مختلف جامعه کارآفرینی طب سنتی (۳ ساعت، با حضور حدود ۵۰-۷۰ نفر)
• استارتاپ ویکند (Startup Weekend): برای شکل­گیری تیم­های مرکب از افراد با توانمندی­های مختلف علاقه­مند به کار در طب سنتی (۳ روز، با حضور حداکثر ۱۰۰ نفر)
• استارتاپ نکست (Startup Weekend NEXT): برای ارائه آموزش­های ویژه به تیم­های شکل­گرفته جهت آمادگی ورود به شتابدهنده (۵ هفته، با حضور حدود ۴-۵ تیم)

 اثرات ایجاد موج استارتاپی در حوزه طب سنتی

طب سنتی ایران در سال­های اخیر مورد استقبال بی نظیر اقشار مختلف جامعه قرار گرفته است. این استقبال در برابر قدمت چند هزار ساله طب سنتی ما و همچنین قابلیت­های فراوان و نیز منابع غنی موجود آن چندان عجیب و غیر قابل انتظار نیست. این افزایش گرایش عمومی را می­توان در شاخص­های گوناگون فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مرتبط مشاهده کرد: افزایش بی­سابقه تعداد عطاری­ها در شهرهای مختلف کشور، افزایش تولید محصولات مرتبط با طب سنتی، سر بر آوردن مطب­های فراوان مدعی طب سنتی، پخش برنامه­های با موضوع طب سنتی در صدا و سیما، گرایش مردم به استفاده از راهکارهای درمانی طب سنتی، راه اندازی سایت­ها و وبلاگ­های گوناگون با موضوع طب سنتی، برگزاری دوره­های آموزش نظری و عملی طب سنتی توسط گروه­های مختلف داعیه دار طب سنتی، انتشار کتاب­ها و لوح­های فشرده با عنوان طب سنتی، راه‌اندازی فروشگاه­های مختلف عرضه محصولات طبیعی و … .

و …