×

منوی بالا

منوی اصلی

دسترسی سریع

اخبار سایت

آخرین اخبار

امروز : پنج شنبه, ۹ فروردین , ۱۴۰۳  .::.  اخبار منتشر شده : 0 خبر

پس از انجام یک سلسله تبدیلات تکنولوژیک که گیاه دارویی را به داروی گیاهی مبدل می‌سازد، این دارو محتوی مواد مختلفی است که اکثر آن‌ها روی بدن انسان تأثیر می‌گذارند. رشته‌ای که به بررسی این مواد (ساختمان و وضعیت آن‌ها در گیاه، تغییرات و سیستم تبدیل آن‌ها که در طول زندگی گیاه، تهیه داروهای گیاهی و سپس در طول مدت انبار شدن آن ایجاد می‌شود) می‌پردازد، فیتوشیمی (شیمی گیاهی) نامیده می‌شود. شیمی گیاهی در ارتباط تنگاتنگ با فارماکولوژی (مطالعه تأثیرات مواد دارویی بر بدن انسان، مکانیسم و سرعت تأثیر آن، جذب و دفع و موارد مصرف آن‌ها یعنی کاربردشان علیه بیماری) است. فارماکولوژی نیز به نوبه خود همکاری نزدیکی با پزشکی بالینی دارد.

 مواد مؤثره گیاهان دارویی دو نوع هستند: اول مواد حاصل از سوخت و ساز اوّلیه (اساساً ساکارید) یا مواد مورد نیاز و حیاتی، که در همه گیاهان سبز با عمل فتوسنتز به وجود می‌آیند. نوع دوم مواد حاصل از سوخت و ساز ثانویه که در اثر جذب ازت توسط گیاه تولید می‌شوند. این تولیدات ظاهراً اغلب برای گیاه بدون فایده هستند، ولی بر عکس اثرات درمانی آن‌ها قابل توجه‌است. منظور از این ترکیبات اسانس‌های روغنی (یا اسانس طبیعی)، رزین‌ها و آلکالوئیدهای مختلف نظیر تریاک است. عموماً این مواد در حالت طبیعی به طور خالص یافت نمی‌شوند و به حالت ترکیب با عناصر دیگری همراهند که به صورت مکمل اثرات آن‌ها را تقویت می‌کنند. با این حال حتی اگر گیاه دارویی فقط یک ماده فعال داشته باشد باز اثر آن روی بدن انسان مفیدتر از همان ماده در حالت به دست آمده از سنتز شیمیایی است.

 این خاصیت، ارجحیت گیاه درمانی یا استفاده از داروهایی را که ریشه گیاهی دارند به ثبوت می‌رساند. در اینجا ماده مؤثر تنها یک ترکیب شیمیایی نیست، بلکه دارای تعادل فیزیولوژیک است که بدن آن را بهتر تحمّل می‌کند و اثرات جانبی نیز بر جای نمی‌گذارد که دلیل خوبی است بر ارجح بودن طب طبیعی.

 در این مورد می‌توان تریاک را که شیره خشک شده گرز خشخاش است نام برد که علاوه بر تعداد زیادی از مواد مختلف، تعداد قابل توجهی از آلکالوئیدهای مهم نیز در آن موجود است. هر آلکالوئید را که از دیگر عناصر جدا کنیم، اثری کاملاً متفاوت از مجموع تریاک دارد و آثار خاص مربوط به خود را بر بدن انسان ظاهر می‌سازد (اثرات فارماکولوژیک). گیاه دیژیتال (گل انگشتانه) نیز به همین صورت است.

در حال حاضر روش‌های مدرنی وجود دارند که امکان می‌دهند عناصر موجود در گیاهان کشف شوند. در مرحله اول مطالعات میکروسکپی روی ساختمان آناتومی و شکل ظاهری گیاه (اطلس میکروسکپی گیاهان دارویی) انجام می‌شود. سپس روش‌های فیزیکی از قبیل میکروسوبلیماسیون که شامل گرم کردن مقادیر کم دارو و جمع آوری بخارهای متصاعد شده روی شیشه‌های مخصوص است که بعداً با تجزیه شیمیایی به جداسازی عناصر اقدام می‌شود. برخی مواد نیز از طریق نور فلورسنتی که تحت تابش یک لامپ جیوه‌ای از خود منتشر می‌کنند، مورد شناسایی قرار می‌گیرند.

و بالاخره از طریق تکنیک‌های کمّی و کیفی شیمیایی وجود برخی عناصر در گیاه بررسی می‌شود. این روشها در مقالات تخصصی که پاسخگوی معیارهای موجود در سطح ملی و انتظاراتی که از کیفیت گیاهان طبی می‌رود، مطرح می‌شود. از نظر علم شیمی، نوع و جنس دارو به وسیله مقدار مواد موجود در گروه‌های اصلی نظیر : آلکالوئیدها، گلوکوزیدها، ساپونین‌ها، عوامل تلخ، تانن‌ها، مواد معطر، اسانس‌های روغنی و ترپن‌ها، روغن‌های چرب، گلوکوکنین، موسیلاژهای گیاهی، هورمون‌ها و مواد ضد عفونی کننده گیاهی که از مهم‌ترین مواد هستند بررسی می‌شود.

 

نام فارسی

نام علمی

اندام مورد استفاده

مواد موثره اصلی

ارگوت (سیخک جو)

Claviceps purpurea TUL.

اسکلروتیوم رسیده (سیخک)

ترکیبات آلکالوئیدی

خشخاش

Papaver somniferum L.

کپسول نارس و بذر

ترکیبات آلکالوئیدی

رازیانه

Foeniculum vulgar

میوه

اسانس

انجدان رومی

Levisticum officinaleKOCH.

ریشه

اسانس و کومارین

انیسون (بادیان رومی)

Pimpinella anisum L.

میوه

اسانس (آنتول)

گشنیز

Coriandrum sativum L.

میوه و پیکره رویشی

اسانس

گلپر

Heracleum persicum

میوه

کومارین

باریجه

Ferula gumosa BOISS

صمغ ریشه

اسانس با ترکیبات گوگردی

زیره سبز

Cuminum cyminum L.

میوه

اسانس

زیره سیاه

Carum carvi

میوه

اسانس

زیره کوهی (کرمانی)

Bunium persicum BOISS

میوه

اسانس

سنبل ختایی

Angelica archangelica L.

ریشه

اسانس و اسید آنجلیک

شوید

Anethum graveolens L.

بذر و پیکره رویشی

اسانس

آنغوره

Ferula assa-foetida

صمغ ریشه

اسانس با ترکیبات گوگردی

خردل سفید

Sinapis alba L.

بذر

گلیکوزیدهای ازت دار

پروانش صغیر (پیچ تلگرافی)

Vinca minor L.

پیکره رویشی

ترکیبات آلکالوئیدی

آنسونیا (آسونگیا)

Amsonia tabernaemontana

میوه

آلکالوئیدهای حقیقی

پروانش (پریوش)

Catharanthus roseus L.

برگ و ساقه های جوان

ترکیبات آلکالوئیدی

سداب

Ruta graveolens

پیکره رویشی

فلاونوئید، کومارین و اسانس

آویشن باغی

Thymus vuldaris L.

پیکره رویشی

اسانس (تیمول)

اسطوخودوس فرانسوی

Lavandula angustifoliaMILL.

گلهای بازشده

اسانس (لینالیل استات)

اسطوخودوس انگلیسی (دورگ)

Lavandula × intermedia

گلهای بازشده

اسانس (لینالیل استات)

نعناع

Mentha piperita L.

پیکره رویشی

اسانس (منتول)

ریحان

Ocimum basilicum L.

پیکره رویشی

اسانس (متیل کاویکول)

زوفا

Hyssopus officinalis L.

پیکره رویشی

اسانس و فلاونوئید

بادرنجبویه

Melissa officinalis L.

پیکره رویشی

اسانس  (سیترونلال)

بادرشبی (بادرشبو)

Dracocephalum moldavica L.

گل و پیکره رویشی

اسانس

مرزه

Satureja hotensis L.

گل و برگ

اسانس

مرزنجوش (مرزنگوش)

Origanum vulgar L.

پیکره رویشی

اسانس

مرزنگوش تر ( مرزنگوش بستانی)

Origanum marjorama L.

پیکره رویشی

اسانس

مریم گلی

Salvia officinalis L.

برگها

اسانس

مریم گلی کبیر

Salvia sclarea L.

گلها

اسانس

گل مکزیکی (آق اوستا)

Agastache foeniculum

پیکره رویشی

اسانس (متیل کاویکول)

تاتوره

Datura innoxiae MILL.

پیکره رویشی و بذر

ترکیبات آلکالوئیدی

توتون

Nicotiana tabacum L.

برگها

ترکیبات آلکالوئیدی (نیکوتین)

بنگ دانه (بذرالبنج )

Hyoscyamus niger L.

برگها

آلکالوئید (هیوسیامین)

شابیزک

Atropa belladonna L.

ریشه و  پیکره رویشی

آلکالوئید (آتروپین)

تاجریزی دارویی

Solanum laciniatum

پیکره رویشی

ترکیبات آلکالوئیدی

علف لیمو

Cymbopogon spp.

برگ و ساقه های جوان

اسانس

ترخون

Artemisia dracunculus L.

پیکره رویشی

اسانس

افسنطین

Artemisia absinthium L.

پیکره رویشی

اسانس و مواد تلخ

همیشه بهار

Calendula officinalis L.

گلها

فلاونوئیدها

گلرنگ

Carthamus tinctirius L.

گلها و روغن دانه

کارتامین و روغن

گل قاصدک

Taraxacum officinale

پیکره رویشی و ریشه

تری ترپن، ساپونین و تانن

بابونه آلمانی

Matricaria chamomilla L.

گلهای کاملا باز شده

اسانس (کامازولن) و فلاونوئید

بابونه رومی

Anthemis nobilis L.

گلهای کاملا باز شده

اسانس

بومادران

Achillea millefolium L.

گلها و پیکره رویشی

اسانس (کامازولن)

پیرتر (گل حشره کش)

Tanacetum cinerariaefolium

گلها

پیرترین

ماریتیغال (خارمریم)

Silybum marianum L.

میوه

فلاونوئید (سیلی مارین)

عناب

Ziziphus jujube MILL.

میوه

آنتراگلیکوزید، موسیلاژ و تانن

پیرو

Juniperus communis L.

میوه

اسانس

آقطی سیاه

Sambucus nigra L.

گلها و برگها

گلیکوزید، فلاونوئید و مواد تلخ

پامچال

Primula veris L.

ریشه

ساپونین

آدونیس (گل آتشین)

Adonis vernalis L.

ریشه

گلیکوزیدهای قلبی

گل برفی

Convallaria majalis L.

برگها و ریزوم

گلیکوزید

شنبلیله

Trigonella foenum-graecum L.

میوه و پیکره رویشی

آلکالوئید (تریگونلین)

شیرین بیان

Glycyrrhiza glabra L.

ریشه

اسیدگلیسیریزیک و فلاونوئید

گالگا

Galega officinalis L.

پیکره رویشی

آلکالوئید (گالگین)

اسفرزه

Plantago ovata

بذر و برگها

موسیلاژ و اوکوبین

سنبل الطیب (علف گربه)

Valeriana officinalis L.

ریشه

اسانس (اسیدایزووالرنیک)

خرگوشک (گل ماهور)

Verbascum phlomoidesL.

گلها

موسیلاژ و ساپونین

گل انگشتانه ارغوانی

Digitalis purpurea L.

برگها

گلیکوزیدهای استروئیدی

گل انگشتانه کرکدار

Digitalis lanata EHRH.

برگها

گلیکوزیدهای استروئیدی

ختمی دارویی

Althaea officinalis L.

ریشه

موسیلاژ و نشاسته

گل ختمی

Althaea rosea L.

گلها

موسیلاژ

پنیرک موریتانی

Malva sylvestris L.

گلها و برگها

موسیلاژ و ترکیبات قندی

شاهدانه

Cannabis sativa

 

 

رازک

Humulus lupulus L.

گلهای ماده

ترکیبات رزینی (هومولون)

کدوی تخمه کاغذی

Cucurbita pepo L.

بذر

اسیدلینولئیک و فیتوسترول

کتان روغنی

Linum usitatissimum L.

بذر

اسیدلینولئیک و اسیدلینولنیک

گچ دوست

Gypsophila paniculata L.

ریشه

ساپونین

نسترن کوهی

Rosa canina L.

میوه قرمز

ویتامین ث و فلاونوئید و اسانس

زردچوبه

Curcuma spp.

ریزوم

اسانس

جین سنگ

Panax ginseng

ریشه

ترکیبات ساپونینی و اسانس

 

  1. مینو

    از چه منبعی استفاده کردین برای این مطلب؟؟

  2. badri

    ممنون از مطالب مفید و ارزشمندتون

    • جلال عباسیان

      قابل شما رو نداره.
      امیدواریم که مفید فایده واقع بشه 🙂

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.